Kalkzandsteen en Schoon Metselwerk: Technieken, Problemen en Oplossingen

Schoon metselwerk speelt een centrale rol in de bouwkunde, niet alleen vanwege zijn esthetische functie, maar ook vanwege zijn technische en structurale betekenis. In het bijzonder bij kalkzandsteen, een veelgebruikt bouwmateriaal in de Nederlandse bouwpraktijk, zijn er specifieke aandachtspunten voor de verwerking, onderhoud en eventuele herstelling van schoon metselwerk. In dit artikel worden de technieken, mogelijke problemen en aanbevolen oplossingen behandeld, met een nadruk op kwaliteitsvolle uitvoering en duurzaam onderhoud.

Wat is Schoon Metselwerk?

Schoon metselwerk, ook wel gevelmetselwerk genoemd, is metselwerk dat zichtbaar is en daarom een hoge kwaliteit en nauwkeurigheid vereist. Het bestaat uit zorgvuldig gestapelde stenen, zoals baksteen, kalkzandsteen of andere materialen, en wordt verwerkt met mortel. In tegenstelling tot vuilwerk, dat onder een afwerklag verwerkt kan worden, moet schoon metselwerk rechte lintvoegen hebben en uit goede kwaliteit stenen bestaan.

Kalkzandsteen als Materiaal voor Schoon Metselwerk

Kalkzandsteen is een kunststeen die wordt gemaakt van zand, kalk en water. Het wordt onder druk samengeperst en vervolgens geët in een autoklaaf, waardoor het hard en duurzaam wordt. In de bouw wordt kalkzandsteen vaak gebruikt voor binnen- en buitenwanden, maar ook als onderdeel van schoon metselwerk. Het heeft een uniforme structuur en is makkelijk verwerkbare, wat het een populaire keuze maakt voor modernere bouwprojecten.

Een belangrijk kenmerk van kalkzandsteen is zijn poriënstructuur. In tegenstelling tot baksteen, die een rommelig poriënpatroon heeft en goed bestand is tegen vorst, heeft kalkzandsteen een homogene poriënstructuur. Dit maakt het stukken gevoeliger voor vorstschade, vooral wanneer het volledig zichtbaar is en niet beschermd wordt door een afwerklag. Daarom is het belangrijk om bij het stucen of pleisteren van kalkzandsteen extra aandacht te besteden aan de vochtregulering en hechting.

Technieken voor het Stucen van Kalkzandsteen

Het stucen van kalkzandsteen of andere soorten metselwerk vereist een specifieke aanpak, vooral bij binnenmuren. Een kalkzandstenen muur is vaak ruw en ongelijk, wat betekent dat voorafgaand aan het stucen een voorbereiding nodig is. Deze voorbereiding omvat het verwijderen van verfresten en stof, en in sommige gevallen het bevochtigen van de muur.

Raapwerk bij het Stucen van Kalkzandsteen

Raapwerk is een belangrijk onderdeel van het stucenproces, vooral bij ruwe of ongelijke muren. Het bestaat uit een laag gipsmortel die aangebracht wordt om de muur vlak en waterpas te maken. Deze laag zorgt niet alleen voor een betere afwerking, maar draagt ook bij aan de vochtregulering en heeft een brandvertragend effect. Bij kalkzandsteen is raapwerk vaak noodzakelijk, omdat het materiaal vrij glad en homogeen is, maar toch niet automatisch geschikt voor directe stucafwerking.

Het raapwerk wordt uitgevoerd met een speciale gipsmortel. Na het aanbrengen van deze laag wordt de muur voorbereid voor verdere stucwerkzaamheden, zoals het aanbrengen van een glad of strak stucwerk. Het is essentieel dat het raapwerk goed uitgevoerd wordt, omdat het de basis vormt voor de kwaliteit van de eindafwerking.

Problemen bij Schoon Metselwerk van Kalkzandsteen

Hoewel kalkzandsteen een sterk en duurzaam materiaal is, zijn er bepaalde problemen die kunnen optreden bij schoon metselwerk. Deze problemen kunnen technische oorzaken hebben, maar ook verband houden met verkeerde verwerking of onvoldoende onderhoud.

Vorstschade en Vochtproblemen

Een van de belangrijkste problemen bij kalkzandsteen is vorstschade. Omdat het materiaal homogeen is en niet zo porus als baksteen, kan het sneller schade oplopen bij vocht en bevriezing. Bij hoge wateropname kan vocht in de naden achterblijven en in de winter bevriezen, wat leidt tot vergroting van het ijsvolume en daarmee tot scheurvorming. Dit is vooral problematisch bij schoon metselwerk dat niet beschermd is door een afwerklag.

Daarom is het belangrijk om bij het ontwerp en de verwerking van schoon metselwerk met kalkzandsteen rekening te houden met vochtbewegingen en eventuele isolatie. Ook is regelmatig onderhoud aan schoon metselwerk noodzakelijk om eventuele schade op tijd op te sporen en te herstellen.

Verkeerde Mortelkeuze

De keuze van de juiste mortel is een kritisch aspect bij het maken van schoon metselwerk. De mortel moet afgestemd zijn op het gebruikte materiaal. In het geval van kalkzandsteen is het belangrijk om een mortel te gebruiken die zowel flexibel als poriös genoeg is om vochtbewegingen op te nemen en eventuele spanningen te compenseren.

Een veel voorkomend probleem is de verkeerde keuze van mortel, zoals het gebruik van Portlandcement in combinatie met zachte stenen. Dit kan leiden tot spanningen en schade, omdat de harde mortel de zachte stenen niet goed ondersteunt en de flexibiliteit mist. Bij oud metselwerk, bijvoorbeeld van voor 1890, is het aanbevolen om zachte mortels met veel kalk te gebruiken, terwijl modern metselwerk vaak gemaakt wordt met Portlandcement.

Schade door Brand of Hoge Temperaturen

In zeldzame gevallen kan schade aan schoon metselwerk ontstaan door blootstelling aan hoge temperaturen, zoals bij brand. De kalk in kalkhoudende mortels kan door brand omgezet worden in ongebluste kalk, wat leidt tot spanningen in het metselwerk. Dit kan gevolgschade veroorzaken, zoals het afschilferen van baksteen en mortel. In dergelijke gevallen is het noodzakelijk om schadeherstel uit te voeren door een specialist.

Herstel en Onderhoud van Schoon Metselwerk

Het herstellen van schade aan schoon metselwerk is essentieel om de integriteit van het metselwerk en het gebouw te behouden. De herstelmaatregelen moeten zowel technisch als esthetisch afgestemd zijn. Het karakter en de uitstraling van het metselwerk moeten behouden blijven, zodat het past binnen de architectuur van het gebouw en de omgeving.

Herstel van Schade aan Oud en Nieuw Metselwerk

Oud metselwerk (tot circa 1890) is meestal gemaakt van zachte stenen en verwerkt met zachte mortels. Bij het herstellen van oud metselwerk is het belangrijk om dezelfde verhoudingen en materialen te gebruiken. Dit betreft zowel de keuze van de stenen als de mortel. In tegenstelling tot modern metselwerk, dat gemaakt wordt met Portlandcement en harde mortels, is oud metselwerk elastisch en kan beter omgaan met temperatuurspanningen.

Modern metselwerk, vanaf 1890, is gemaakt van harde stenen en verwerkt met harde mortels. Dit maakt het minder flexibel en dus meer gevoelig voor scheuren en schade. Bij herstelmaatregelen is het belangrijk om de schade aan te pakken voordat deze verder verslechtert. Kleine herstellingen kunnen tijdens regulier onderhoud uitgevoerd worden, wat voorkomt dat grotere problemen ontstaan.

Technieken voor het Herstellen van Metselwerk

Het herstellen van schade aan metselwerk kan op verschillende manieren gebeuren, afhankelijk van de mate van schade en het type metselwerk. Een veelgebruikte methode is het opnieuw aanbrengen van mortel in de voegen. Dit vereist het verwijderen van de oude mortel, het reinigen van de voegen en het aanbrengen van een nieuwe mortel die afgestemd is op het bestaande metselwerk.

Bij grotere schade, zoals het afschilferen van bakstenen of het loskomen van mortel, kan het nodig zijn om delen van het metselwerk te vervangen. Dit moet zorgvuldig gebeuren, zodat de nieuwe stenen en mortel goed passen met het bestaande metselwerk. Het is ook belangrijk om de vochtregulering en de hechting tussen mortel en stenen te waarborgen.

Aanbevolen Praktijken voor het Uitvoeren van Schoon Metselwerk

Om schoon metselwerk van hoge kwaliteit te verkrijgen, zijn er een aantal aanbevolen praktijken die moeten worden gevolgd. Deze praktijken betreffen zowel de voorbereiding van het werk, de keuze van materialen en de techniek van het metselen.

Voorbereiding van het Materiaal en de Muur

Voordat het metselen kan beginnen, moet de muur goed voorbereid worden. Dit omvat het verwijderen van verfresten, stof en eventueel oude pleisterwerk. Bij kalkzandsteen is het soms nodig om de muur eerst te bevochtigen, zodat de mortel goed hecht. Bij oud metselwerk is dit meestal niet nodig, omdat dit type metselwerk van nature een goede zuigende werking heeft.

De keuze van de juiste stenen en mortel is cruciaal. De stenen moeten van goede kwaliteit zijn en passen bij het doel van het metselwerk. De mortel moet afgestemd zijn op het type metselwerk, zowel qua samenstelling als qua verwerking. Het is belangrijk om de mortel goed te mengen en te rusten voorafgaand aan het metselen.

Techniek van het Metselen

Het metselen zelf vereist een zorgvuldige aanpak. De stenen moeten correct gestapeld worden in een metselverband, waarbij rechte lintvoegen worden aangebracht. De mortel moet goed verdeeld worden over de voegen en zorgvuldig aangedrukt worden met een voegspijker of voegenstrijker. Het overtollige mortel moet verwijderd worden (uitkrabben), zodat de bakstenen schoon blijven en de mortel goed hecht.

Bij het aanbrengen van voegmortel is het belangrijk om de omstandigheden te overwegen. Het voegwerk mag niet uitgevoerd worden bij vorst of hoge temperaturen, omdat dit negatieve effecten kan hebben op de kwaliteit van de mortel. Ook regen is niet ideaal, omdat dit leidt tot smetwerk op de bakstenen. Het beste moment voor voegwerk is droog weer met weinig zonnestraling en weinig wind.

Samenvatting van Aanbevolen Praktijken

Conclusie

Schoon metselwerk, met name bij kalkzandsteen, vereist zorgvuldige voorbereiding, juiste keuze van materialen en professionele uitvoering. Het is belangrijk om rekening te houden met de technische eigenschappen van kalkzandsteen, zoals zijn homogene poriënstructuur en gevoeligheid voor vorstschade. Het stucen van kalkzandsteen moet daarom voorzichtig worden aangepakt, met een goed uitgevoerd raapwerk en eventueel een afwerklag om de vochtregulering te waarborgen.

Bij schade aan schoon metselwerk is herstel nodig om de integriteit van het gebouw te behouden. De keuze van de juiste mortel en de correcte verwerking zijn essentieel voor het herstel en het behouden van de esthetische kwaliteit. Door aandacht te besteden aan de technieken en aanbevolen praktijken voor schoon metselwerk, kan men zorgen voor een duurzame en esthetische uitkomst die goed aansluit bij de architectuur van het gebouw en de omgeving.

Bronnen

1. Metselwerk
2. Muur stucen
3. Thorlogical