Het bouwen van kunstwerken met metselwerk: functioneel, duurzaam en esthetisch

Published by Redactie on augustus 31, 2025 | Category metselwerk

Het bouwen van kunstwerken met metselwerk is een essentieel onderdeel van de infrastructuur, zowel in de woningbouw als in de utiliteitsbouw. Metselwerk speelt een belangrijke rol bij het realiseren van bruggen, duikers, fietsbruggen en andere civiele kunstwerken. Het is een betrouwbare bouwtechniek die niet alleen functioneel is, maar ook bijdraagt aan de esthetiek van de omgeving. Deze artikel behandelt de aanbevelingen, methodieken, uitdagingen en toepassingen van metselwerk in de context van het bouwen van kunstwerken, met aandacht voor zowel technische aspecten als duurzaamheid en beheerstrategieën.

Inleiding

Metselwerk is een van de oudste en meest betrouwbare bouwtechnieken, en wordt nog steeds veel toegepast bij het realiseren van civiele kunstwerken. Het gebruik van metselwerk in bruggen, duikers en andere infrastructuurobjecten biedt een combinatie van stabiliteit, duurzaamheid en esthetiek. In de gemeente Lingewaard, bijvoorbeeld, wordt metselwerk gebruikt bij onderhouds- en vervangingsprojecten van kunstwerken, waarbij zowel de technische staat als de visuele kwaliteit van het object in overweging worden genomen.

Bij het bouwen van kunstwerken met metselwerk zijn verschillende factoren van belang: de functie van het kunstwerk, de belastingen waar het onder staat, de levensduur van het materiaal en de esthetische eisen van de omgeving. De benadering moet daarom zowel technisch als esthetisch onderbouwd zijn, en het beheer van dergelijke kunstwerken moet op lange termijn duurzaam zijn.

Technische functies van metselwerk in kunstwerken

Metselwerk in kunstwerken heeft een aantal specifieke technische functies die essentieel zijn voor het functioneren van het kunstwerk. Deze functies zijn:

Statisch draagvermogen: Metselwerk draagt bij aan de stabiliteit en draagkracht van het kunstwerk. Het moet in staat zijn om zowel de eigenlast als de belastingen van verkeer, wind of water te dragen.
Duurzaamheid: Metselwerk is een duurzaam materiaal, aangezien het weinig onderhoud nodig heeft en een lange levensduur heeft. Dit maakt het ideaal voor kunstwerken die langdurig functioneel moeten blijven.
Waterdichtheid: Bij bruggen en duikers is waterdichtheid belangrijk om infiltratie en schade aan onderliggende constructies te voorkomen. Metselwerk kan hiervoor worden voorzien van waterdichte materialen of verwerkt in combinatie met andere waterdichte lagen.
Veiligheid: De integriteit van het metselwerk is van groot belang voor de veiligheid van gebruikers. Bijvoorbeeld, leuningen en trapconstructies moeten stevig zijn en veilig functioneren.
Esthetiek: Het uiterlijk van een kunstwerk is een belangrijk aspect, vooral in centrale locaties. Metselwerk kan worden geësthetiseerd door het gebruik van specifieke vormen, kleuren en verbanden.

Beheer en onderhoud van metselwerk in kunstwerken

Het onderhoud van metselwerk in kunstwerken is een essentieel onderdeel van het beheer. In de gemeente Lingewaard wordt gebruikgemaakt van het GBI beheerprogramma van Antea Group om het onderhoud te plannen en te optimaliseren. Dit programma maakt gebruik van inspectiegegevens, meetresultaten en historische kennis om een meerjarige onderhouds- en vervangingsplanning (MJOB) op te stellen.

Onderhoudsmaatregelen

De volgende maatregelen worden toegepast bij het onderhoud van metselwerk in kunstwerken:

Conserveringswerkzaamheden: Dit betreft het behoud van de huidige staat van het metselwerk. Bijvoorbeeld het verwijderen van schimmel, vervuiling of losse steensoorten.
Voegherstel: Voegen in metselwerk kunnen slijten of verslechteren door slijtage, vocht of temperatuurschommelingen. Voegherstel is dan een noodzakelijke maatregel.
Herstel of vernieuwing van onderdelen: Soms is het nodig om delen van het kunstwerk, zoals het dek of leuningen, te herstellen of volledig te vernieuwen.
Inspectie en beoordeling: De technische staat van metselwerk wordt regelmatig geïnspecteerd, met behulp van visuele inspecties, metingen en technische berekeningen.

Vervangingsmaatregelen

Vervanging van metselwerk wordt alleen uitgevoerd als het kunstwerk niet meer te herstellen is door onderhoud. Dit betreft dan volledige functionele delen van het kunstwerk, zoals het dek of de volledige structuur. Vervangingsmaatregelen vallen onder het begrip "investeringen" volgens het BBV (Bouwbesluit 2012). In dergelijke gevallen is het doel om het kunstwerk opnieuw functioneel en veilig te maken, terwijl het zo veel mogelijk aansluit bij de oorspronkelijke vormgeving en esthetiek.

Een voorbeeld uit de praktijk is de duiker-brug in de Looveerweg (objectnummer 134), ter hoogte van de Badweg in Huissen. Deze brug-duiker-combinatie is van groot belang voor het vrachtverkeer naar bedrijven in de zand-, asfalt- en betonindustrie. Door de zware belasting die het kunstwerk ondergaat, is regelmatig onderhoud nodig. In 2020 is een verificatieberekening uitgevoerd, wat leidde tot uitbreiding van de maatregelen voor groot onderhoud.

Duurzaamheid en esthetiek in metselwerk

Bij het bouwen van kunstwerken met metselwerk is het van belang om rekening te houden met zowel duurzaamheid als esthetiek. Deze twee aspecten bepalen niet alleen de levensduur van het kunstwerk, maar ook de mate van acceptatie door de omgeving.

Duurzaamheid

Metselwerk is inherent duurzaam. Het is een materiaal dat lang kan meegaan zonder onderhoud en dat relatief weinig emissies produceert tijdens de productie. Daarnaast is metselwerk herbruikbaar en herwinbaar, wat bijdraagt aan een circulaire economie. In de gemeente Lingewaard is het beheer van kunstwerken gericht op een duurzame benadering van de processen, zodat op lange termijn een leefbare samenleving in stand wordt gehouden.

Esthetiek

Het uiterlijk van een kunstwerk is van groot belang, vooral in stedelijke gebieden of in gebieden met een hoge esthetische eis. Metselwerk kan op verschillende manieren worden geësthetiseerd, bijvoorbeeld door:

Het gebruik van verschillende kleuren en vormen van baksteen of kalkzandsteen.
Het toepassen van specifieke verbanden, zoals Braziliaans-verband of Claustra-verband.
Het integreren van metselwerk in combinatie met andere materialen, zoals staal of glas.
Het toepassen van technieken zoals stootvoegloos metselwerk of gevelmetselwerk met open stootvoegen.

In het kader van een kennissessie die op 12 april 2024 is georganiseerd door MADE, is ingegaan op de oppervlaktebeoordeling van gevelmetselwerk. Hierbij is benadrukt dat het uiterlijk van metselwerk een essentieel onderdeel is van de functionele staat van een kunstwerk.

Technieken en materialen voor metselwerk in kunstwerken

Het bouwen van kunstwerken met metselwerk vereist het gebruik van geschikte technieken en materialen. De keuze van materiaal en bouwtechniek hangt af van de functie van het kunstwerk, de omgeving en de eisen aan duurzaamheid en esthetiek.

Materiaalsoorten

De meest gebruikte materialen voor metselwerk in kunstwerken zijn:

Baksteen: Baksteen is een klassiek metselwerk materiaal dat goed geschikt is voor zowel stedelijke als landelijke omgevingen. Het is duurzaam, lichtgewicht en esthetisch aantrekkelijk.
Kalkzandsteen: Kalkzandsteen is een sterkere en duurzamere variant op baksteen. Het wordt vaak gebruikt bij kunstwerken die zware belastingen ondergaan.
Cellenbeton: Cellenbeton wordt vaak gebruikt in combinatie met metselwerk, bijvoorbeeld bij het verankeren van gevelmetselwerk aan de onderliggende constructie.

Bouwtechnieken

Bij het bouwen van kunstwerken met metselwerk zijn verschillende bouwtechnieken inzetbaar, afhankelijk van de doelstellingen van het project. Enkele voorbeelden:

Stootvoegloos metselwerk: Deze methode wordt vooral gebruikt bij binnenwanden, maar wordt ook steeds vaker toegepast in gevelmetselwerk. Het biedt een glad oppervlak en een modern uitstraling.
Open metselwerk (Claustra): Claustra-verband is een opengewerkt metselwerkverband dat een gevoel van luchtigheid en privacy kan bieden. Het wordt vaak gebruikt in woningen en openbare ruimtes.
Gevelmetselwerk: Gevelmetselwerk kan worden gebruikt om een kunstwerk te integreren in de omgeving. Het is een duurzame oplossing die weinig onderhoud vergt.

Toepassing in diverse projecten

Metselwerk wordt toegepast in verschillende projecten, van woningbouw tot utiliteitsbouw. Een aantal voorbeelden:

Buigtreksterkte van metselwerk: In projecten waar hoge belastingen en dynamische krachten aanwezig zijn, is de buigtreksterkte van metselwerk een belangrijk aspect. De sterkte van metselwerk wordt vaak getest om te bepalen of het geschikt is voor een bepaalde toepassing.
Gevelmetselwerk verankeren aan cellenbeton: Het verankeren van metselwerk aan cellenbeton is een veelvoorkomende oplossing, bijvoorbeeld bij de dakrand. Het is belangrijk om te controleren of deze verankering veilig en duurzaam is.
Metselwerk in combinatie met stalen constructies: In woningbouw en utiliteitsbouw is het steeds vaker de combinatie van metselwerk met stalen binnenbladen of draagconstructies. Deze oplossing biedt zowel stabiliteit als esthetiek.

Nieuwe ontwikkelingen in metselwerk en kunstwerken

De bouwsector is continu in ontwikkeling, en ook in het gebruik van metselwerk zijn nieuwe ontwikkelingen zichtbaar. Een voorbeeld is het gebruik van kunstmatige intelligentie bij inspecties van metselwerk. Zo is in de Sint-Janskerk in Gouda een model getest dat scheuren in metselwerk identificeert aan de hand van foto’s. Deze technologie kan worden ingezet bij inspecties van kunstwerken om schade op vroeg stadium te detecteren en maatregelen te nemen.

Daarnaast zijn er ook ontwikkelingen in de bouwtechnieken zelf. Het gebruik van dunne metselwerkgevels is bijvoorbeeld opnieuw in opkomst, omdat deze gevelconstructies licht zijn, flexibel in toepassing en qua esthetiek veel vrijheid bieden.

Samenwerking en expertise

Het bouwen van kunstwerken met metselwerk vereist samenwerking tussen verschillende partijen, zoals architecten, bouwbedrijven, metselaars en inspectieorganisaties. In de praktijk is het belangrijk om ervaring en kennis te delen om tot optimaal resultaten te komen. MADE, bijvoorbeeld, heeft recent een kennissessie georganiseerd over het oppervlaktebeoordelen van gevelmetselwerk. Deze sessie bracht professionals uit de bouw- en metselwerkbranche samen en gaf inzicht in de laatste ontwikkelingen.

Het rol van metselaars en aannemers

Metselaars en aannemers spelen een centrale rol bij het bouwen en onderhoud van kunstwerken met metselwerk. Zij zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de technische werkzaamheden, zoals het metselen, voegherstel en het onderhoud van metselwerk. Het is belangrijk dat zij goed op de hoogte zijn van de sterkte van metselwerk en de juiste toepassingsmethoden.

Conclusie

Het bouwen van kunstwerken met metselwerk is een essentieel onderdeel van de infrastructuur. Metselwerk biedt een betrouwbare, duurzame en esthetische oplossing voor bruggen, duikers en andere civiele kunstwerken. Het beheer en onderhoud van deze kunstwerken is van groot belang om te zorgen voor functionele en veilige infrastructuur op de lange termijn. Door gebruik te maken van technische inspecties, modernere bouwtechnieken en duurzame materialen, kan het metselwerk in kunstwerken worden gehouden in goede staat en functioneel blijven voor toekomstige generaties.