Het correcte plaatsen van dilatatievoegen in bakstenen gevelmetselwerk

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Bij het bouwen of renoveren van metselwerkgevels is het correcte plaatsen van dilatatievoegen van essentieel belang om schade door uitzetting, krimp, thermische spanningen of mechanische belastingen te voorkomen. Een dilatatievoeg is een speciaal ontworpen voeg die vrije verplaatsing van het metselwerk mogelijk maakt, zonder dat dit leidt tot scheuren of aantasting van de constructieve integriteit. In dit artikel wordt uitgebreid ingegaan op de principes, regels en praktische toepassingen van het aanbrengen van dilatatievoegen in bakstenen gevelmetselwerk, met nadruk op normen, afstanden, materialen en esthetische oplossingen.

Wat is een dilatatievoeg?

Een dilatatievoeg is een voeg in het metselwerk die is ontworpen om vrije verplaatsing van het metselwerk mogelijk te maken. Deze voegen treden in werking bij thermische uitzetting of krimp, vochtgehalten, doorbuigingen van dragers of andere vormen van vervorming. Volgens de Eurocode (NEN-EN 1996-1-1) is een dilatatievoeg een voeg die geen moment of dwarskracht kan doorgeven en dus een flexibele verbinding vormt binnen het metselwerk.

Bij het aanbrengen van deze voegen dient rekening te worden gehouden met zowel de constructieve samenhang als de bouwfysische eigenschappen van het metselwerk. De Eurocode legt uitgebreid vast hoe de voegen moeten worden aangebracht, waar ze moeten liggen en hoe ze technisch en esthetisch moeten worden uitgevoerd.

Bouwtechnische en bouwfysische dilatatievoegen

In de CUR-aanbevelingen wordt onderscheid gemaakt tussen bouwtechnische en bouwfysische dilatatievoegen.

Bouwtechnische dilatatievoegen

Bouwtechnische voegen zijn noodzakelijk vanwege een gekozen bouwtechnische of constructieve detailleringswijze. Deze voegen zijn bijvoorbeeld gepland bij het einde van een geveldrager, waar ze altijd gekoppeld zijn aan de binnenconstructie. Een voorbeeld is de dilatatievoeg langs een kozijnstijl, waarbij het metselwerk horizontaal of verticaal wordt onderbroken om vervormingen op te vangen.

Bouwfysische dilatatievoegen

Bouwfysische voegen zijn noodzakelijk vanwege de bouwfysische werking van het metselwerk. Bij baksteen is de krimprelatie gering, waardoor verhinderde vervormingen voornamelijk te maken hebben met thermische lengteveranderingen. Deze voegen moeten daarom worden uitgevoerd in overeenstemming met de materiaal- en voegkenmerken, zoals de koppenmaat van de bakstenen, de soort mortel en de geometrie van de constructie.

Regels en vuistregels voor het aanbrengen van dilatatievoegen

Volgens de Eurocode (NEN-EN 1996-1-1 en NEN-EN 1996-2) en aanbevelingen van de CUR zijn er een aantal belangrijke regels en vuistregels die bij het aanbrengen van dilatatievoegen in bakstenen gevelmetselwerk in acht moeten worden genomen:

Verticale dilatatievoegen

Maximale afstand: De afstand tussen verticale dilatatievoegen mag maximaal 12 meter zijn. Bij noordgevels mag deze afstand tot 14 meter lopen.
Hoekbereik: Bij in- en uitwendige hoeken moet altijd een dilatatievoeg worden aangebracht. Bij uitwendige hoeken dient deze voeg op ongeveer 2 tot 3 maal de koppenmaat van de bakstenen uit de hoek te liggen.
Verdiepingshoge kozijnen: Deze kunnen als dilatatievoegen fungeren.
Steunpunten: Het is aan te raden om metselwerk dat op een vloer of balk staat, verticaal te dilateren bij de steunpunten.

Horizontale dilatatievoegen

Bouwlagen: Horizontale voegen moeten ongeveer elke 2 bouwlagen worden aangebracht.
Voorste voeg: De eerste horizontale voeg moet maximaal 11 meter vanaf het maaiveld liggen.
Afkitten: Horizontale dilatatievoegen moeten altijd afgekit worden.

Aanvullende aandachtspunten

U-vormige gevelopeningen: Deze moeten altijd worden gedilaterd.
L-vormige gevelopeningen: De noodzaak van dilatatie hangt af van de situatie.
Draagconstructie: Een dilatatie in de draagconstructie moet altijd worden doorgelopen in het metselwerk.

Plaatsing en uitvoering van dilatatievoegen

Doorgang over de volledige dikte

Alle dilatatievoegen moeten doorgelopen zijn over de volledige dikte van de muur of, bij een spouwmuur, minstens door het buitenblad. Ze moeten ook worden uitgevoerd door iedere afwerking die onvoldoende elastisch is om de beweging mogelijk te maken. Dit betreft bijvoorbeeld bepaalde soorten sproeibewerkingen of belegingen die geen voldoende soepelheid bieden.

Materiaalkeuze en opvulling

Dilatatievoegen worden tijdens het metselen opengelaten en achteraf opgevuld met een onrotbaar en samendrukbaar materiaal, zoals een elastische voegmassa.
Afkittering: De zichtzijde van de voeg wordt tenslotte elastisch opgekit, zodat het een vloeiende overgang vormt met het metselwerk.
Spouwhaken: Deze moeten nooit verder dan 50 cm van de dilatatievoeg worden geplaatst, om scheurvorming te voorkomen.

Technische verbeteringen en uitbreidingen

Het gebruik van metselwerkwapening, zoals lintvoegwapening volgens EN 845-3, kan de afstand tussen dilatatievoegen aanzienlijk vergroten. In sommige gevallen kan deze afstand met tot 40% worden verlengd. Dit is vooral relevant in grotere constructies waar het aanbrengen van voegen op korte afstand esthetisch lastig is.

Esthetische oplossingen voor dilatatievoegen

Verticale en horizontale dilatatievoegen kunnen visueel storend zijn als ze niet in het esthetische ontwerp zijn opgenomen. Er zijn echter verschillende manieren om dit te omzeilen:

Knipvoegen: Deze voegen worden gemaakt door de koppen van de stenen koud tegen elkaar te plaatsen, zonder verder afgewerkt te worden. Ze worden vaak gebruikt om verschillende soorten bakstenen op elkaar aan te sluiten. Let wel: een knipvoeg is geen echte dilatatievoeg, omdat er geen vrije uitzetbeweging mogelijk is.
Verspringende gevels: Door muurvlakken in een afwijkend verband of kleur te uitvoeren, kan een dilatatievoeg visueel worden gecamoufleerd.
Regenpijplocaties: Plaatsing van verticale voegen achter een regenpijp is een manier om visuele stoorbeelden te vermijden.
Afwerking aanpassen: De kleur van de dilatatievoeg kan worden aangepast aan de gevel, zodat de voeg minder opvalt.

Belang van het advies van de baksteenfabrikant

Het advies van de baksteenfabrikant is vaak een essentieel uitgangspunt bij het aanbrengen van dilatatievoegen. Dit advies is gebaseerd op de Eurocode-regels en in Nederland ook op de CUR-aanbevelingen 71 en 82. Het is echter van belang dat dit advies wordt gecontroleerd door de constructeur en uitgevoerd door de aannemer. Niet alle aspecten van het dilateren zijn namelijk duidelijk voor de opsteller van het advies.

Veelvoorkomende fouten

In de praktijk wordt vaak gedacht dat het aanhouden van de juiste afstanden tussen de voegen voldoende is. Dit is echter niet het geval. Als andere onderdelen van het dilateringsproces, zoals voegafwerking, materiaalkeuze, of constructieve verbindingen, niet correct worden uitgevoerd, kan het metselwerk toch scheuren of schade oplopen. Het is daarom belangrijk dat het gehele proces aan de Eurocode-normen voldoet.

Samenvatting van de normen

De Eurocode (NEN-EN 1996-1-1) legt duidelijke richtlijnen vast voor het aanbrengen van dilatatievoegen:

Verticale en horizontale voegen moeten zorgen voor een vrije verplaatsing van het metselwerk.
De horizontale afstand tussen verticale dilatatievoegen moet rekening houden met het type muur, het soort metselstenen, de mortel en specifieke bouwdetails.
Voor niet-dragende ongewapende buitenmuren mag de horizontale afstand tussen voegen niet groter zijn dan lm, waarbij deze waarde afkomstig is uit de nationale bijlage.
De afstand kan worden vergroot wanneer lintvoegwapening wordt gebruikt.

Toepassing in de praktijk

Voorbeeld: Noordgevel

Bij een typische noordgevel in Nederland, waar het metselwerk minder thermisch wordt belast dan in zuidelijke exposities, kan de afstand tussen verticale dilatatievoegen worden uitgebreid tot 14 meter. Dit maakt het mogelijk om grotere geveloppervlakken te realiseren zonder de noodzaak van voegen op korte afstanden. Echter, bij het aanbrengen van deze voegen dient rekening te worden gehouden met horizontale openingen, steunpunten en eventuele constructieve verbindingen.

Voorbeeld: U-vormige gevelopening

Bij een U-vormige gevelopening is het verplicht om een dilatatievoeg aan te brengen. Dit zorgt ervoor dat de constructie voldoende flexibiliteit heeft om vervormingen op te vangen. Bij een L-vormige opening is dit afhankelijk van de situatie, maar het is aan te raden om dit te beoordelen per project.

Verband met andere constructieve elementen

Dilatatievoegen moeten altijd worden doorgevoerd in de draagconstructie. Dit betekent dat als er een voeg is aangebracht in een dragende balk of vloer, deze moet worden doorgetrokken in het metselwerk. Anders kan het metselwerk niet voldoende vervorming opvangen en kunnen schade of scheuren ontstaan.

Conclusie

Het correcte aanbrengen van dilatatievoegen in bakstenen gevelmetselwerk is van groot belang voor het voorkomen van schade door thermische spanningen, vochtuitwisseling en mechanische belastingen. Door rekening te houden met zowel technische normen als esthetische overwegingen, kan het metselwerk langdurig blijven functioneren en behouden worden aan zijn visuele kwaliteiten.

Het is van belang om dit proces niet te beperken tot het aanhouden van afstanden tussen voegen, maar ook om aandacht te besteden aan materiaalkeuze, voegafwerking, constructieve verbindingen en het advies van de baksteenfabrikant. Alleen zo kan het metselwerk zijn functie behouden en langdurig blijven werken.

Het correcte aanbrengen van dilatatievoegen is dus niet enkel een technische vereiste, maar ook een constructieve en esthetische keuze die van invloed is op de levensduur en het uiterlijk van het metselwerk.