Mallen maken voor ramen in metselwerk: functie, maatwerk en toepassingen in gevelbehandeling

Published by Redactie on september 1, 2025 | Category metselwerk

De precisie en nauwkeurigheid bij het inpassen van ramen en deuren in metselwerk zijn cruciale aspecten van elk bouw- of renovatieproject. Vooral bij complexe of historische ruiten met onregelmatige vormen, zoals (half)ronde of boogvormige openingen, speelt het gebruik van mallen een belangrijke rol in het behouden van kwaliteit en stijl. In dit artikel wordt ingegaan op de functie van mallen in het metselwerktechniek, de materialen en constructieve opties, en de toepassing in het kader van gevelafwerking. Hierbij wordt gebruikgemaakt van feiten uit betrouwbare casussen en projecten, zoals beschreven in bronnen over woningcorporaties, bouwbedrijven en de productie van raam- en deurkaders.

Inleiding

Metselwerkruiten vormen de meest typische vorm van openingen in gevels, zowel in moderne woningen als in historisch vakwerk. De aanleg en afwerking van deze ruitopeningen vereisen een hoog niveau van precisie om het geheel aan te sluiten bij de aangrenzende bouwstenen en tegels. In combinatie met de toegepaste omlijstingen – zoals kaders van hardsteen of composiet – maken mallen voor metselwerk een essentieel instrument in de woningbouwsector, zeker als het gaat om maatwerk of het behouden van de historische vormgeving van gevels. Naar aanleiding van projecten in Kampen en andere steden, waarbij vacuümglas en HR++-glas geplaatst werd, blijkt dat het gebruik van mallen niet enkel esthetische voordelen biedt, maar ook nodig is voor constructieve en functionele doeleinden. In de loop van dit artikel wordt uitgebreid ingegaan op de technieken, materialen en toepassingen van mallen bij ramen in metselwerk.

Functie van mallen bij metselwerk ruiten

Mallen worden gebruikt bij de inrichting van metselwerkramen om het perfecte formaat en afwerking van de opening op voorhand te definiëren. Deze techniek is van belang bij het integreren van ramen of glaspanelen in metselmuuropeningen, zeker wanneer het gaat om vormen die niet standaard zijn. Voorbeelden van dergelijke vormen zijn ronde vensters, boogvensters, halfcirkelvensters of zelfs complexe vormen zoals ovale of hoekige openingen. Zonder een goed afgewerkte voorbereiding is het moeilijk om de afwerking van het metselwerk op zo’n eenpassende manier te realiseren.

Mallen zorgen hier ook voor in het historische context, waarbij het belang wordt gelegd op het behouden van originele vormen en afwerkingen. In de voorbeelden die werden genoemd, zoals het Stadsgehoorzaal- en Woonzorgcentrumproject voor Gemeente Kampen, was het van groot belang om mallen te ontwikkelen voor specifieke ruitvormen. Dit gold vooral voor vacuümglas, dat slechts 6 mm dik is, en hoewel het goede isolatiedoel heeft, zeer gevoelig is voor meetfouten.

Een verder doel van mallen in metselwerk is de positie van het raam veilig vast te leggen op de gewenste plek. Deze benadering zorgt ervoor dat bij plaatsing van bijvoorbeeld raamomlijstingen of gevelkaders de afstanden overeenkomen met de rest van de gevelafwerking, wat cruciaal is voor esthetische samenhang en constructieve stabiliteit.

Technische maatwerkprocedures

Omdat ramen in metselwerk vaak niet volledig standaard zijn – vooral in moderne projecten of herbouw – is het bijzonder belangrijk om geavanceerde maatwerktechnieken toe te passen. Hier komt meerdere mallen of "reinmakerij op maat" in beeld. Gezien de variatie in ruitvormen, vooral in de historische woningen uit bepaalde steden zoals Kampen, is het gebruik van afwijkende maten en afwerkingen standaard in de prakstisch uitwerking van een gevelproject. Het gebruik van een precies afgewerkte malle, zoals beschreven in het werk voor Weever Bouw, zorgde daarbij voor een goed passend raam in een strakke, gecontroleerde muuropening.

Stappen in het maatwerkproces

Meetproject en opmaat – Het eerste gebruik van mallen begint met een gedetailleerde meetsessie van het raam en de omliggende muur. Deze gegevens worden gebruikt om een exacte tekening of digitale reproductie te maken van de gewenste uitwerking.
Mallenproduktie – Na de opmaat wordt een malle vervaardigd, vaak gemaakt van metaal, hout of kunststof, afhankelijk van de complexiteit van de vorm en de gewenste duurzaamheid. Bij complexe vormen wordt een geavanceerde tooling benodigd, zoals bij beschreven bijvoorbeeld bij het Stadsgehoorzaalvenster.
Test en inpassing – De gemaakte mallen worden getest op de juiste vorm en wordt de verwerking in het metselwerk gesimuleerd. Dit zorgt ervoor dat eventuele fouten of inpassingsproblemen in vooraf worden opgelost.
Vervolgonderdeel – Nadat de malle is overgenomen en goedkeuring is gegeven, kan hij gebruikt worden om het raam of de raamomlijsting op exacte mate in te passen. Dit voorkomt zowel gevelscheuringen als inpassingsproblemen bij omliggende elementen.

Toepassing in gevelafwerking met raamkaders

Mollen bij ramen zijn ook vooral relevant bij gevelafwerking met kaders van natuursteen of kunstmatig materiaal. Ongewenste onregelmatigheden in de muuropening kunnen leiden tot onwenselijke resultaten in de afwerking, met een risico op luchtlekkage of koudebruggen. Het gebruik van mallen zorgt hierin voor een nauwkeurige uitvoering. In de casussen van raam- en deuromlijstingen die zijn gespecificeerd – zoals kaders van natural hardsteen en composiet – is het perfecte uitlijnen van de opening belangrijk om de constructieve en esthetische aspecten te waarborgen.

Rol van koudebrugbeheersing

De technische constructie van ramen in metselwerk verlangt ook aandacht voor de energie- en thermische isolatie. Door mitselwerkruitopeningen met mallen juist in te passen, ontstaat een zorgvuldig ontworpen spouwmuurconstructie. Raamkaders vormen dan niet slechts een esthetisch element, maar ook een geïntegreerd deel van de afdichtingslaag. De uitleg op de website van Nibostone beschrijft het gebruik van prefabricated raam- en deurkaders die direct uitgevoerd kunnen worden in de spouw, de vorm van de opening exact volgen en op die manier het voorkomen van koude bruggen faciliteren. De kaderconstructie in combinatie met het metselwerk kan daardoor ook constructieve eisen voldoen, bijvoorbeeld door correcte verankering in de metselmuur te zorgen of het aanbrengen van geïsoleerde aansluitingen.

Deze integraal benadering is zowel nuttig bij nieuwbouw als bij herbouw en retrofitprojecten, vooral bij woningen die historische eigenschappen behouden moeten. In combinatie met moderne glastypen wordt een hoge thermische kwaliteit bereikt, zijkant via de precisie en zijkant via kwalitatieve materiaalkeuze.

Materialen en uitwerkingen voor raamomlijstingen

Als we praten over mallen in combinatie met afwerkingen zoals hardsteen of composiet kaders, is het van belang om te reflecteren over de rol van deze materialen in de gehele constructie. Nibostone maakt hierover melding dat raam- en deurkaderuitwerkingen in natuursteen of composiet een luxe, strakke uitstraling kunnen creëren. De stijlvolle impact van hardsteen, zoals beschreven in hun materiaalsectie, is dan niet van aanschouwen in het project; het wordt een kernaspect in de architectonische uitstraling op korte en lange termijn.

Technieken van combinatie

Een typisch voorbeeld van het gebruik van constructieve elementen die aansluiten op mallen is het integreren van hardsteenkaders of composietomlijstingen in het metselwerk. Door prefab-constructies te verankeren in het metselwerk (bijvoorbeeld via molen in combinatie met beton), kan zowel een duurzame gevel als een functionele ondersteuning worden bereikt. In enkele beschreven casussen werd hierbij gebruikgemaakt van geconditioneerde productietechnieken.

Een hardsteenkader met een malle-afdoende voorbereiding kan direct in het metselwerk worden verwerkt. Dit vraagt technische kennis over de gewenste afstandsmaten, glasinglijd en eventuele daling in spouwconstructie.

De combinatie met andere materialen – zoals het metselwerk en het gebruik van spekbanden of raamdoopels in hetzelfde of verschillend materiaal – benadrukken het gebruik van mallen om esthetische en technische samenhang te realiseren.

Esthetische bijdrage van ramen in metselwerk

Ramen in metselwerk fungeren in veel projecten als centrale elementen voor lichtinval, energie-efficiëntie en het esthetische aspect van het gebouw. Uit de gegevens is duidelijk dat het gebruik van een goed afgepaste en afgevoerde ruiterstand een essentieel onderdeel is van de totale gevelsamenhang. Mallen tonen zich hier als het gereedschap dat niet enkel de functionele doelen, zoals veiligheidsinstallatie of thermische isolatie, waarborgt, maar ook het design van de gevel versterkt.

In historische wijkprojecten – zoals beschreven in referenties op Plender.nl en Nibostone.nl – wordt dikwijls gekozen voor het herstellen van originele ruiten. Hierbij is het inpassen van de glasafwerking of nieuwe ruit in een bewaard metselwerk niet enkel functioneel relevant, maar ook belangrijk voor de esthetische integratie. Mallen helpen hier om ruimtelijk en formaatgoed de vorm van het raam te bepalen zodat het volledige metselwerk zijn duurzame betrouwbaarheid behoudt en de historische waarde niet verloren gaat.

Raamkaders als afdichtingsoplossing

Een ander belangrijk esthetiek-gevoelig aspect van ramen in metselwerk is het accentueren van de neggen. Een raam- of deuromlijsting dient dan ook niet alleen functioneel, maar moet esthetisch passen en de gevel compleet maken. Uit de overervingen blijkt dat het voornamelijk een functie heeft als afdichtings-element in de spouwconstructie. Hierbij wordt de metselmuur aan één kant precies afgedicht met een kader, zodat isolatiemateriaal verder opgedreven kan worden. Deze aanpak voorkomt koudebruggen en lektage, wat technisch en esthetisch positief werkt bij de totale gevelbehandeling.

In sommige gevallen is het raam omlijsting direct deel van de constructie. Zo worden hardsteencaders bijvoorbeeld verankerd in meegestort beton, zodat ze een permanente, stabiele plek in de muur krijgen. Het is dan wenselijk dat de afwerking tijdens installatie zorgvuldig wordt opgenomen via een malle, om de vorm exact correct weer te geven en optische harmonie te bewaren.

Toepassing van HR-glas en vacuümglas in metselvorm

Nieuwe materialen zoals HR++- en vacuümglas geven moderne renovatieprojecten technische meerwaarde, maar ook specifieke eisen voor inpassing op. Vooral wanneer deze glasproducten van dunne dichtheid (zoals het geval is bij vacuümglas van slechts 6 mm dikte zoals genoemd) is het van essentieel belang om kloppeningvrije maatvoering te realiseren. Mallen spelen hierin een actieve rol door de positie van het glas, de afwerking en eventuele kaderintegratie exact vast te leggen.

In projecten zoals bij delta Wonen en Weever Bouw werd voorgedefinieerde mallen gebruikt voor het inpassen van glaswanden in bestaand metselwerk. Hierbij was het niet enkel de glasafwerking die moest passen, maar ook het herstel van metselwerk, zodat er harmonie en lichthouding ontstond. Bijvoorbeeld bij het herstellen van bouwgevels werd eerst een malle gebruikt voor het herhalen van boogvensters of ovale ruiten, voordat het isolatieglas inzette kon worden.

Ook al wordt HR++-glas vaak verward met tripleglas, heeft het duidelijk betere prestatie aangaande isolatie (HR+++/+ +), en in combinatie met een goed matenbestand in de metselmuuropening, wordt het esthetisch en functioneel volledig ingebracht. Mallen zorgen hierin voor stabiliteit van vorm en correcte afwerking in het aangrenzende gebouwgeheel.

Kleur en structuur bij historische gevels

In projecten waarbij het oogmerk historische waarde en gevels behouden is, zoals in de referentie van het Woonzorgcentrum Margaretha in Kampen, kwam het kleurgehalte en aanpassing via metselwerk en kaleien volledig in het midden van aandacht. Mallen blijken zelfs hierin nuttig: bij het kalken van metselwerk is de vorm van de openingen bepalend voor het verloop van de geveloppervlakte.

Een voorbeeld is het verwijderen en terugbrengen van historische metselwerkkleur. Hierbij wordt gebruikgemaakt van gecontroleerde ruiterstanden, aangeduid met mallen, en direct het metselwerk hersteld met kleurige platen, zoals witkalk of kaleien. De combinatie van functionaliteit en historie is hier zo precies als technisch mogelijk via het vooraf uitwerken van mallen.

De rol van spekband en spegbegleiding bij metselwerk

Spekband is een gebruikelijke techniek in het metselwerk. Het dient om het metselwerk af te schermen tegen indringende lichtstraalen en verbindingsverliezen. Ook deze zorgt op zijn beurt voor de esthetiek, met behulp van specifieke mallen. In dit kader worden vaak raamhoek- of -randmollen gebruikt om spekbanden exact en afwijkend van standaardmaten te plaatsen. Dit is van belang in het geval van onregelmatige openingen, waarbij het optische geheel van raam + omlijsting + spekbegleiding moet passen.

Constructieve betekenis van mallen

Bij sommige complexe constructies, zoals het integreren van prefab-elementen in hardsteen, graniet of composiet, is het gebruik van mallen geen puur uitwerkingstechnische keuze, maar een noodzaak. In het voorbeeld van de constructieve kaderuitwerkingen, zoals uitgelegd via Nibostone, worden kaders van hardsteenkader prefab in een cementmengsel gegoten, wat hun sterkte en stabiliteit zorgt. De integraal inpassing kan echter enkel volledig volbracht worden wanneer deze constructie exact maatgeschapen wordt op de juiste voorbewerkte vorm van het metselwerk. Mallen tonen hier zich als essentieel bouwwerkzeug.

Prefab en mallen: integraal geavlontwerp

Ook de latte of lateijnconstructie – een prefab element van hardsteen of metalen vormen – vereist fijne uitlijning met het aangrenzende metselwerk. Dit gebeurt vaak via exacte maatvoeringen of mallen om eventuele ruimtelijke discrepanties te voorkomen. Hierbij speelt niet alleen het materiaal een rol, maar ook het vormprofiel. Mallen zijn nodig voor het voorafvormen van openingen zodat deze later via verankering en meestorting in de betonconstructie direct functioneel en esthetisch juist worden.

Deze technologie werkt bijzonder goed bij massaberusting. Bijvoorbeeld in een woningcorporatieproject kan op gang gebouwindelingen – zoals in Kampen – worden voltooid via prefab hardsteenkaders in combinatie met metselmollen. Dit zorgt voor uniformiteit, vermindert afgewerkte tijd en zorgt voor beter overzicht van de totale gevelafwerking.

Integratie van nieuwe en bestaande ramen via mallen

In gevelprojecten met bestaand metselwerk is het nodig om bestaande ramen of nieuwe afwerkingen exact in te passen. Omdat metselwerk van oudere huizen vaak vervaagde maten of structurele variatie vertoont, is het gebruik van mallen de enige manier om een strakke afwerking en luchtlekkages te voorkomen. De voorbeelden geven al aan dat bij herstelprojecten – zoals het project uitgevoerd in opdracht van Weever Bouw – mallen worden gebruikt om bestaande openingen nauwkeurig in te meten. Deze actie zorgt ervoor dat nieuwe ramen, glaspanelen of kades exact passen in het al aanwezige metselwerk.

Voordeel bij retrofits en onderhoud

Wanneer een gevelherstelling gepland is, zoals bij woningcorporatieprojecten, wordt vaak een zorgvuldige afwerking gecombineerd met het herstel van het bestaande venster. Mallen spelen dan een centrale rol voor het exactere inmeten en het analyseren van eventuele scheurbestandigheid of wrijvingsproblemen. Het herstellen van wetselwerkvloeiingen, zoals voorgestelde projecten van de combinatie van kaleien en kaleideplankken, vereist op zijn beurt een exact afgebakend ruiterstand. Mallen functioneren hierin als zowel processtap als het uitgangsfunderend element voor correcte inpassing.

Duurzaamheid en thermische isolatie

Het exact inpassen van een raamgevelopening via mallen speelt ook een rol in de duurzaamheid van een woning. Wanneer er sprake is van dubbele of tripel glas, HR-afwerkingen of vacuümglas, is het van essentieel belang dat deze glazen elementen niet enkel thermisch effectief ingebracht worden maar ook in hun constructieve integratie precies worden afgestemd, via het uitgraven, betonvullen of dergelijke technieken. Een onjuiste inpassing leidt tot bijvoorbeeld luchtlekkages, warmteverliezen of zonlichtinvloedwaarden die buiten het normaal verwachte bereik liggen. Mallen stellen dit willekeurig verloop vooraf vast, zodat het constructief en thermisch werkt zoals ontworpen.

De voorbeelden die zijn beschreven tonen aan dat in metingen en afwerking in combinatie met HR-isolatieglas, zoals in het project van gemeentelijke woningcorporaties, mallen worden gebruikt om afstanden te bepalen en eventuele neggens te accentueren. Hieruit blijkt dat het niet genoeg is om enkel op het materiaal in te spelen – maar ook over de constructieve afwerking, inclusief kaders en metselwerk, zorgvuldig gekozen wordt. Mallen vormen een technisch steunpunt in deze optie.

Uitwerking en aansluiting bij de gevelconstructie

Een gevelconstructie bestaat doorgaans uit een spouwmuur of andere bouwlagen, afhankelijk van de gewenste isolatie, stijl en stabiliteit. In het kader van nieuwe of verbeterde ramen in metselwerk is het van belang dat de malle correct wordt toegepast in de gehele constructieve laag. Dit vraagt overzicht over verschillende niveaus:
- Buitenkant van de gevel, waar metselwerk- of hardsteenkaderen ingebracht worden. - Raamopening, waarbij glas wordt ingebracht in een exacte ruimtelijke afdoening. - Spouwgevels, waarin isolatie en afdichting opgebouwd worden in samenwerking met mallen.

In bijna alle casussen blijkt het invullen van metselmuuropeningen via mallen en gevelkaders een systeemmatige aanpak te vereisen. Mallen helpen hierbij om het totale gevlbestand te behouden, maatwerk te integreren en eventuele schade vooraf te vermijden.

Veiligheid en brandwerendheid

Het is opgemerkt dat in sommige gevelprojecten de glasafwerkingen geplaatst worden in combinatie met brandwerendheidseisen. Het gevelraam kan daardoor zowel lichtgevoelige als brandgeronde elementen bevatten. Voorbeelden zijn wederom zorgwoningen en openbare ruimtes – zodanig zoals in Kampen zijn aangenomen – waar HR++-isolatieglas of zelfs andere producties gebruikt worden. Het perfecte inpassen van het glasgehalte en eventuele kaders eist van exacte vorm- en afwerkingseisen, die gedefinieerd worden via mallen.

Bijvoorbeeld: een raamopening waarin HR++-glas aangebracht werd, vereist niet enkel brandwerend opbouwen van het hout- of glasprofieel, maar ook preciezere afwerking via mallen om het hele gevelcircuit veilig te maken. Mallen ondersteunen hier dus niet alleen de esthetische kwaliteit, maar ook de technische normen van bouwen en woningherstel.

Mallen en constructieve kracht

Bij constructieve afwerkingen, zoals prefab gevelkaders met hardsteen of cementmengsel, is het integreren van mallen inproductie ook nodig. Prefab-elementen zijn precies vervaardigd op grond van eerder afgewerkte opmaat, om direct in te passen, zonder onnodige afwijkingen. Mallen zijn dan het instrument dat zorgdraagt dat het prefab-element niet bij het installeren moet worden gecorrigeerd.

Voorbeelden van prefab-constructie met malle

In het Stadsgehoorzaal vensterproject voor Kampen, is het inpassen van HR++-vensters volledig vooraf gemessen en gemaakt, gebruikmakend van specifieke mallen. Dit heeft voor exacte gevelafwerking en correcte integratie in het totale bouwontwerp gezorgd. Ook bij de latediensten of andere prefab hardsteenconstructies is het van belang dat er mallen aangemaakt worden zodat de integraal opmaat exact kan worden verwerkt.

Toekomstontwikkelingen en moderne tendensen

Het is belangrijk om op te merken dat bouw- en renovatietechnologie vandaag technologie afneemt in precisie en uitvoering, ook in zwaarder metselwerk. Mallen worden daarbij ook steeds beter afgestemd op de technologische en constructieve eisen van de nieuwe maatregen, zoals duurzame isolatie of brandwerendheid. In de casussen die zijn gepresenteerd, is vooral het project van de verankerde hardsteenkaders in beton een voorbeeld van integraal gevelherstel met exacte mallen.

In de meeste gevallen is de traditionele en exacte maatvoering – via metselwerk- of bouwconstructies – het sleutelonderdeel voor een moderne en historisch correcte gevelafwerking. Mallen fungeren dus niet alleen als esthetisch of maatwerkinstrument, maar ook als een technisch noodzakelijk voor een strakke spouwconstructie en energie-schone bouwuitstraling.

Kleuraanpassing en historie in metselwerk

Metselwerkruiten zijn meestal voorraamkleden zoals witkallein, schilderlijke platen, en historische kleurafwerkingen zoals witkalkvensters, kaleien of spekbegelijdingen. Mallen bij het bouwproces kunnen worden gebruikt als voorziening voor historisch kleurherstel. In dergelijke projecten, zoals bij Weever Bouw in Kampen, is het van belang dat de gevelkleur gecontroleerd, geïntegreerd en niet geplukt is, aangeduid via exacte mallen om eventuele verwerkingstechniek te vermijden.

Een malle in combinatie met kaleien is dan een essentieel bijdragevoor naar eenvoudige hermeting, maar ook tot een historisch getrouwe gevelafwerking. Het verloren gaan van historische gevelschiktheid door niet-passend of slecht gecontroleerd vensters is uit de genoemde projecten te vernemen. Precisie via mallen helpt dit te voorkomen.

Het belang van professioneel werk

Hoewel DIY-enthusiastisme en amateurbouwtechnologie groeiende aandacht krijgen, is het toch erg belangrijk om bij de inpassing van mallen en metselwerkvensters af te zien van willekeurige uitvoeringsmaatwerks. Het technische en esthetische verloren gaan via eigen initiatief is duidelijk te herkennen uit verschillende casussen. Tijdens het herstellen van metselwerk, is een exacte kaderafwerking nodig die geïntegreerd is in het algehele bouwgeval, met zorgvuldig afgedekt afdichting, isolerend opbouwen van neggens en toepassen van HR++-glas. Mallen en professionele bouwtechnieken tonen zich hierin als onderling belangrijk sterk gecombineerde elementen voor betere resultatering.

Samenwerkingen en contractering bij gevelprojecten

Naast technische precizie en toepassing van mallen spelen ook samenwerking en projectbesturing een rol. In casussen uit Kampen en andere stedelijke projecten werd het inpassen van vakwerkvensters en het aanbrengen van isolatielasers op maatwerkprojecten uitgevoerd in samenwerking tussen bouwbedrijven en woningcorporaties. Mallen zijn hierin centraal gebleven om het proces van precieze meting, uitlijning en afdichting af te voeren in overeengekomen bouwduur.

De kwaliteit van de finale gevel wordt er sterk beïnvloed door de juiste uitvoering van deze samenwerking. Mallen fungeren zowel technisch als contractueel als een afgestemde tooling in dergelijke projecten.

Conclusie

Mallen voor ramen in metselwerk speel een cruciale rol bij zowel nieuwbouw als herbouwprojecten. Ze zorgen voor een exacte maatvoering van ruitopeningen, waarbij de integratie van glas, HR-isolatie en hardsteenraamkaders correct wordt uitgevoegd. Mallen ondersteunen de functionele vereisten van een spouwconstructie, verminderen het risico op koudebruggen en luchtlekkages en houden de esthetische of historische samenhang van gevels behouden. Samen met materialen uit composiet, beton of hardsteen – zoals gespecificeerd in technieken van Nibostone en Plender – zorgt een correct gebruikte malle voor een optimaal resultaat.

In het kader van modern wonen en duurzame woningbouw blijkt het gebruik van mallen steeds relevant te worden voor geavanceerde glas- en geveluitstraktingen.