Los komend metselwerk: oorzaken, onderzoek en herstelopties

Published by Redactie on augustus 31, 2025 | Category metselwerk

Los komend metselwerk is een bekend en vaak complex probleem dat zowel in historische als in moderne gebouwen kan optreden. Het verschijnsel kan het gevolg zijn van verouderde funderingen, koudebruggen, verkeerd toegepaste afwerkingen of structurele veranderingen. Het herstel van los komend metselwerk vereist zorgvuldige analyse, expertise en vaak een multidisciplinair team van adviseurs, bouwers en onderhoudsbedrijven. In dit artikel bespreken we de oorzaken, mogelijke onderzoekstechnieken en herstelstrategieën die in de praktijk worden toegepast. Het artikel is opgesteld op basis van relevante gegevens uit onderzoeken van specialisten zoals Nebest, Thor Logical en kennisbanken zoals die van het Rijksarchief Cultureel Erfgoed.

Inleiding

Metselwerk speelt een centrale rol in de bouwgeschiedenis van Nederland. Meer dan 60% van de gebouwen in het land zijn voorzien van gevels of constructies van metselwerk. Onderhoud en herstel van metselwerk zijn echter vaak complexe taken, vooral wanneer het metselwerk loskomt of instabiel wordt. Het loskomen kan het gevolg zijn van fundamentschade, verkeerd toepassing van afwerkingen, koudebruggen of veroudering van oude mortel en versterkingsmiddelen.

In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de meest voorkomende oorzaken van los komend metselwerk, de technieken die gebruikt worden om het probleem te onderzoeken en de aanbevolen herstelmethoden. Ook wordt ingegaan op de rol van bouwkundige experts, zoals metselwerkspecialisten en constructeurs, bij het opstellen van herstelplannen.

Oorzaken van los komend metselwerk

1. Verouderde of onstabiele funderingen

Een verouderde of onstabiele fundering is een van de meest voorkomende oorzaken van los komend metselwerk. Wanneer de fundering niet voldoende stabiliteit biedt, kan het metselwerk loskomen van de onderliggende structuur. Dit kan leiden tot scheuren in de muur, verwerpingen en zelfs tot instabiliteit van de gehele gevel.

Thor Logical meldt dat tijdens onderzoek vaak wordt geconstateerd dat oude mortel loskomt en dat bakstenen trillen of zelfs drijven. Dit proces kan leiden tot de volledige loskomst van het metselwerk, met als gevolg dat er niets meer overblijft dan losse bakstenen. In dergelijke gevallen is het noodzakelijk om de fundering te herstellen of te versterken voordat er sprake kan zijn van herstel van het metselwerk.

2. Verkeerd toepassen van afwerkingen

Een ander bekende oorzaak van los komend metselwerk is het verkeerd toepassen van afwerkingen. Bijvoorbeeld, de toepassing van acrylaatverf op oude metselwerk kan leiden tot onthechting door te veel dampdichtheid. Dit is een van de problemen die Nebest heeft onderzocht in een casus waarin de oorspronkelijke witte minerale afwerking was overlaagd met een ongeschikte verflaag.

Het gebruik van dampdichte materialen kan namelijk leiden tot een veranderde vochthuishouding in het metselwerk, wat op termijn tot schade leidt. In dit geval werd aangeraden om de losse verfdelen te verwijderen en een dampopen conserveringslaag aan te brengen.

3. Koudebruggen en bouwfysische problemen

Koudebruggen vormen een andere oorzaak van schade aan metselwerk. Dit zijn verbindingen tussen de binnen- en buitenconstructie die niet geïsoleerd zijn en dus thermisch niet onderbroken. Deze situaties kunnen leiden tot warmteverlies, condensatie en uiteindelijk schimmelvorming op muren en plafonds.

Thor Logical benadrukt dat koudebruggen niet alleen schade veroorzaken aan de binnenkant van gebouwen, maar ook aan de buitenkant. Dit is vooral relevant bij oude gebouwen met draagconstructies die monolithisch zijn verbonden met het metselwerk. In de jaren 80 werd begonnen met het thermisch onderbreken van dergelijke constructies, maar in veel gevallen zijn deze maatregelen niet volledig uitgevoerd of onvoldoende uitgevoerd.

4. Verkeerde of ongeschikte verankeringen

Het aanbrengen van nieuwe verankeringen in metselwerk kan ook leiden tot nieuwe schade. Extra verankeringen zoals muur- en balkankers of getordeerde roestvaststalen staven kunnen zorgvuldig geplaatst moeten worden, omdat verkeerd geplaatste ankers lokale trekspanningen kunnen veroorzaken en nieuwe scheuren tot gevolg hebben.

Het is daarom belangrijk om de stabiliteit van het metselwerk te beoordelen voordat nieuwe verankeringen worden aangebracht. Een constructeur moet deze keuze doordacht maken en eventueel een reconstructie van verwijderde delen overwegen, als dit nodig is voor de stabiliteit van het geheel.

Onderzoek en beoordeling van los komend metselwerk

1. Visuele inspectie

De eerste stap in het onderzoek naar los komend metselwerk is een visuele inspectie. Hierbij worden schadeplekken, scheuren, loskomend mortel of verwerpingen geanalyseerd. Thor Logical beschrijft hoe hun metselwerk specialisten samen met metselaars en dakdekpersoneel een rondgang maken om de conditie van het metselwerk te beoordelen. Het gebruik van veiligheidsmaatregelen en juiste klimmaterieel is hierbij essentieel.

2. Destructief en niet-destructief onderzoek

Wanneer de visuele inspectie onvoldoende informatie geeft, worden destructieve openingen gemaakt in het metselwerk. Dit gebeurt vaak in samenwerking met ketenpartners zoals metselwerkspecialisten. Na afloop worden deze openingen weer opgelost, zodat het metselwerk intact blijft.

In de praktijk wordt gebruikgemaakt van mechanische boor- en hakmachines om de stabiliteit van het metselwerk te testen. Bijvoorbeeld, Thor Logical meldt dat bij funderingsonderzoek vaak blijkt dat de bakstenen trillen of drijven en dat oude mortel wegsijpelt. Deze tests geven inzicht in de dragerigheid van het metselwerk en de noodzaak tot herstel.

3. Laboratoriumonderzoek

In sommige gevallen is het nodig om monsters te nemen van het metselwerk of de afwerking. Deze monsters worden onderzocht in een laboratorium om de samenstelling van het mortel, de verflagen of de afwerking te bepalen. Bijvoorbeeld, bij het onderzoek van Nebest werd gebleken dat de los komende afwerking bestond uit acrylaatverf, wat een mogelijke verklaring was voor de onthechting.

Laboratoriumonderzoek is vooral relevant bij oude gebouwen waarbij de oorspronkelijke materialen niet duidelijk zijn. Hierbij is het belangrijk om de authenticiteit van het metselwerk te behouden, terwijl tegelijkertijd de stabiliteit en duurzaamheid van het gebouw worden gewaarborgd.

Herstelstrategieën voor los komend metselwerk

1. Herstel van funderingen

Een verouderde of onstabiele fundering moet eerst hersteld worden voordat het metselwerk kan worden gestabiliseerd. Thor Logical beschrijft hoe bij onderzoek aan gemetselde funderingen wordt vastgesteld dat het metselwerk loskomt door de onvoldoende stevigheid van de fundering. In dergelijke gevallen wordt een plan opgesteld voor het herstellen en versterken van de fundering met behulp van speciale technieken en materialen.

Na het onderzoek wordt een advies opgesteld dat wordt toetengelaten door een constructeur. Als het noodzakelijk is, wordt ook een werkplan en veiligheidsplan opgesteld. Deze documenten worden gebruikt om gecertificeerde aannemers aan te trekken die het constructieve herstel uitvoeren.

2. Versterken van metselwerk

Nebest benadrukt dat bij de restauratie van monumentale metselwerk- en natuurstenen bruggen vaak versterking van het metselwerk nodig is. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij historisch metselwerk dat verzwakt is door jarenlange slijtage of verkeerde onderhoudsmethoden.

Versterken van metselwerk kan gedaan worden door het toevoegen van nieuwe verankeringen, zoals muur- en balkankers of getordeerde roestvaststalen staven. Deze verankeringen moeten echter zorgvuldig geplaatst worden, zodat de krachten gelijkmatig worden verdeeld over het metselwerk. Verkeerd geplaatste ankers kunnen namelijk extra scheuren veroorzaken.

3. Conservering en afwerking

De afwerking van metselwerk speelt een cruciale rol in de stabiliteit en duurzaamheid van het gebouw. Bij het loskomen van metselwerk is vaak sprake van verkeerd of ongeschikte afwerkingen, zoals dampdichte verflagen die leiden tot vochtopstap. In dergelijke gevallen wordt aangeraden om de losse verfdelen te verwijderen en een dampopen conserveringslaag aan te brengen.

Bij monumentale en historische gebouwen is het belangrijk om de oorspronkelijke afwerkingen en materialen zo veel mogelijk te behouden. Dit betekent dat het herstel van metselwerk niet alleen technisch uitgevoerd moet worden, maar ook esthetisch en historisch correct.

Conclusie

Los komend metselwerk is een veelvoorkomend probleem in zowel oude als moderne gebouwen. De oorzaken kunnen variëren van verouderde funderingen tot verkeerd toepassing van afwerkingen en bouwfysische problemen zoals koudebruggen. Het herstel van los komend metselwerk vereist een zorgvuldige aanpak, waarbij zowel destructieve als niet-destructieve onderzoeksmethoden worden toegepast. De stabiliteit van de fundering en het metselwerk moet eerst worden hersteld voordat sprake kan zijn van een duurzame oplossing.

Bij het herstel van metselwerk is het belangrijk om de historische en esthetische waarden van het gebouw te behouden. Dit betekent dat de keuze van herstelmethoden en materialen moet afgestemd worden op de oorspronkelijke bouwmethoden en materialen. Bovendien is het noodzakelijk om constructieve en bouwkundige experts te betrekken bij het proces, zodat de stabiliteit en duurzaamheid van het gebouw worden gewaarborgd.

Bronnen

los
komende