Getoogd metselwerk: Toepassing, techniek en architectonische waarde in bouwkunde

Published by Redactie on augustus 31, 2025 | Category metselwerk

Getoogd metselwerk is een techniek die al sinds de 19de eeuw centraal staat in de bouwpraktijk van militaire en civiele gebouwen. Het is niet alleen een bouwtechnisch instrument, maar ook een bepaalde architectonische uitstraling die historische en functionele waarden bevat. In dit artikel bespreken we de toepassing van getoogd metselwerk in de context van monumenten, constructiepraktijken en huidige bouwmaterialen. We onderschrijven de rol van getoogd metselwerk in zowel militaire verdedigingsbouw als in moderne renovatieprojecten, afgestemd op de behoeften van eigenaren, bouwmeesters en constructeurs.

Wat is getoogd metselwerk?

Getoogd metselwerk verwijst naar een bouwtechniek waarbij metselwerk op een specifieke manier wordt uitgevoerd, meestal met het oog op stabiliteit, esthetiek of functionele doelen. In de historische context, zoals in het Fort bij het Steurgat, wordt het getoogd metselwerk gebruikt om ondergrondse, bomvrije verbindingen (zoals poternes) te realiseren. In de moderne context, zoals in de HALFEN metselwerkondersteuningen, dient het als ondersteuning voor metselconstructies boven kozijnen, overkragingen of in doorgaand metselwerk.

De techniek van getoogd metselwerk kan variëren in uitvoering, afhankelijk van de functie en de tijdsperiode waarin het wordt toegepast. Het kan bijvoorbeeld bestaan uit getoogde vensters, liggers of gewelven. In het verleden was het vaak bedoeld om de druk van bovenliggend metselwerk af te leiden of om de visuele symmetrie van een gevel te ondersteunen. In hedendaagse bouw wordt het vaak gebruikt in combinatie met technologische verbeteringen, zoals verankeringssystemen en thermisch isolatie.

Getoogd metselwerk in historische context: Het Fort bij het Steurgat

Een van de meest indrukwekkende toepassingen van getoogd metselwerk vindt men in historische militaire verdedigingsbouw. Het Fort bij het Steurgat, onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, bevat een bomvrij gebouw (kazerne) en een poterne die beide voorbeelden zijn van getoogd metselwerk in de 19de eeuw.

De kazerne is een hoofdgebouw van circa 60 meter breed, twee bouwlagen hoog, met getoogde toegangen en vensters. Deze toepassing dient niet alleen esthetische doeleinden, maar ook functionele: het zorgt voor een betere drukverdeling in het metselverband en versterkt de stabiliteit van het bouwwerk. De poterne, een ondergrondse gang die de kazerne verbindt met de remise en munitiemagazijnen, is ook uitgevoerd in zwaar, getoogd metselwerk. Deze constructie is van belang vanwege haar cultuurhistorische waarde en haar rol in de architectuurhistorie van militaire verdedigingsbouw.

Het getoogde metselwerk in het Fort bij het Steurgat is een bewijs van het militair-strategische bouwdenkbeeld dat zich ontwikkelde tijdens de 19de eeuw. Het was een tijd waarin de verdedigingsbouw zich aanpaste aan de technologische vooruitgang in wapentechnologie. Het getoogde metselwerk speelde hierin een rol bij het versterken van de structuur en het creëren van functionele verbindingen tussen verschillende delen van het complex.

Getoogd metselwerk in moderne bouwtechnologie

In de huidige bouwsector wordt getoogd metselwerk vaak gecombineerd met moderne verankeringssystemen om structuur en stabiliteit te waarborgen. Het HALFEN FK5-systeem is hier een goed voorbeeld van. Dit systeem biedt oplossingen voor metselwerkondersteuningen boven kozijnen, overkragingen en in doorgaand metselwerk. De consoles zijn ontworpen om de belasting van het metselwerk af te dragen naar de dragende binnenconstructie, waarbij het koudebrugeffect wordt gereduceerd.

Een van de voordelen van het HALFEN FK5-systeem is de ergonomische montage, die eenvoudiger is door het montagehandvat en de gelaserde merken die de identificatie van posities vergemakkelijken. Bovendien is het systeem uitgevoerd in thermisch verzinkt staal met poedercoating, wat de duurzaamheid en het thermisch isolerende effect verbetert.

Het gebruik van getoogd metselwerk in combinatie met dergelijke verankeringssystemen is van groot belang bij renovatieprojecten, waarbij het behoud van de historische waarde van het metselwerk gecombineerd moet worden met hedendaagse eisen van duurzaamheid en energie-efficiëntie. In zowel civiele als industriële projecten, zoals bij Middelveld, waar bedrijfshallen en utiliteitsbouw worden uitgevoerd, zijn dergelijke technieken essentieel voor het behoud van de structuur en de functionele doelstellingen.

Getoogd metselwerk en architectonische elementen

In de architectonische betekenis speelt getoogd metselwerk ook een rol in de esthetiek van gebouwen. Zo worden getoogde liggers gebruikt in dakconstructies om de belasting van het dak op te nemen. Bijvoorbeeld in een project dat door Middelveld is uitgevoerd, zijn getoogde liggers gebruikt om de structuur van de dakconstructie te versterken. Dit type metselwerk zorgt voor een harmonieuze afwerking van de constructie en ondersteunt de esthetische waarde van het gebouw.

Andere architectonische elementen die verband houden met getoogd metselwerk zijn bijvoorbeeld het gebruik van pilasters, ontlastingsbogen, en spiegels in interieurbouw. Pilasters zijn verticale verdikkingen in de muur, vaak tussen vensters, die optisch het metselwerk versterken. Ontlastingsbogen, zoals beschreven in de vraagbaak van Bewoondbewaard, zijn boven vensters of deuren geplaatst om de druk van het metselwerk af te leiden. Spiegels in de bovenkant van een gevel of binnen een fries kunnen ook worden gebruikt om de visuele stabiliteit van een metselwerk te ondersteunen.

Deze elementen zijn niet alleen functioneel, maar ook visueel belangrijk. In historische en moderne contexten kan getoogd metselwerk een centrale rol spelen bij het creëren van een gebalanceerde en duurzame bouwconstructie.

Getoogd metselwerk in renovatieprojecten

Bij renovatieprojecten, vooral in oude gebouwen of monumenten, is het behoud van getoogd metselwerk van groot belang. Niet alleen vanwege de esthetische waarde, maar ook vanwege de structuur en de drukverdeling die het metselwerk biedt. In de vraagbaak van Bewoondbewaard worden diverse technische termen beschreven die gerelateerd zijn aan het gebruik en het herstel van getoogd metselwerk in historische contexten. Elementen zoals streken, tandingen en trigliefen zijn typische onderdelen die vaak verbonden zijn met getoogd metselwerk en die bij renovatieprojecten moeten worden behouden of hersteld.

Renovatieprojecten moeten daarom niet alleen gericht zijn op de esthetiek, maar ook op de functionele aspecten van getoogd metselwerk. Het gebruik van moderne verankeringssystemen, zoals de HALFEN FK5, kan hierin van groot belang zijn. Deze systemen zorgen voor een betere drukverdeling en vermindering van koudebruggen, terwijl het historische karakter van het metselwerk behouden blijft.

In projecten waarbij oude bouwtechnieken worden gecombineerd met moderne materialen en technologieën, is het essentieel om zowel de historische waarde als de structurale stabiliteit van het metselwerk te respecteren. De uitvoering van getoogd metselwerk in dergelijke projecten vereist niet alleen kennis van de bouwtechniek, maar ook een verstand van de architectonische context waarin het wordt toegepast.

Getoogd metselwerk en duurzaamheid

Duurzaamheid is een kernthema in hedendaagse bouwpraktijk. Getoogd metselwerk, wanneer correct toegepast, kan bijdragen aan de duurzaamheid van een gebouw op meerdere manieren. Enerzijds helpt het bij het behoud van historische gebouwen, wat voorkomt dat er nieuwe materialen en energie nodig zijn voor vernieuwing. Anderzijds, zoals in het HALFEN FK5-systeem, zorgt het voor een verbetering van de thermische isolatie door het verminderen van koudebruggen.

In combinatie met moderne materialen en technieken kan getoogd metselwerk ook bijdragen aan het behoud van energie. De stabiliteit die het metselwerk biedt zorgt ervoor dat er minder herstel- of vernieuwingswerk nodig is over de levensduur van een gebouw. Dit heeft positieve gevolgen voor zowel het milieu als de kosten voor de eigenaar.

Conclusie

Getoogd metselwerk is meer dan een techniek: het is een essentieel element in zowel historische als moderne bouw. Of het nu gaat om een ondergrondse poterne in een 19de-eeuws fort, een verankering in een huidige renovatieproject of een architectonisch detail in een gevel, het draagt bij aan de stabiliteit, esthetiek en duurzaamheid van een bouwwerk.

Bij de uitvoering van renovatieprojecten of nieuwbouw is het belangrijk om de historische waarde en de functionele doeleinden van getoogd metselwerk te begrijpen en te respecteren. Moderne technologieën, zoals het HALFEN FK5-systeem, kunnen hierbij een waardevolle bijdrage leveren, zonder de historische essentie van het metselwerk te verliezen.

Voor eigenaren, bouwmeesters en constructeurs is het belangrijk om getoogd metselwerk niet alleen als een esthetisch detail te zien, maar ook als een functioneel en technisch onderdeel van het gehele bouwproces. Het behoud en herstel van getoogd metselwerk in oude gebouwen, of het toepassen van deze techniek in nieuwe constructies, is daarom een essentieel aspect van zowel architectonische als bouwkundige vakbeoefening.

Bronnen

getoogde