Krom en Oud Metselwerk: Traditionele Bouwtechnieken en Materialen in Noord-Holland

Published by Redactie on augustus 31, 2025 | Category metselwerk

Traditioneel metselwerk speelt een essentiële rol in de historische bouwgeschiedenis van Nederland, met name in regio's zoals Noord-Holland. De term Krom en Oud Metselwerk verwijst naar een specifieke benadering en praktijk van metselen, waarbij oude technieken en materialen gebruikt worden om historische gebouwen te behouden, herstellen of verfraaien. In dit artikel wordt ingegaan op de praktijk van metselwerk in de regio Akersloot en Noord-Holland, de gebruikte materialen en de technieken die gebruikt worden, evenals historische contexten en toepassingen in de huidige bouwpraktijk.

Inleiding

Metselwerk is een van de oudste en meest fundamentele technieken in de bouwsector. Het gaat om het proces van het opbouwen van muren door het samenvoegen van blokken (zoals bakstenen of stenen) met een bindmiddel zoals kalkspecie of cement. In Noord-Holland, zoals elders in Nederland, is metselwerk niet alleen een bouwtechniek, maar ook een cultureel erfdeel dat vaak gecombineerd is met regionale materialen en stijlelementen.

De praktijk van Krom en Oud Metselwerk is gericht op de restauratie en het herstel van oude gebouwen, waarbij zorgvuldig wordt omgegaan met historische materialen. In Akersloot, een dorp in Noord-Holland, zijn meerdere metselbedrijven actief die deze methode hanteren. Deze bedrijven zijn vaak gespecialiseerd in het werken met oude bakstenen, deklijsten, metselverbanden en andere traditionele bouwmaterialen.

In dit artikel wordt een diepere kijk genomen naar de praktijk van traditioneel metselwerk, de gebruikte materialen en de technische aspecten van het restaureren van oude gebouwen in Noord-Holland. De informatie is gebaseerd op beschikbare informatie over metselwerk in de regio Akersloot, en op historische voorbeelden van bouwmaterialen en technieken.

Traditionele Bouwmaterialen in Noord-Holland

Traditionele bouwmaterialen in Noord-Holland en de bredere regio van Nederland zijn vaak van aardse oorsprong, zoals klei, zand, en kalk. In het bijzonder is het gebruik van handgemaakte bakstenen, kalkspecie en oude deklijsten van belang. Deze materialen worden vaak teruggevonden in historische boerderijen, dorpskerken en herenhuisen, waar ze worden gebruikt in metselwerk en dakafwerking.

Bakstenen

Bakstenen zijn een van de meest gebruikte materialen in de historische bouwgeschiedenis van Noord-Holland. Ze worden vaak handgemaakt of met eenvoudige machines vervaardigd en zijn beschikbaar in verschillende maten, vormen en kleuren. In Akersloot en omgeving is het gebruikelijk om bakstenen te vinden die gemaakt zijn in de 18e, 19e of begin 20e eeuw.

De volgende formaten zijn bijvoorbeeld aangetroffen in een historische boerderij in de regio:

19,0 x 9,0 x 3,5 cm: handvormsteen, enigszins krom en zacht, Rijnformaat.
18,5 x 9,0 x 4,0 cm: roodbruin, handvormsteen, harde steen.
18,5 x 8,0 x 3,5 cm: roodbruin, handvormsteen, hard gebakken, Friese drieling.
18,0 x 5,0 x 8,5 – 9,0 cm: rood, strengperssteen, dichte harde steen.
15,5 x 6,5 x 3,5 cm: geel, IJsselsteentje.

Deze stenen variëren in kleur, harde en porositeit. Veel van deze stenen zijn hergebruikt in restauraties, bijvoorbeeld in binnenmuren of onder vloeren. Het gebruik van hergebruikte stenen was vroeger een kostenefficiënte oplossing, maar ook een manier om de esthetiek van een gebouw te behouden.

Metselverbanden

Het metselverband is de manier waarop de stenen worden opgestapeld en met elkaar verbonden. In de regio Noord-Holland is het gebruik van staand verband een bekende techniek. Bij staand verband wisselen de koppenlagen (waar de korte kant van de baksteen zichtbaar is) en strekkenlagen (waar de lange kant zichtbaar is) elkaar af. Deze methode geeft een sterke, visueel aantrekkelijke gevel.

Een voorbeeld uit Akersloot is een boerderij waarbij de voorgevel is opgebouwd met rode handvormstenen in staand verband, gemetseld met kalkspecie. De binnenkant van de gevel is voorzien van een 1 cm dikke stuclaag, terwijl op enkele plaatsen ook een blauwe afwerklaag aanwezig was.

In 1955 werd bij deze boerderij een spouwconstructie toegevoegd, waarbij een wand van kalkzandsteen werd aangebracht, afgewerkt met een stuclaag. Dit toont aan dat de techniek van metselen zich heeft ontwikkeld, waarbij traditionele stenen vaak worden gecombineerd met moderne materialen.

Bindmiddelen

Het bindmiddel speelt een cruciale rol in metselwerk. In de historische bouwgeschiedenis werden vaak kalkspecie of cementspecie gebruikt. Kalkspecie is een flexibel bindmiddel dat goed透气 is en dus gunstig is voor de ademendheid van de muur. Het wordt vaak gebruikt in oude gebouwen, terwijl cement een stijver, dichter bindmiddel is dat vaak wordt gebruikt in moderne constructies.

In Akersloot is het gebruikelijk om kalkspecie te gebruiken bij restauraties, omdat het compatibel is met oude stenen en muren. De binnenmuren van een boerderij in de regio zijn bijvoorbeeld aangebracht in cementspecie, wat een duidelijk contrast vormt met de oude kalkspecie-gebaseerde metselwerk.

Dakafwerking

Bij oude gebouwen in Noord-Holland was het gebruikelijk om de daken te afwerken met handgemaakte dakpannen. Deze pannen zijn gemaakt van rivierklei en hebben een holle vorm met een flauw gebogen bovenkant. Ze worden vaak geproduceerd in twee varianten: linkse en rechtse pannen, afhankelijk van de windrichting.

Na 1900 werden alleen nog rechtse pannen geproduceerd. Deze pannen worden op de panlat gemonteerd en overlappen elkaar om waterdichtheid te garanderen. De kleur van de pannen varieert meestal van lichtrood tot blauwgrijs, afhankelijk van het bakproces.

In de regio Akersloot en omgeving zijn bekende producenten van dakpannen zoals Van Oordt in Alphen aan de Rijn en Woerden, die vooral bekend staan voor hun Oudhollandse en Verbeterde Hollandse pannen.

In de 19e en 20e eeuw waren er honderden kleine dakpanfabrieken in Nederland, met name in de regio’s langs de grote rivieren. Door mechanisering en automatisering is het aantal fabrieken sterk gedaald, zodat er tegenwoordig maar enkele grote producenten zijn.

Stuuraanpassingen en verbouwingen

Oude gebouwen in Noord-Holland zijn vaak onderhevig geweest aan meerdere verbouwingen, aanpassingen en restauraties. Een voorbeeld is een boerderij in Akersloot die in 1928 een interne verbouwing onderging, met het herstellen van enkele wanden. In 1955 werd voornamelijk het woon- en slaapgedeelte aangepast, waarbij een spouwconstructie werd aangebracht en de binnenmuren werden vervangen door kalkzandsteenwanden.

In 1979 werden ook enkele geveldelen afgewerkt met stuclaag en witte granollaag, wat een moderne toets geeft aan het oude bouwmateriaal. Deze aanpassingen tonen aan dat traditionele bouwmethoden worden aangepast aan de huidige behoeften, maar dat het gebruik van oude materialen en technieken centraal blijft bij restauraties.

De rol van metselbedrijven in Noord-Holland

In Akersloot en de bredere regio van Noord-Holland zijn meerdere metselbedrijven actief die gespecialiseerd zijn in het herstellen, restaureren en aanpassen van oude gebouwen. Deze bedrijven werken vaak met traditionele bouwmaterialen en technieken, zoals het werken met handgemaakte bakstenen, kalkspecie en oude metselverbanden.

Voorbeelden van metselbedrijven

In Akersloot zijn de volgende metselbedrijven actief:

Krom en Oud Metselbedrijf: gespecialiseerd in natuursteen metselwerk en werkt in de regio Noord-Holland. Naast gewoon metselwerk is het bedrijf gespecialiseerd in het verwerken van oude materialen.
Verduin Metselwerken: werkt met oude bakstenen en metseltechnieken.
J.C. Krom Metselwerken: heeft ervaring met oude metseltechnieken en werkt met zowel kalkspecie als cement.
Loek de Groot Metselwerken: werkt met oude en moderne materialen en technieken.
Van Stralen Metselwerken: heeft ervaring met het restaureren van oude gevels.

Deze bedrijven zijn vaak betrokken bij de restauratie van historische gebouwen, zoals boerderijen, dorpskerken en herenhuisen. Ze hanteren een aanpak waarbij zowel oude technieken als moderne methoden worden gebruikt, afhankelijk van de situatie en de eisen van de klant.

Samenwerking met aannemersbedrijven

Naast metselbedrijven werken ook aannemersbedrijven meestal met traditionele bouwmaterialen en technieken. In Akersloot zijn bijvoorbeeld aannemersbedrijven actief zoals Trappenmak en Comlo Nederland, die gespecialiseerd zijn in het maken en plaatsen van houten maatwerktrappen en zinkwerk.

Deze aannemersbedrijven werken vaak samen met metselbedrijven om complete restauraties uit te voeren. Bijvoorbeeld bij het herstellen van een oude boerderij wordt het metselwerk uitgevoerd door een metselbedrijf, terwijl het aannemersbedrijf zich richt op het aanbrengen van nieuwe vloeren, daken of andere elementen.

Historische context en toepassingen

Het gebruik van traditionele bouwtechnieken en materialen in Noord-Holland is niet alleen een praktische keuze, maar ook een culturele keuze. De regio heeft een rijke bouwgeschiedenis, waarin oude stijlen en materialen centraal staan. Deze historie is zichtbaar in het landschap van Noord-Holland, waar oude boerderijen, dorpskerken en herenhuisen nog steeds bewaard zijn.

Een voorbeeld van de historische context is het gebruik van gietijzer als bouwmateriaal. Vanaf 1825 werd gietijzer in Nederland gebruikt, vooral in grafmonumenten, dorpspompen en lantaarnpalen. Later werd gietijzer verwerkt tot staal, waarmee men bruggen en kapconstructies kon bouwen. Deze ontwikkeling is ook zichtbaar in Noord-Holland, waar gietijzeren elementen soms nog te vinden zijn in oude gebouwen of in de straatmeubilair.

In de 20e eeuw is het gebruik van gietijzer en staal verder ontwikkeld, waardoor men volledige stalen spanten kon bouwen. Deze spanten werden vaak gebruikt in industriële gebouwen of in utiliteitsbouw.

Conclusie

Traditioneel metselwerk speelt een essentiële rol in de bouwgeschiedenis van Noord-Holland. Het gebruik van oude bakstenen, kalkspecie en metselverbanden is vaak terug te vinden in de restauratie van historische gebouwen. In Akersloot en omgeving zijn meerdere metselbedrijven actief die gespecialiseerd zijn in het werken met oude materialen en technieken. Deze bedrijven spelen een belangrijke rol in het behouden en herstellen van het oude bouw erfdeel in de regio.

De praktijk van Krom en Oud Metselwerk is een voorbeeld van hoe traditionele bouwtechnieken worden aangepast aan de huidige behoeften, maar waarbij oude materialen en technieken centraal blijven. Of het nu gaat om het restaureren van een historische boerderij of het aanbrengen van een nieuwe spouwconstructie, metselbedrijven in Noord-Holland hebben een rijke historie en een brede expertise.

Bronnen

oude
krom