Witte uitslag in metselwerk: oorzaken, voorkoming en oplossingen

Published by Redactie on augustus 31, 2025 | Category metselwerk

Witte vlekken op metselwerk zijn een veelvoorkomend probleem in de bouwsector, met name bij nieuw aangebrachte gevels of muren. Deze vlekken, ook wel aangeduid als witte aanslag, kalkuitbloei of uitbloei, kunnen zowel esthetische als structurele gevolgen hebben. In dit artikel worden de oorzaken van witte uitslag in metselwerk onder de loep genomen, op basis van actuele informatie uit betrouwbare bronnen. Buiten de oorzaken behandelen we ook hoe het probleem kan worden voorkomen en wat er gedaan kan worden als het toch optreedt.

Wat is witte uitslag in metselwerk?

Witte uitslag op metselwerk is het resultaat van een chemisch proces dat zich afspeelt in de mortel, de stenen en het voegwerk. Het proces begint doorgaans wanneer calciumhydroxide, een component die in mortel voorkomt, naar het oppervlak van het metselwerk migreert. Dit gebeurt meestal onder invloed van vocht. Als het calciumhydroxide op het oppervlak belandt, reageert het met kooldioxide in de lucht en vormt calciumcarbonaat, een witte stof die zichtbaar is en vaak het uiterlijk van een gevel of muur verstoort.

Deze uitslag kan in meerdere vormen voorkomen, zoals:

Kalkaanslag, die ontstaat door het uitlekken van kalk uit mortel of stenen.
Zoutaanslag, veroorzaakt door onvoldoende droging van metselwerk of het metselen bij vochtig weer.
Cementsluier, een vorm van uitslag die ontstaat als gevolg van mortel met een te hoge vochtigheid.
Salpeteraanslag, een chemische vorm die ontstaat door interactie tussen grondvocht en metselwerk.
Vergipsing, een hardnekkige witte aanslag die ontstaat als gevolg van gips in cementmortel.

Oorzaken van witte uitslag

De vorming van witte uitslag is het resultaat van meerdere factoren. In het volgende deel bespreken we de meest voorkomende oorzaken, op basis van de beschikbare gegevens.

1. Vochtige omstandigheden bij het metselen

Wanneer mortel of metselwerk wordt aangebracht in vochtige omstandigheden, kan dat leiden tot onregelmatige droging en daardoor tot uitbloei. Het vocht vertraagt de verdamping en zorgt ervoor dat opgeloste stoffen zoals calciumhydroxide het oppervlak bereiken. Dit is vooral een probleem bij stenen met een lage waterabsorptie, omdat deze minder snel drogen.

Een te hoge luchtvochtigheid of een hoge vochtigheid in het metselwerk, bijvoorbeeld als gevolg van isolatie achter het metselwerk, kan het proces verder aanwakkeren. In dergelijke gevallen wordt het calciumhydroxide niet opgenomen in het materiaal en bereikt het oppervlak, waar het calciumcarbonaat vormt.

2. Slecht uitgevoerde metseltechnieken

De kwaliteit van het metselwerk speelt een grote rol in de vorming van witte uitslag. Bijvoorbeeld bij het gebruik van rollagen (een rij op zijn kant gemetselde stenen) kan de porositeit van het metselwerk aanzienlijk hoger worden dan bij normaal metselwerk. Deze stenen zijn vaak minder stevig en de mortel tussen de stenen is onvoldoende samengeperst, wat tot een hogere porositeit leidt. Regenwater kan daardoor makkelijk binnendringen en de chemische stoffen in het mortel transporteren naar het oppervlak.

3. Onjuiste mortelverhouding

De verhouding tussen mortel, cement en water is een cruciaal aspect van metselwerk. Als de mortel te vochtig is, kan dat leiden tot cementsluier of zoutuitbloei. Dit is vooral het geval bij cementmortels die niet voldoende verhard zijn of waarbij te veel water is toegevoegd. Het resultaat is een hoge porositeit en een grotere kans op witte uitslag.

4. Gipsvorming

In sommige gevallen ontstaat witte uitslag niet door kalk, maar door gipsvorming. Dit wordt veroorzaakt door de vorming van gips (calciumsulfaat) in de mortel. De vorming van gips kan te maken hebben met het aanwezige gips in de cementmortel of met de interactie tussen mortelbestanddelen tijdens het verharden. Dit type uitslag is minder gevoelig voor regenwater, omdat gips niet of nauwelijks oplosbaar is. Dit betekent dat het niet wegspoelt en zich dus op lange termijn op het metselwerk vastzet.

Onderzoek heeft aangetoond dat de poriestructuur van de stenen een rol speelt in de vorming van gips. Stenen met een hoge porositeit zijn gevoeliger voor gipsvorming, vooral op muren die veel zon en regen ontvangen.

5. Ondertekende bouwpraktijken

In sommige gevallen ontstaat witte uitslag door onjuiste bouwpraktijken. Het niet beschermen van vers metselwerk tegen regen is bijvoorbeeld een bekende oorzaak. Wanneer regen in het mortel kan dringen, wordt het calciumhydroxide vroegtijdig naar het oppervlak gebracht. Dit is vooral een probleem in de eerste 48 uur na het metselen, maar kan in de winter langer aanhouden vanwege de lagere temperaturen.

Bovendien is het belangrijk dat bakstenen voldoende droog zijn voordat ze worden gemetseld. Stenen die te nat zijn, kunnen leiden tot uitslag, omdat het mortelwater niet voldoende kan verdampen en zich dus in het metselwerk opstapt.

Voorkomen van witte uitslag in metselwerk

Het voorkomen van witte uitslag begint bij het plannen en uitvoeren van het metselwerk. In het volgende deel bespreken we een aantal praktische maatregelen die kunnen worden genomen om de vorming van witte uitslag zo veel mogelijk te beperken.

1. Kies voor uitslagarme mortels

Een van de effectiefste manieren om witte uitslag te voorkomen is het gebruik van uitslagarme mortels. Deze mortels zijn speciaal ontworpen om de vorming van calciumhydroxide en andere opgeloste stoffen te beperken. In projecten zoals Lingevest in Geldermalsen is bewezen dat het gebruik van uitslagarme doorstrijkmortels effectief is in het voorkomen van witte uitslag, zelfs onder ongunstige weersomstandigheden.

2. Bescherm vers metselwerk

Het beschermen van vers metselwerk is essentieel. In de eerste 48 uur na het metselen, en langer in de winter, moet het metselwerk worden beschermd tegen regen en vocht. Dit kan met behulp van afdekdoek of andere beschermende maatregelen. Wanneer mortel droogt in een vochtige omgeving, kan dat leiden tot verhoogde uitslagvorming.

3. Werk met droge stenen

Het is belangrijk dat de stenen voldoende droog zijn voordat ze in het metselwerk worden verwerkt. Stenen die nat zijn, kunnen leiden tot een verhoogde porositeit in het mortel, wat weer leidt tot uitslag. Stenen met een matig of slecht zuigvermogen moeten extra zorgvuldig worden behandeld en droog worden verwerkt.

4. Kies voor kwalitatief metselwerk

De kwaliteit van het metselwerk heeft een directe invloed op de kans op witte uitslag. Het is belangrijk dat de mortel goed samengeperst is en dat de stenen voldoende druk tegen elkaar worden gelegd. Onjuiste metseltechnieken zoals het gebruik van rollagen of het onvoldoende samendrukken van mortel kan leiden tot een hogere porositeit en dus tot uitbloei.

5. Bescherming tegen vochtige omstandigheden

Het metselen in droge omstandigheden is een essentieel aspect. Wanneer het metselen moet plaatsvinden in vochtige omstandigheden, is het verstandig om de bouwlocatie goed af te schermen en eventueel extra beschermingsmaatregelen te nemen. Een goede steiger met een zorgvuldige afscherming kan het ontstaan van witte uitslag effectief terugdringen.

Hoe verwijder je witte uitslag?

Als witte uitslag toch optreedt, is het belangrijk om de oorzaak aan te pakken. In het volgende deel bespreken we hoe het probleem kan worden opgelost.

1. Verwijder de aanslag

De eerste stap bij de verwijdering van witte aanslag is het verwijderen van de vlekken. Dit kan met een borstel en een zure oplossing. Een mengsel van 10 delen water en 1 deel azijn of zoutzuur is geschikt voor het verwijderen van zowel kalk- als zoutaanslag. Het is belangrijk om tijdens dit proces beschermende kledij, een mondmasker en een stofbril te dragen.

Na het verwijderen van de vlekken dient de muur een aantal weken droog te worden gelaten voordat er verder wordt gewerkt.

2. Behandel de muur met anti-salpetermiddelen

Anti-salpetermiddelen zijn een effectieve manier om witte aanslag te voorkomen of te beperken. Deze middelen worden in twee lagen aangebracht met een vachtroller. Het is belangrijk om het juiste middel te kiezen voor het materiaal waaruit de gevel of muur bestaat.

3. Aanpakken van de oorzaken

Het belangrijkste is om de onderliggende oorzaken van de witte aanslag aan te pakken. Dit betreft meestal een vochtprobleem. Als het vochtprobleem niet wordt opgelost, kan de witte uitslag terugkeren. Het kan bijvoorbeeld nodig zijn om de isolatie te herzien, de ventilatie te verbeteren of vochtige punten in het metselwerk te bestrijden.

Conclusie

Witte uitslag in metselwerk is een veelvoorkomend probleem dat zowel esthetische als praktische gevolgen kan hebben. Het ontstaan van witte aanslag is het resultaat van chemische processen die zich afspeelen in het mortel en het metselwerk onder invloed van vocht. De oorzaken kunnen variëren van vochtige omstandigheden bij het metselen, onjuiste mortelverhoudingen, onvoldoende bescherming van vers metselwerk tot het gebruik van rollagen.

Het voorkomen van witte uitslag begint bij het uitvoeren van kwalitatief metselwerk, het gebruik van uitslagarme mortels en het beschermen van het metselwerk tegen vocht. Als witte uitslag toch optreedt, is het belangrijk om de vlekken te verwijderen en de oorzaak aan te pakken. Het gebruik van anti-salpetermiddelen kan helpen bij het beperken van verdere uitslag.

Door de juiste maatregelen te nemen bij het plannen en uitvoeren van metselwerk, kan het risico op witte uitslag aanzienlijk worden verminderd. Dit helpt bij het behouden van het esthetische uiterlijk van gevels en muren en voorkomt extra kosten aan reiniging en herstel.