Ellipsboog metselwerk: Techniek, toepassing en uitvoering

Published by Redactie on augustus 31, 2025 | Category metselwerk

Ellipsboog metselwerk is een specifieke techniek in de bouwkunde die gebruikt wordt bij het uitvoeren van boogvormige openingen in metselwerk. Het vereist een zorgvuldige aanpak en het gebruik van geschikte hulpmiddelen, zoals een zogenaamde "vlinder". In dit artikel wordt ingegaan op de technische aspecten van ellipsboog metselwerk, de toepassing in de architectuur en de praktische uitvoering. Het artikel is gericht op zowel professionals in de bouwsector als hobbyisten die geïnteresseerd zijn in traditiegetrouw metselwerk.

Inleiding

Ellipsbogen zijn een vorm van boog die zich vloeiend en harmonisch laat uitvoeren in metselwerk. Ze worden vaak gebruikt in architectonische contexten waar esthetiek en structuur samenwerken. In tegenstelling tot de meer eenvoudige rondboog of spitsboog vereist het metselen van een ellipsboog het gebruik van specifieke hulpmiddelen en een goed begrip van de geometrie. De ellipsboog is technisch even sterk als de korfboog, maar wordt minder vaak toegepast vanwege de complexiteit van de uitvoering.

Een belangrijk hulpmiddel bij het metselen van een ellipsboog is de zogenaamde "vlinder". Dit is een houten plank die op het formeel wordt aangebracht en gebruikt wordt om de boogvorm nauwkeurig te kunnen uitzetten. Het metselen van een ellipsboog vereist ook een goed begrip van de rol van de draad die vanaf het porringpunt over de vlinder loopt om de afmetingen van de voegen te bepalen.

De ellipsboog: vorm, functie en techniek

Geometrische basis van de ellipsboog

De ellipsboog is gebaseerd op een kegelsnede, net zoals de rondboog (halve cirkel) en de paraboolboog. Deze geometrische basis maakt de ellipsboog geschikt voor zowel functionele als esthetische toepassingen. De boogvorm kan worden gerealiseerd met behulp van een formeel, dat als tijdelijke ondersteuning dient tijdens de uitvoering.

In de praktijk wordt een bakstenen ellipsboog vaak gemaakt met een houten vlinder als hulpmiddel. Deze vlinder helpt bij het nauwkeurig uitzetten van de voegen, wat essentieel is voor de stabiliteit en het uiterlijk van de boog. De ellipsboog wordt vaak uitgevoerd met zorgvuldig geplaatste stenen en een goed gecombineerd voegwerk.

Statische eigenschappen en vergelijkingen

De ellipsboog is technisch even sterk als de korfboog, maar de laatste wordt in de praktijk vaak voorkeur gegeven vanwege de eenvoud van de uitvoering. De ellipsboog heeft het voordeel dat de boogvorm vloeiender en harmonischer is, wat zich bijvoorbeeld in het voegwerk van bakstenen laat zien. Beide boogvormen kunnen ook worden uitgevoerd als zogenaamde "stijgende bogen", waarbij de geboorten van de boog op verschillende hoogtes liggen.

In sommige architectonische contexten worden ellipsbogen gebruikt om ruimtes te verbinden. Zo worden in een kerk in Amsterdam vier ruimtes met elkaar verbonden via poorten met een liggende ellipsboog. Deze toepassing benadrukt de functie van de ellipsboog als constructieve en esthetische element.

Constructieve principes bij openingen in metselwerk

Een opening in een metselwand is altijd een verzwakking. Bij verticaal belaste wanden lopen de druklijnen vrijwel verticaal, wat betekent dat openingen het draagvermogen van de wand beïnvloeden. Rondvormige openingen hebben in dit opzicht minder nadelige effecten, omdat ze beter kunnen meewerken met de natuurlijke druklijnen.

Als oplossing voor deze verzwakking komen constructieve elementen zoals rollaag en bogen in aanmerking. Rollaag kan een constructieve functie hebben boven kozijnopeningen, afhankelijk van de vorm, grootte en belasting. Rollaag bestaat uit stenen die boven een opening zijn geplaatst in een boogvorm. De bovenkant van een rollaag moet bestaan uit stroken met een lintvoeg. In het midden van een boog kan voor decoratieve doeleinden een sluitsteen worden toegepast.

Bij het metselen van bogen zoals ellipsbogen zijn er verschillende vormen mogelijk, zoals segmentboog, rondboog, korfboog, spitsboog en andere variaties. De keuze voor een bepaalde boogvorm hangt af van het gewenste uiterlijk, de statische eisen en de beschikbare bouwmaterialen.

Lateien en draagconstructies

Naast bogen worden ook lateien gebruikt als draagconstructies boven wanddoorbrekingen. Lateien kunnen zichtbaar of onzichtbaar zijn en dienen om de druklijnen van de metselwand te ondersteunen. Ze kunnen ook een nevenfunctie vervullen, zoals het afvoeren van regenwater boven kozijnen.

Lateien worden onderverdeeld in zelfdragende lateien en samenwerkende lateien, afhankelijk van de wijze waarop de krachten worden opgenomen. Zelfdragende lateien dragen de belasting volledig op zichzelf, terwijl samenwerkende lateien samenwerken met het metselwerk om de druklijnen te ondersteunen.

Uitzetten en uitvoering van ellipsboog metselwerk

Het gebruik van het hulpmiddel "vlinder"

Bij het metselen van een ellipsboog is het gebruik van een vlinder essentieel. Een vlinder is een houten plank die op het formeel wordt aangebracht en gebruikt wordt om de boogvorm nauwkeurig te kunnen uitzetten. De vlinder heeft aan één zijde een gebogen vorm die past bij de gewenste boogvorm.

Het metselen van een ellipsboog gebeurt met behulp van een draad die vanuit het porringpunt over de gebogen zijde van de vlinder loopt. Hierdoor kunnen haakse voegen worden uitgezet vanaf de bovenzijde van het formeel of vanaf de onderzijde van de te metselen ellipsboog. De draad helpt bij het bepalen van de afstanden tussen de stenen en zorgt voor een nauwkeurige uitvoering.

Het gebruik van een vlinder vereist een goed begrip van de geometrie en een zorgvuldige uitvoering. Het is een technische en detailgerichte methode die vaak wordt gebruikt in historisch metselwerk of in traditionele bouwprojecten.

Het metselen van de boog

Het metselen van een ellipsboog kan een uitdaging zijn, vooral voor beginners. Het vereist een goed begrip van de geometrie en een zorgvuldige aanpak. In een online forum wordt gevraagd hoe men verschillende bogen in een boog kan metselen. De gebruiker wil een siersteen toevoegen aan een eiken schouw en wil ook een inbouw kasset in het midden. De siersteen moet dienen als een versterking van de schouwmantel en moet goed passen in de boogvorm.

Tips voor het metselen van een ellipsboog omvatten het gebruik van een vlinder, het nauwkeurig uitzetten van de voegen en het gebruik van een draad vanaf het porringpunt. Het is belangrijk om de stenen goed te positioneren en het voegwerk zorgvuldig te uitvoeren. Ook het gebruik van een goede mortel en het controleren van de stabiliteit van het formeel zijn essentieel voor een succesvolle uitvoering.

Onderdorpel aansluitingen en gewelfwerking

Bij het ontwerp van openingen in metselwerk zijn onderdorpel aansluitingen vaak van belang. Deze aansluitingen zorgen ervoor dat de druklijnen van de wand correct worden overgedragen en dat de structuur stabiel blijft. In sommige gevallen wordt de gewelfwerking van het stapelmateriaal gebruikt om de opening te versterken.

Rollaag boven kozijnopeningen kan een constructieve functie vervullen, mits de belasting niet te groot is. De bovenkant van de rollaag moet bestaan uit stroken met een lintvoeg, en in het midden van een boog kan een sluitsteen worden toegepast voor decoratieve doeleinden.

Esthetiek en toepassing in de architectuur

Eclectische architectuur en metselwerk

In eclectische architectuur, zoals in Oud-Zevenaar, worden ellipsbogen en andere boogvormen vaak gebruikt in combinatie met pilasters, speklagen en metselmozaïek. Deze bouwstijl is geïnspireerd op het neoromaans en andere stijlen uit de 19e eeuw. De gevels van eclectische woningen worden vaak uitgevoerd met zorgvuldige details en een variatie aan boogvormen.

In de MEESTERWONING in Oud-Zevenaar is bijvoorbeeld een rijk detail uitgevoerde hoofdentree te zien. De hoofdentree is voorzien van een rijk bewerkte houten paneeldeur en een rondboog die is ingevuld met metselmozaïek. Deze toepassing benadrukt de esthetische waarde van boogvormen in metselwerk.

Historische en culturele context

Ellipsbogen worden ook vaak gebruikt in historische contexten. In kerkgebouwen, zoals in Amsterdam, worden ellipsbogen gebruikt om ruimtes met elkaar te verbinden. De Mariakapel in een kerk is bijvoorbeeld uitgevoerd met een ellipsboog die functie heeft als een verbinding tussen verschillende ruimtes. Deze toepassing benadrukt de functie van ellipsbogen als zowel constructieve als esthetische elementen.

In sommige gevallen worden ellipsbogen gebruikt in combinatie met andere boogvormen, zoals in een torenwerk waar een ellipsboog wordt gebruikt om een gedeelte onder een gemetselde boog te verbinden. Deze toepassing benadrukt de flexibiliteit van ellipsbogen in verschillende architectonische contexten.

Conclusie

Ellipsboog metselwerk is een technische en detailgerichte methode die vaak wordt gebruikt in historisch metselwerk of in traditionele bouwprojecten. Het vereist een zorgvuldige aanpak, een goed begrip van de geometrie en het gebruik van geschikte hulpmiddelen zoals een vlinder. De ellipsboog is technisch even sterk als de korfboog, maar wordt minder vaak toegepast vanwege de complexiteit van de uitvoering. Toch heeft de ellipsboog het voordeel dat de boogvorm vloeiender en harmonischer is, wat zich bijvoorbeeld in het voegwerk van bakstenen laat zien.

In de architectuur worden ellipsbogen vaak gebruikt in combinatie met andere boogvormen en constructieve elementen zoals rollaag en lateien. Ze vullen zowel een functionele als esthetische rol en worden vaak gebruikt in eclectische bouwstijlen of in historische contexten. Het metselen van een ellipsboog vereist niet alleen technische kennis, maar ook creativiteit en een zorgvuldige uitvoering.

Voor zowel professionals als hobbyisten is ellipsboog metselwerk een uitdaging die veel plezier en voldoening oplevert. Het is een techniek die deel uitmaakt van de rijke geschiedenis van het metselwerk en die nog steeds een belangrijke rol speelt in de bouwsector.

Bronnen

elipsboog