Fundering voor metselwerk: Constructieve opbouw, herstelmethoden en inspectie

Published by Redactie on augustus 31, 2025 | Category metselwerk

Een betrouwbare fundering is van essentieel belang voor de stabiliteit en levensduur van elk bouwwerk, met name wanneer het gaat om metselwerk. De fundering zorgt voor een vaste onderbouw die de belastingen van het gebouw overdraagt op de grond. Bij metselwerk wordt vaak gebruikgemaakt van een zogenaamde fundering op staal, waarbij metselwerk wordt gelegd op een breedere basis dan de bovenbouw. Dit artikel bevat gedetailleerde informatie over de constructieve opbouw van funderingen voor metselwerk, mogelijke schade en herstelmethoden, inclusief inspectieprotocollen en de rol van materialen en vuistregels.

Inleiding

De fundering op staal d.m.v. metselwerk is de oudste en meest gebruikte methode voor het funderen van metselconstructies in Nederland. Deze methode wordt toegepast wanneer de draagkrachtige laag van de grond niet te diep ligt, zodat slechts een beperkte diepte nodig is voor de fundering. De opbouw van deze funderingen houdt rekening met de stabiliteit van het metselwerk, het spreiden van belastingen en de preventie van schuifspanningen.

Naast constructieve aandachtspunten bij het aanleggen van funderingen, is het herstellen van bestaande funderingen een belangrijk onderdeel van onderhoud en renovatie. Funderingsschade kan ontstaan door veroudering, grondverontreiniging, afwijkende bodemomstandigheden of slijtage van materiaal. In dit artikel worden de technieken en proceduren besproken die relevant zijn bij het herstellen van funderingen en funderingsmetselwerk, met specifieke aandacht voor de toepassing van kunststoffen bij het herstellen van scheuren in metselwerk.

Constructieve opbouw van funderingen voor metselwerk

Fundering op staal via metselwerk

De fundering op staal via metselwerk is traditioneel en blijft een veelgebruikte methode in de Nederlandse bouwpraktijk. Deze methode houdt in dat blokken metselwerk, gemaakt van kalkzandsteen of klinker, worden gelegd om de belasting van de bovenbouw over een bredere oppervlakte te spreiden. De blokken worden in minstens twee lagen gelegd en verspringen aan beide zijden met ¼ steen, zodat schuifspanningen worden verminderd.

In de praktijk wordt vaak kalkzandsteen gebruikt, omdat dit goedkoper is dan baksteen. De onderste twee lagen worden vaak gemaakt van kalkzandsteen, terwijl er bovenop kwaliteitsvolle baksteen wordt gebruikt. De diepte van de fundering is afhankelijk van de grondtoestand en de belasting van het gebouw. Doorgaans wordt de fundering minstens twee lagen onder het maaiveld gelegd.

Vuistregels voor aanlegbreedte

Een veelgebruikde vuistregel voor de aanlegbreedte van funderingen is dat deze 2 tot 3 maal de dikte van het opgaande muurwerk moet zijn. Deze vuistregel helpt bij het schatten van de benodigde breedte van de fundering, maar is geen wetenschappelijk onderbouwde methode. Bij grotere belastingen en een lage toelaatbare gronddruk kan deze vuistregel leiden tot onjuiste berekeningen en daardoor tot onvoldoende stevige funderingen.

Het is daarom belangrijk om bij funderingsontwerp rekening te houden met de exacte belastingen, de grondtoestand en de toelaatbare gronddruk. Voor een nauwkeurige bepaling van de benodigde funderingsbreedte moet men gebruikmaken van een rekenmethode die is onderbouwd door de relevante bouwtechnische normen.

Typen funderingen voor metselwerk

Naast funderingen op staal zijn er verschillende vormen van funderingen die in combinatie met metselwerk kunnen worden toegepast:

Strokenfundering: Bij deze methode wordt een verbrede zone gemaakt onder de dragende muren. De breedte van de fundering hangt af van de dikte van de muren en de belastingen.
Poerenfundering: Deze fundering wordt onder kolommen of losse muren aangebracht en bestaat uit een brede basis van gewapend beton.
Plaatfundering: Bij deze methode wordt een dikke betonnen plaat over de gehele grondoppervlakte geplaatst. Deze fundering wordt vaak gebruikt als de draagkrachtige grond te diep ligt.

Alle genoemde funderingstypen moeten voldoen aan de eisen van sterkte, stabiliteit en bestandheid tegen omgevingsinvloeden zoals grondwater, vorst en chemische aantasting.

Herstelmethoden voor funderingen en funderingsmetselwerk

Oorzaken van funderingsproblemen

Funderingsschade kan ontstaan door verschillende factoren:

Veroudering en slijtage: Oude funderingen, gemaakt van kalkspecie, zijn minder bestand tegen de tand des tijds dan moderne funderingen met cementspecie.
Grondverontreiniging: Chemische reacties tussen verontreinigingen in het grondwater en het funderingsmateriaal kunnen leiden tot slijtage of aantasting van het metselwerk.
Afwijkende bodemgesteldheden: Plaatselijk verschillen in de bodem kunnen leiden tot ongelijke verzakkingen of scheuren in de fundering.
Gemeenschappelijke oude funderingen: In oude stads- of dorpscentra is het niet ongebruikelijk dat een oude fundering hergebruikt is voor een nieuw gebouw. Dit kan leiden tot onvoldoende stevige onderbouw.

Constructief herstel van funderingen

Bij funderingsherstel zijn verschillende methoden beschikbaar, afhankelijk van de aard van de schade en de structuur van het gebouw. Een veelgebruikte methode is het constructief injecteren met kunststoffen. Deze techniek is sinds ongeveer 25 jaar effectief in gebruik bij het herstellen van scheuren in beton- en metselwerk. Het doel van injecteren is om de oorspronkelijke sterkte van het constructiemateriaal terug te winnen of lekkages waterdicht te maken.

Bij constructieve reparatie moet het reparatiemateriaal star, vullend en verbindend zijn. De hars moet een lage viscositeit hebben en tijdens het injecteren zo min mogelijk toename in viscositeit vertonen. Bovendien moet de treksterkte van de hars na verharden groter zijn dan die van het beton- of metselwerk.

Ondermetseling en onderstromen

Een andere methode voor funderingsherstel is ondermetseling of onderstromen. Deze methode houdt in dat onder de bestaande muur bloksgewijs de grond wordt weggegraven, slecht metselwerk wordt verwijderd en nieuwe versnijdingen worden aangebracht. Vervolgens wordt onder het bestaande metselwerk een aanstroomlaag geplaatst.

Deze methode is geschikt voor het herstel van funderingen die door slijtage of schade zijn verzwakt. In sommige gevallen wordt gebruikgemaakt van geprefabriceerde betonplaatjes om het proces te versnellen. Ook is het mogelijk om een bloksgewijs aangebrachte gewapende betonfunderingsstrook te storten, waarbij verdeelwapening met laseinden uitsteekt om verbinding te maken met het later storten gedeelte.

Herstel van houten paalfunderingen

Bij houten paalfunderingen is het belangrijk om de kwaliteit van het funderingsmateriaal te controleren. Dit omvat het meten van de diameter van de palen, de onderlinge afstanden en het onderzoek naar scheuren, betonrot en de samenhang van metselwerk. Foto’s van de funderingsconstructie en rapportage van alle verzamelde informatie zijn essentieel bij het herstelproces.

Voor het uitvoeren van een inspectie van houten paalfunderingen is een protocol opgesteld door diverse partijen en in opdracht van het ministerie van VROM. Dit protocol zorgt voor een consistente en objectieve methode van inspectie, met de doelstelling om de kwaliteit van funderingsherstel te standaardiseren. Het protocol bevat onder meer instructies voor het verzamelen van gegevens, zoals de diameters van palen en de hoogtematen ten opzichte van het NAP.

Inspectie en onderzoek van funderingen

Quickscan en uitgebreid onderzoek

Bij vermoedens van funderingsschade is het verstandig om eerst een quickscan uit te voeren. Deze quickscan geeft een eerste indruk van de toestand van de fundering. Mocht de quickscan aantonen dat er sprake is van funderingsproblemen, dan volgt een uitgebreid funderingsonderzoek.

Bij een uitgebreid onderzoek worden de lintvoegen in het metselwerk en enkele vloervelden nagemeten met een waterpas om eventuele verzakkingen in kaart te brengen. Vervolgens worden de funderingen blootgelegd, ingemeten en in kaart gebracht. Bij houten funderingen worden monsters genomen om de hardheid van het hout te bepalen en eventuele schimmel- of bacteriële aantasting te onderzoeken.

Het onderzoek moet volgens de laatste F3O-richtlijnen worden uitgevoerd, zodat het proces consistente en objectieve resultaten oplevert. Het is verstandig om bij verschillende bedrijven offertes te laten uitreiken voor het onderzoek en het herstel. In het geval van een rijtjewoning of appartementencomplex is het belangrijk om samen met de andere eigenaren een keuze te maken en een afspraak te maken over de verdeling van de kosten.

Protocol voor funderingsinspectie

Het protocol voor funderingsinspectie is ontwikkeld om de kwaliteit van de inspectie en het herstelproces te verbeteren. Het protocol bevat instructies voor het verzamelen van gegevens en de uitvoering van onderzoek. Het is ontwikkeld in samenspraak met verschillende partijen en is door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten verspreid onder haar leden.

De eerste versie van het protocol dateert uit oktober 1998 en de laatste versie uit juni 2003. Het protocol zorgt voor een gestandaardiseerde aanpak bij funderingsonderzoek en helpt bij het landelijk in kaart brengen van de omvang van bacteriële en schimmelaantasting van houten palen.

Conclusie

Een betrouwbare fundering is essentieel voor de stabiliteit en duurzaamheid van metselconstructies. De fundering op staal via metselwerk is een oudere, maar nog steeds veelgebruikte methode die rekening houdt met de spreiding van belastingen en de vermindering van schuifspanningen. Het aanleggen van deze funderingen vereist aandacht voor de breedte, het gebruik van geschikte materialen en rekening houden met de vuistregels en wetenschappelijke rekenmethoden.

Bij funderingsherstel zijn verschillende technieken beschikbaar, zoals injecteren met kunststoffen en ondermetseling. Deze methoden zijn geschikt voor het herstellen van funderingen die verzwakt zijn door veroudering, slijtage of schade. Het is belangrijk om een uitgebreid funderingsonderzoek uit te voeren voordat herstelmaatregelen worden genomen.

Bij het onderzoek van funderingen wordt gebruikgemaakt van gestandaardiseerde protocollen en richtlijnen om een consistente en objectieve aanpak te garanderen. Voor eigenaren is het verstandig om bij verschillende bedrijven offertes te laten uitreiken en samen met eventuele mede-eigenaren af te spreken hoe de kosten worden verdeeld.

Een goed uitgevoerde fundering en tijdsbundige inspectie en herstelmaatregelen zijn cruciale elementen voor de duurzaamheid en veiligheid van metselconstructies. Met behulp van de juiste kennis en technieken kan het risico op funderingsproblemen worden beperkt en kan het gebouw een lange levensduur behouden.

Bronnen

fundering