Inboeten van scheuren in metselwerk: principes, methoden en uitvoering

Published by Redactie on augustus 31, 2025 | Category metselwerk

Het inboeten van scheuren in metselwerk is een essentiële techniek binnen de restauratie en het herstel van oude gebouwen. Het betreft de herstelmethode waarbij beschadigde of ontbrekende bakstenen worden vervangen door nieuwe, die qua formaat, kleur, hardheid en textuur zo dicht mogelijk aansluiten op het bestaande metselwerk. Deze methode wordt toegepast bij zowel statische als dynamische scheuren, maar vereist een zorgvuldige voorbereiding, een weloverwogen materiaalkeuze en een nauwkeurige uitvoering om de constructieve integriteit en esthetische waarde van het metselwerk te behouden.

In dit artikel worden de principes, aanbevelingen, technische eisen en uitvoeringsaspecten van het inboeten van scheuren in metselwerk besproken, met een nadruk op de praktische toepassing en mogelijke valvallen. De informatie is gebaseerd op bestaande richtlijnen, ervaringen en aanbevelingen van experts in de bouwsector, zoals verwerkt in onderzoeken en publicaties van betrouwbaar belang.

Inleiding

Het inboeten van metselwerk is tot op heden gebleken de meest effectieve methode voor het herstellen van beschadigingen in bakstenen constructies. Het helpt bij het behouden van de historische en esthetische waarde van gebouwen, terwijl het ook bijdraagt aan de constructieve stabiliteit. Echter, het is belangrijk om de oorzaak van de scheurvorming eerst te achterhalen en op te lossen, aangezien het inboeten zinloos kan zijn als de onderliggende probleembron niet wordt aangepakt.

Bij het inboeten dient het metselverband, de metseltekens en eventuele bouwsporen zorgvuldig te worden vastgelegd via foto’s of tekeningen. Ook de keuze van het materiaal voor het inboeten speelt een cruciale rol in de duurzaamheid en integriteit van het herstelde metselwerk.

Herstelmethoden in metselwerk

Het inboeten is slechts een van de meerdere herstelmethoden voor metselwerk. Andere methoden zijn injecteren, dilateren en het aanbrengen van extra verankeringen. De geschiktheid van deze methoden hangt af van de aard en mate van de schade, de oorzaak van de scheurvorming en de toestand van de onderliggende constructie.

Inboeten

Inboeten betekent dat beschadigde of ontbrekende bakstenen worden vervangen door nieuwe stenen. Deze methode is vooral geschikt bij statische scheuren, waarbij de constructie niet langer instabiel is. Het is belangrijk om de stenen strak en kantig uit te hakken of uit te boren, zodat het nieuwe metselwerk goed aansluit bij het bestaande.

Een belangrijke voorwaarde voor het inboeten is dat de oorzaak van de schade is opgespoord en verholpen. Scheuren kunnen ontstaan door veranderingen in de ondergrond, verkeerde constructies, overbelasting van het gebouw, expansie van vocht- en zoutbelaste constructies, thermische fluctuaties of roestend ijzer in de muren. Zolang deze oorzaken niet zijn weggenomen, is het inboeten zinloos, aangezien de scheuren zullen terugkeren.

Injecteren

Injecteren is een methode waarbij mortel of kunsthars wordt ingebracht in de scheuren om de eenheid van de baksteenconstructie te herstellen. Deze methode is enkel zinvol bij statische scheuren. Bij dynamische scheuren, waarin de scheurbreedte verandert door beweging in de constructie, is het vullen met kunsthars in de praktijk vaak niet effectief. Ook het vullen van fijne scheuren met kunsthars of mortel blijkt in de praktijk lastig uit te voeren.

Dilateren

Dilateren betreft het aanbrengen van een verankering die de beweging in de muren kan opvangen. Deze methode is vooral geschikt bij dynamische scheuren waarin de constructie nog beweegt. Het maakt het mogelijk om de stabiliteit te behouden zonder het metselwerk te vervangen.

Aanbrengen van extra verankeringen

In sommige gevallen is het nodig om extra verankeringen toe te voegen om de constructieve integriteit van het metselwerk te waarborgen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij instabiele constructies of bij zware verkeersbelasting.

Voorbereiding van inboetwerk

Voor het inboeten van metselwerk is een zorgvuldige voorbereiding essentieel. De volgende aspecten zijn van belang:

Vastleggen van het bestaande metselwerk

Het metselverband, de metseltekens en eventuele bouwsporen of onregelmatigheden moeten worden vastgelegd. Dit kan via foto’s, tekeningen of andere documentatie. Deze vastlegging is belangrijk om de historische waarde van het metselwerk te behouden en om bij toekomstige herstelwerkzaamheden weer het juiste verband te kunnen hanteren.

Onderzoek naar de oorzaak van de schade

Het is belangrijk om de oorzaak van de schade in het metselwerk te achterhalen. Scheuren kunnen ontstaan door veranderingen in de ondergrond, verkeerde constructies, overbelasting van het gebouw, expansie van vocht- en zoutbelaste constructies, thermische fluctuaties of roestend ijzer in de muren. Zodra de oorzaak is opgespoord en verholpen, kan men beginnen met het inboeten.

Materialkeuze

De keuze van het materiaal is cruciaal voor het succes van het inboeten. De nieuwe stenen en mortel moeten qua fysische en chemische eigenschappen aansluiten op het bestaande metselwerk. Dit betreft onder andere de hardheid, samenstelling, kleur en textuur. Het is belangrijk om de fysische eigenschappen van de inboeting voorrang te geven boven de esthetische aspecten.

Bij het gebruik van schelpkalk in combinatie met kalkmortel moet men zich houden aan de norm NEN 9031. Hulpstoffen zijn in het algemeen niet toegestaan, tenzij dit expliciet is toegestaan in de relevante richtlijnen. Mengverhoudingen moeten volgens NEN 3835 worden bepaald, afhankelijk van de milieuklasse en de samenstelling van het bestaande metselwerk.

Uitvoering van inboetwerk

Bij het inboeten dient men de stenen strak en kantig te uithakken of uit te boren. Het is belangrijk om niet te grote vlakken tegelijk uit te haken, maar gedeelte voor gedeelte te werken. Het gebruik van zware breekhamers moet worden vermeden, omdat de trillingen tot schade aan het oude metselwerk kunnen leiden.

Het metselverband dient zorgvuldig te worden gehandhaafd, zowel in de breedte als in de diepte van het werk. Dit betekent dat er geen beklampingen van half- of steenswerk mogen worden aangebracht, zoals bakstenen op hun kant. Dit zou namelijk het metselverband verstoren en de constructieve integriteit ondermijnen.

Het verse inboetwerk moet gedurende en na de uitvoering worden beschermd tegen regen, vorst en uitdroging door zon en wind. Dit kan door het metselwerk te bedekken of te beschermen met passende materialen.

Technische eisen en richtlijnen

De uitvoering van inboetwerk dient te voldoen aan een aantal technische eisen en richtlijnen. Deze zijn uitgewerkt in diverse normen en aanbevelingen binnen de bouwsector.

Aansluiting van het inboetwerk

Het inboetwerk moet aansluiten bij het bestaande metselwerk, zowel qua formaat, kleur, hardheid als qua textuur. Deze aansluiting is niet alleen van esthetische aard, maar ook van technische betekenis. Een slechte aansluiting kan namelijk leiden tot verdere schade of het verslechteren van de constructieve integriteit van het metselwerk.

Verhouding tussen nieuwe en bestaande stenen

De nieuwe stenen moeten in hetzelfde metselverband worden verwerkt als het bestaande metselwerk. Dit betekent dat het verband moet worden behouden, inclusief de strekken en koppen. Dit is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat het inboetwerk technisch correct wordt uitgevoerd en dat het visueel harmonisch aansluit op het bestaande metselwerk.

Toepassing van mortel

De mortel die bij het inboeten wordt gebruikt, moet qua samenstelling en hardheid aansluiten op de bestaande mortel. Bij kalkmortel mag enkel schelpkalk worden gebruikt die voldoet aan de norm NEN 9031. Cement is in het algemeen niet toegestaan bij kalkmortel, omdat dit kan leiden tot chemische reacties die schade aan het metselwerk kunnen veroorzaken.

Mengverhoudingen

De mengverhoudingen van de mortel moeten volgens NEN 3835 worden bepaald, afhankelijk van de milieuklasse en de samenstelling van het bestaande metselwerk. Deze richtlijnen zorgen ervoor dat de mortel technisch correct is en dat hij goed hecht aan het bestaande metselwerk.

Mogelijke fouten bij het inboeten

Bij het inboeten van scheuren in metselwerk zijn er een aantal veelvoorkomende fouten die kunnen leiden tot onvoldoende resultaten of zelfs verdere schade.

Verkeerde materiaalkeuze

Een veelgemaakte fout is het gebruik van te harde metsel en voegspecie in oude zachte muren. Dit kan leiden tot ongelijkmatige belasting en verdere scheurvorming. Het is belangrijk om de fysische eigenschappen van het bestaande metselwerk en de mortel te onderzoeken en het inboetwerk aan te passen aan deze eigenschappen.

Nieuwe vensters met verkeerde verhoudingen

Een andere fout treedt op bij het vervangen van historische kozijnen. Soms worden nieuwe vensters geïnstalleerd met verkeerde verhoudingen en te dikke roeden. Dit kan leiden tot veranderingen in de structuur van het kozijn, zoals het vervangen van het raamhout of het verzwaren van de roedes. Hierdoor wordt het originele venster onherstelbaar ‘gerestaureerd’.

Inboeten zonder opheffen van de oorzaak

Het inboeten van scheuren is zinloos als de oorzaak van de scheurvorming niet is weggenomen. Bijvoorbeeld bij een zinkende fundering kan het inboeten van de scheuren leiden tot het opnieuw ontstaan van de schade. Het is daarom essentieel om de oorzaak van de schade eerst te achterhalen en op te lossen.

Onderzoek en monitoring van scheuren

Voor het herstellen van metselwerk is het noodzakelijk om de activiteit van de scheuren te bepalen. Dit is belangrijk om te bepalen of het scheuren dynamisch of statisch is.

Scheurmeter

De activiteit van een scheur kan worden gemeten met een scheurmeter. Deze bestaat uit twee perspex plaatjes met raster en schaalverdeling, die aan weerszijden van de scheur worden bevestigd. De plaatjes bewegen vlak voor elkaar langs, wat de brede van de scheur meet. Deze methode geeft een duidelijk beeld van de beweging in de scheur.

Gipsproef

Een andere methode is het dichtzetten van de scheur met gips. Als het gips weer loskomt, geeft dit een indicatie van de activiteit van de scheur. Hoe sneller het gips loskomt, hoe actiever de scheur is.

Niet-destructieve onderzoekstechnieken

Moderne niet-destructieve onderzoekstechnieken kunnen ook worden ingezet om scheuren en holten in het metselwerk te detecteren. Deze methoden maken gebruik van geluidsgolven, elektromagnetische golven, endoscopie of infraroodthermografie. Deze technieken zijn niet-invasief en geven een duidelijk beeld van de toestand van het metselwerk.

Bekloppen van het metselwerk

Een eenvoudige methode om scheuren en holten in het metselwerk te detecteren is het bekloppen van het metselwerk met een hamer. Een volledige, heldere klank duidt op homogeen metselwerk, terwijl een gebroken, doffe klank wijst op scheuren of openingen.

Conclusie

Het inboeten van scheuren in metselwerk is een essentiële methode voor het herstellen van oude en historische gebouwen. Het helpt bij het behouden van de esthetische en historische waarde, terwijl het ook bijdraagt aan de constructieve stabiliteit van het metselwerk. Echter, het is belangrijk om zowel de oorzaak van de schade te achterhalen als de juiste materialen en technieken te gebruiken bij het inboeten.

Bij het inboeten dient het metselverband, de metseltekens en eventuele bouwsporen zorgvuldig te worden vastgelegd. De nieuwe stenen en mortel moeten qua fysische en chemische eigenschappen aansluiten op het bestaande metselwerk. Het is verder belangrijk om de oorzaak van de schade op te lossen, aangezien het inboeten zinloos kan zijn als de schade zich opnieuw voordoet.

De uitvoering van inboetwerk vereist een zorgvuldige voorbereiding, een weloverwogen materiaalkeuze en een nauwkeurige uitvoering. Het is eveneens belangrijk om te vermijden dat er veelgemaakte fouten worden gemaakt, zoals het gebruik van verkeerde materialen of het inboeten zonder opheffen van de oorzaak.

Door het juist toepassen van de inboettechniek kan het metselwerk langdurig behouden worden en kan de structuur van het gebouw blijven functioneren zoals bedoeld.