Dilatatievoegen in metselwerk: Doel, toepassing en praktische richtlijnen

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Dilatatievoegen in metselwerk zijn essentiële onderdelen van elk bouwkundig ontwerp, aangezien ze ervoor zorgen dat de constructie bewegingen als gevolg van thermische expansie, krimp, doorbuiging en zetting kan opvangen. Zonder deze voegen kan het metselwerk scheuren of zelfs instabiel worden. In dit artikel worden de verschillende typen dilatatievoegen, hun doel, de invloed van gebruikte materialen en de praktische richtlijnen voor het opstellen van een dilatatieplan besproken. De informatie is gebaseerd op actuele en betrouwbare bronnen binnen de bouwsector en richt zich vooral op metselwerk in gevels en andere externe constructies.

Doel en functie van dilatatievoegen in metselwerk

Dilatatievoegen zijn verticale of horizontale openingen in metselwerk die ervoor zorgen dat het metselwerk kan bewegen zonder schade te lijden. Deze voegen zijn nodig omdat metselwerk, net als alle bouwmaterialen, reageert op veranderingen in temperatuur, vochtgehalte en belasting. Bewegingen in metselwerk kunnen worden veroorzaakt door:

Thermische expansie en krimp: Temperatuurverschillen leiden tot uitzetting of krimp van het metselwerk.
Vochtgehalte: Vocht kan het metselwerk zetten of krimpen.
Constructiebewegingen: Doorsneden en draagconstructies veroorzaken doorbuiging of zettingen in het metselwerk.
Materiaalverschillen: Het gebruik van verschillende materialen met verschillende uitzettingscoëfficiënten kan leiden tot spanningen.

De opzet van dilatatievoegen is dus om deze natuurlijke bewegingen op te vangen en het metselwerk te beschermen tegen scheuren en verlies van samenhang. De voegen worden zorgvuldig gepland om zowel esthetische als bouwfysische doeleinden te behalen.

Verticale dilatatievoegen

Verticale dilatatievoegen worden toegepast om bewegingen in de lengterichting van het metselwerk op te vangen. Deze voegen zijn het gevolg van de hoofddraagconstructie en worden daarom vaak bepaald door de constructeur. De breedte van deze voegen kan variëren, maar typisch zijn 5 mm of 10 mm. Het doel is om zettingen, doorbuigingen en thermische expansies op te vangen, vooral in lange muren of gevels.

De verwerking van verticale dilatatievoegen moet zorgvuldig worden gepland, zodat ze niet alleen functioneel zijn, maar ook esthetisch passen binnen het ontwerp van het gebouw. De voegen worden meestal voorzien van een flexibele afdichting, zoals een elastische kit, om een waterdichte afsluiting te garanderen.

Horizontale dilatatievoegen

Horizontale dilatatievoegen zijn nodig om verticale bewegingen in het metselwerk op te vangen. Deze voegen worden vaak gebruikt bij metselwerk dat op een metselwerkondersteuning of geveldrager is bevestigd. Omdat metselwerk in verticale richting onderhevig is aan temperatuurverschillen, kan het krimpen of uitzetten, wat kan leiden tot spanningen en schade aan de constructie.

Bij het aanbrengen van horizontale dilatatievoegen dient rekening te worden gehouden met de vrije ruimte tussen de ondersteuning en het metselwerk. Deze ruimte moet minstens 10 mm bedragen en moet voorzien worden van een comprimerende rugvulling en een rotbestendige afdichting. Daarnaast moet de constructeur controleren of de optredende doorbuiging van de constructie aangepast moet worden in het ontwerp van de dilataties.

Invloed van metselwerkmaterialen op dilatatievoegen

Het type metselwerk en de gebruikte materialen spelen een grote rol in de keuze en het ontwerp van dilatatievoegen. Oud metselwerk, zoals dat dat vóór 1890 is gebouwd, verschilt aanzienlijk van modern metselwerk. Oude bakstenen zijn vaak poreus en worden gemetseld met kalkmortel, die elastisch is en goed kan meegaan met bewegingen in het metselwerk. Nieuwe bakstenen en cementmortels vormen daarentegen een harde, weinig elastische combinatie die meer gevoelig is voor scheuren bij zetting of krimp.

Bij oud metselwerk kan het metselwerk zelf vaak kleine bewegingen opvangen zonder dat extra dilatatievoegen nodig zijn. In moderne metselwerk is het echter vaak noodzakelijk om bewust dilatatievoegen in te bouwen, zowel verticaal als horizontaal.

Een belangrijk aspect is ook het gebruik van cementmortel bij oud metselwerk. Hierbij kan het vochttransport worden verstoord, wat leidt tot schade bij bevriezing. Daarom is het bij restauratieprojecten van oud metselwerk belangrijk om originele materialen en mortels zoveel mogelijk te gebruiken of te herstellen.

Dilatatievoegen in verschillende constructies

Niet alleen de materialen bepalen de nodige dilatatievoegen, ook de soort constructie speelt een rol. Bijvoorbeeld:

Lange muren: In lange muren is het noodzakelijk om verticale dilatatievoegen aan te brengen om uitzetting en krimp te kunnen opvangen.
Metselwerk op vloeren, balkons of galerijplaten: Deze constructies kunnen extra doorbuigingen veroorzaken, wat betekent dat de metselwerkondersteuning extra zorgvuldig moet worden gepland en dat horizontale dilatatievoegen vaak noodzakelijk zijn.
Metselwerk met stenenstrippen: Bij het gebruik van stenenstrippen is het belangrijk dat het systeem volledig is. Wanneer er geen systeem wordt gebruikt, kan MBI geen dilatatieadvies uitbrengen.

Ook het gebruik van prefab constructies, zoals betonnen balkons of prefab muren, heeft invloed op de thermische expansie en de nodige dilatatievoegen. Deze materialen hebben namelijk een andere uitzettingscoëfficiënt dan bakstenen en kunnen dus extra spanningen veroorzaken in het metselwerk.

Het opstellen van een dilatatieplan

Het opstellen van een goed dilatatieplan is van groot belang tijdens de ontwerp- en bouwfasen van een gebouw. Een correct gepland dilatatieplan zorgt voor een durend en betrouwbaar metselwerk, zowel functioneel als esthetisch.

Benodigde informatie voor een dilatatieadvies

Bij het aanvragen van een dilatatieadvies bij een bureau zoals MBI zijn er bepaalde vereisten. Volgens de beschikbare informatie dient het ontwerp definitief te zijn en moeten de tekeningen in PDF-formaat worden ingezonden. Dit betreft alle gevels, plattegronden, doorsneden en metselwerkdetails. Bovendien moet het type en de kleur van de steen vaststaan. Als het metselwerk van Solid Bloxx wordt gestukadoord of betegeld, kan een dilatatieadvies noodzakelijk zijn. In dat geval is het raadzaam om overleg aan te gaan met MBI.

De doorlooptijd voor een dilatatieadvies bedraagt momenteel 4 werkweken. Het is daarom belangrijk om dit in het projectplan te verwerken en niet pas op laatste moment een advies aan te vragen.

Praktische richtlijnen voor het aanbrengen van dilatatievoegen

Horizontale en verticale voegen: Zowel verticale als horizontale dilatatievoegen moeten zorgvuldig gepland worden, afhankelijk van de structuur en de materialen.
Minimale vrije ruimte: Bij horizontale voegen dient de vrije ruimte tussen de metselwerkondersteuning en het metselwerk minstens 10 mm te zijn.
Afdichting en rugvulling: De voegen moeten voorzien worden van een comprimerende rugvulling en een rotbestendige afdichting.
Constructieve controle: De constructeur moet controleren of de optredende doorbuiging van de constructie aangepast moet worden in het ontwerp van de dilataties.
Materiaalkeuze: De keuze van mortel en bakstenen heeft invloed op de nodige dilatatievoegen. Cementmortel en harde bakstenen vereisen vaak meer voegen dan kalkmortel en zachte bakstenen.

Oorzaken van schade aan metselwerk en rol van dilatatievoegen

Schade aan metselwerk kan door meerdere oorzaken ontstaan, waaronder zetting, uitzetting en verkeerde materialenkeuze. Een belangrijke oorzaak is het onvermogen van het metselwerk om bewegingen op te vangen, wat leidt tot scheuren en verlies van samenhang.

Bij moderne metselwerk is het vaak noodzakelijk om bewust dilatatievoegen in te bouwen. Zonder deze voegen kan het metselwerk instabiel worden. Bij restauraties en herstelprojecten is het belangrijk om bestaande schuren als natuurlijke dilatatievoegen te beschouwen. Het herstel van deze schuren zonder constructieve maatregelen heeft vaak geen zin, omdat het herstelwerk bij toekomstige bewegingen opnieuw loskomt.

Hydrofobering en schade

Een andere oorzaak van schade aan metselwerk is hydrofobering. Hoewel hydrofobe middelen kunnen helpen bij het voorkomen van vochttransport, kunnen ze ook schade veroorzaken aan het metselwerk. Door een verstoorde vochthuishouding kunnen er schilfers ontstaan. Deze schade treedt vaak pas na enkele jaren aan het licht, wat het herstel complex maakt.

Toepassing van hulp- en herstelproducten

Bij het herstellen van gescheurd metselwerk zijn er producten op de markt die kunnen helpen. Roestvast stalen wapening in de vorm van wokkels is een voorbeeld van een technische oplossing om schade te beperken. Deze producten zijn echter geen alternatief voor een goed gepland dilatatieplan en een juiste keuze van materialen.

Samenwerking tussen architect, aannemer en constructeur

Het ontwerpen en aanbrengen van dilatatievoegen vereist samenwerking tussen verschillende partijen. Architecten, aannemers en constructeurs moeten samenwerken om een goed gepland dilatatieplan op te stellen. Dit plan moet rekening houden met de bouwmaterialen, de constructie en de verwachte bewegingen in het metselwerk.

Bij het gebruik van verschillende materialen in een gevel is het vaak nodig om deze materialen van elkaar te scheiden. Dit is vanwege de verschillende uitzettingscoëfficiënten, die kunnen leiden tot spanningen in het metselwerk. Het ontwerpen van een goed gepland metselwerkplan is daarom van groot belang om schade te voorkomen.

Conclusie

Dilatatievoegen in metselwerk zijn essentieel om schade te voorkomen en de stabiliteit van het metselwerk te waarborgen. Zowel verticale als horizontale voegen zijn nodig om thermische expansies, krimp, doorbuiging en zetting op te vangen. Het ontwerp en de keuze van materialen bepalen de nodige voegen en het herstel van gescheurd metselwerk vereist zorgvuldige planning.

Bij het aanvragen van een dilatatieadvies zijn er duidelijke richtlijnen te volgen, zoals het leveren van volledige ontwerptechnische tekeningen en het gebruik van definitieve materialenkeuzes. De doorlooptijd en samenwerking met betrouwbare partijen zijn essentieel voor een goed resultaat.

Het opstellen van een goed dilatatieplan vereist een diepgaande kennis van metselwerk, constructie en bouwfysische principes. Voor zowel professionals als particulieren is het belangrijk om deze aspecten te begrijpen om een duurzaam en betrouwbaar metselwerk te realiseren.

Bronnen

dilatatievoeg