Maximale afmetingen en regels voor openingen in metselwerk

Published by Redactie on september 1, 2025 | Category metselwerk

Bij bouw- en renovatieprojecten spelen openingen in metselwerk een cruciale rol, zowel in de bouwcontrole en structurele stabiliteit als in de functionele en esthetische toepassing. Het voorzien van muren in ramen, deuren en andere constructieve of uitwendige gaten vraagt om zorgvuldige afweging. De relevante regelgeving stipuleert hierover duidelijke eisen, waaraan zowel professionele bouwers als hobby-onderbouwers moeten voldoen. In dit artikel bespreken we de wettelijke voorschriften voor openingen in metselwerk, met nadruk op zowel statische aspecten als regelgeving voor toegang en constructieve uitvoering.

Inleiding: Overzicht van relevante regels

Metselwerk dient als een kernbouwelement, maar bevat vaak openingen voor ramen, deuren, installatiekanalen, enzovoort. Deze openingen kunnen de dragendheid van de muren veranderen, afhankelijk van hun grootte en locatie. De regelgeving bevat richtlijnen over de maximumafstand van draagconstructies, de nodige lateien of steunen, en andere technische bepalingen ter bevordering van structurele veiligheid en voldoende toegang tot ruimtes. In de beschikbare documenten zijn diverse vereisten uitgangspunt van bestaande muren, maar ook regelgeving op werkvloeren en hangsteigers die van belang is bij het bouwen met of zonder metselwerk. Boven deze functionele aspecten zijn ook verplichtingen opgelegd omtrent de minimale afmetingen van kamers en dergelijke, waardoor niet alleen de toepassing van openingen, maar ook hun locatie en omgeving onderworpen zijn aan normen.

Regels voor openingen in nieuwe metselconstructies

Een centrale maatgevende tekst omtrent het voorschrijven van openingen in metselwork is afkomstig uit het eerste materiaal. Hierin wordt benadrukt dat het "verzwakken van muren door het maken van openingen, uitgezonderd voor deuren en ramen, of door het aanbrengen van holten, kassen, nissen, rookkanalen en dergelijke, is verboden" (Bron 1). Deze woorden maken duidelijk dat de aanleg van openingen strikt beperkt is tot functionele behoeften.

Lateien boven openingen

Over het algemeen geldt dat "boven alle deuren en raamopeningen lateien moeten worden aangebracht van voldoende draagkracht, tenzij het kozijnhout voldoende zwaar is om als latei te dienen" (Bron 1). Dit betekent dat de bovenzijde van de opening, ongeacht of deze beton, metselsteen of voldoende bestand hout ondersteunt, een structuur moet bieden die het gewicht boven zich kan dragen. Laterals kunnen gemaakt worden van hout, betonstukken of speciale profielen die daarvoor bestemd zijn. De keuze van het lateimateriaal dient daarom zorgvuldig te geschieden en aanpassen aan de belasting die de constructie boven de opening kan en moet hebben.

Openingen in dragende muren

Dragende muren vormen de structuur van een gebouw en kunnen daarom slechts beperkt veranderd of doorboord worden. In regelgeving uit bron 1 staat dat: "Het is verboden op bestaande muren te bouwen of van deze muren gebruik te maken, behalve wanneer daartegen naar het oordeel van de minister geen bezwaar bestaat." Dit maakt duidelijk dat een onderbouwende muur of buitenmuur van een bouwperiode voorzien van openingen van willekeurige afmeting niet mogelijk is zonder goedkeuring van betrokken ministerie of bouwtoezichthouder. Deze situatie kan voorkomen als bijvoorbeeld in een historisch bouwwerk openingen worden overwogen.

Toepassing in praktijk

Bij het creëren van openingen in metselwerk in nieuwe constructies geldt dat structurele stabiliteit wordt opgelost door voldoende lateien en eventueel aanvullende stutten of bepleistering. Verder is sprake van een eis omtrent de hooggteverschillen bij het optrekken van muren: "Bij het optrekken van de muren van een gebouw mag tot aan de balklaag van de eerste verdieping het verschil in hoogte tussen in aanbouw zijnde muren niet meer bedragen dan 3,25 meter en daar boven niet meer dan 1,60 meter" (Bron 1). Wanneer openingen in metselwerk in aanbouw worden gemaakt, dient aan deze eisen op constructieve wijze te worden voldaan om schikking in te houden.

Constructieve bepalingen voor kapconstructie

Ook in het hoofdstuk betreffende het stoffering van het dak – de zogenaamde kapconstructie – zijn regels opgenomen die indirect relevant zijn voor de behandeling van openingen in metselwerk, zo ook voor installatievoorzieningen. Er is sprake van minimale afmetingen van spanten:

"Het hout van de kapsanten moet een minimum doorsnede hebben van 5 bij 10 centimeter."
"De afstanden van de spanten mogen maximaal 70 centimeter bedragen zonder gordingen; met gordingen mogen deze afstand worden gestreefd naar maximaal 3 meter" (Bron 1).

Hoewel deze elementen niet direct verwijzen naar muren, is duidelijk dat de lichamelijkheid en stevigheid van een constructie onderworpen is aan vergelijkbare structurele en veiligheidseisen. Aanpassingen met betrekking tot het weglaten van kapschikken of het inbrengen van hulpmiddelen voor toegang geven een beeld van hoe dergelijke eisen worden omgezet in regelgeving.

Eisen aan openingen in woningbouw

Bij woningbouwprojecten is regelgeving inwerken en zorgvuldig afwegen noodzakelijk. Een aantal belangrijke regelgevingseisen die van toepassing kunnen zijn op muuropeningen zijn overgenomen uit bron 1:

Minimale hoogte en breedte van hoofdingang: "De hoofdingang van een woning moet ten minste 0,85 meter breed en ten minste 2 meter hoog zijn, gemeten in de dag."
Minimale oppervlaktes van ruimtes:
- Woonvertrek: minimaal 12 m² grondoppervlak.
- Slaapvertrek: minimaal 7 m².
- Keuken: minimaal 4 m² (mocht deze afzonderlijk geen keukenruimte bevatten dan moeten de vloeren en wanden van een van de ruimtes van "onbrandbaar materiaal" zijn).
- Elke ruimte: minimaal 5 m².
- Wanneer geen afzonderlijk slaapvertrek aanwezig is: woonvertrek moet 21 m² overstaan.
Maximale verhouding tussen lengte en breedte van ruimtes: "De verhouding tussen de kleinste en grootste afmeting van een vertrek mag niet meer bedragen dan 5 tot 3."
Daglicht en luchttoegang: "Elk vertrek van een woning moet rechtstreeks van buiten daglicht en lucht ontvangen door middel van beweegbare ramen."

Ondanks dat deze regelgeving vooral op de afmeting van ruimtes is gericht, hangt de toepassing van openingen in metselwerk hiermee samen. Vooral het vereiste oppervlak van vertrekken en de verplichting tot daglichttoegang via ramen weerspiegelen de complexiteit van hoe openingen zijn aangebracht in de constructie van woningen.

Veiligheidsaspecten bij constructie en renovatie

Niet alleen de structuur van het gebouw, maar ook het werkterrein en bouwproces vallen onder het kader van regelgeving. Hieruit volgen belangrijke richtlijnen voor het gebruik van steigers, loopplanken en dergelijke die indirect ook van invloed zijn op de regelgeving rond openingen in metselwerk, vooral bij renovatieprojecten. Een overzicht van de belangrijkste veiligheidsgerichte regels wordt hieronder gepresenteerd.

Hangsteigers en minimale veiligheidsfactoren

In bron 2 wordt uitgebreid ingegaan op het gebruik van hangende steigers, met specifieke aandacht voor veiligheidseisen. Zo staat in artikel 14:

Artikel 14.2a: "Werkvloeren hangen aan touwen die een veiligheidsfactor van tenminste 10 moeten hebben, gebaseerd op het totale gewicht, inclusief het eigen gewicht van de structuren."

Dit is belangrijk wanneer openingen gecombineerd worden met (tijdelijke of permanente) steigerconstructies, bijvoorbeeld bij de renovatie van bestaande ramen of het uitvoeren van installatiewerkzaamheden in hooggevels. De veiligheid van constructies – evenals de stabiliteit van metselwerk – wordt daarmee bepaald door factoren als lading, afmeting en opbouw van ondersteunende systemen.

Buitengewone constructies

Categorieën bouwconstructies die buiten de gebruikelijke context vallen, zoals een "bak" of een "bootsmansstoel", zijn volgens de regelgeving alleen toegestaan:

Artikel 14.1: "In buitengewone omstandigheden en voor werk van korte duur onder toezicht van een verantwoordelijke persoon."

Dit onderstreept dat het inbrengen van afwijkende constructies, ongeacht of deze met of zonder metselwerk te maken hebben, geen willekeurige optie is. Zulke constructies dienen bekeken te worden op overeenstemming met de lokale bouwregelgeving en moeten aan dezelfde veiligheidsregels voldoen.

Verantwoordelijkheid van de minister: situaties met minder duidelijke regelingen

Ondanks de aanwezigheid van expliciete wettelijke voorschriften zijn er situaties waarin specifieke toepassing afhankelijk is van inspecties en goedkeuring door overheidsinstanties. Een belangrijk voorbeeld uit het materiaal is als volgt:

Verdiepingen groter dan 5 meter: "Indien een verdieping hoger dan 5 meter is, wordt de dikte van deze muren vastgesteld door de minister" (Bron 1).
Afreffening bestaande muren: "Het is verboden op bestaande muren te bouwen of van deze muren gebruik te maken, behalve wanneer daartegen naar het oordeel van de minister geen bezwaar bestaat" (Bron 1 en 2).

Deze bepalingen maken duidelijk dat het inwerken van openingen of het bouwen van constructies hier niet zonder vooraf gesprek of formele goedkeuring gebeurt. In dergelijke gevallen is het belangrijk te controleren hoe de minister of bouwcontrole-organisatie dit tijdelijk of permanent zal goedkeuren.

Eisen voor steigers, werkvloeren en trapontwerpen

Hoewel steigers en trapconstructies vaak deel uitmaken van tijdelijke constructies op het bouw- of renovatieveld, zijn zij cruciale onderdelen voor de veiligheid bij het inwerken van openingen. De regelgeving uit bron 2 houdt belangrijke eisen in onder andere voor het beveiligen van vertrekkingsruimte na verwerking van openingen. Voorbeelden:

Artikel 6.2a: Trappen moeten over de gehele lengte voorzien zijn van leuningen.
Artikel 7.1: Looppaden of werkvloeren met een valrisico boven 2 meter moeten beveiligingen bevatten zoals leuningen van minimaal 30 cm² doorsnede met maximale verticale openingen van 85 cm.
Artikel 21.1: Loopplanken, werkvloeren, bruggen en trappen moeten vrij zijn van versperringen.

Deze eisen tonen aan dat bij uitvoering van werken op of rond metselwerk met openingen niet alleen moet worden gedacht aan de structuur zelf, maar ook aan veiligheid en toegang.

Constructieve bepalingen bij dakkap

Een ander aspect dat indirect van invloed kan zijn bij het bepalen van openingen is de structuur van de dakkap. Ook hierin zijn er eisen om zowel zekerheid als praktische werkbaarheid te garanderen. Van toepassing zijn bijvoorbeeld de volgende:

Minimale afstand tot waterputten en regenbakken: "De afstand tussen de buitenwanden van woningen en waterputten, regenbassen, beer- en zinkputten moet minimaal 1 tot 50 meter bedragen, afhankelijk van het type installatie."
Kappen zonder gordingen: "De afstanden van de spanten mogen ten hoogste 70 cm bedragen."

Zo is de structuur van het dak bepalend voor wat mogelijk is met het metselwerk daaronder – bijvoorbeeld wat betreft lichttoegang of eventuele installaties die op afstand door stenen muren worden beïnvloed.

Technische toepassing en uitvoering

Een cruciale technische bepaling uit het tweede materiaal is:

Montage en afmetingen van werkvloeren:
- Maximale lengte van een werkvloer kan niet groter dan 8 meter zijn.
- Aantal draagtouwen en afstand daarvan zijn geregeld. Een minimum van drie touwen is vereist met een tussenstand van niet groter dan 3 meter, zolang eind- en middentouwen niet strakker zijn dan eindtouwen.
- Bij gebruik van maar twee touwen mag de afstand tussen die twee maximum 5.50 meter bedragen, zolang de persoon veiligheidsbel met correct gebruik hanteert.

Ondanks dat deze eisen primair gericht zijn op tijdelijke bouwconstructies, komen dergelijke afmetingsnormen in zowel nieuw als bestaand metselwerk voor in situaties waar openingen zijn aangebracht in gevels of voorgevels die later gebruikt worden door bijvoorbeeld buitensteigers.

Verbindingselementen en ondersteuning

In regelgeving over steigers en werkoppervlakken zijn ook nadrukkelijke eisen voorzien op schakels, liggers en staanders. De samenhangende delen moeten voldoen aan de volgende:

Schakels of liggers moeten door middel van kruiskoppelingen op de staanders worden bevestigd.
Bij hoeken zijn extra steunen verplicht: "De schakels bij hoeken moeten worden gesteund door in het hoekpunt geplaatste staanders."
De onderlinge afstand tussen schakels mag niet groter dan 1.60 meter zijn.

Zoals gezegd, kunnen deze richtlijnen relevant zijn bij het maken van openingen in horizontale of verticale muren, waarbij aanvullende steigers of ondersteunende constructies worden toegevoegd.

Verhouding en ligging bij korte onderbouw

In situaties waarin de onderbouw van een staander wordt bespaard:

"De onderste schakel mag niet hoger dan 0.25 meter boven de grondplaten zijn aangebracht tenzij specifieke conditions gelden en een doorlopende schakel is gemaakt vanaf 2.50 meter boven de platen."

Dit punt zegt iets over de stabiliteit die nodig is om een metselconstructie met openingen of zonder structurele basis correct en veilig te houden.

Eisen bij vertrekken en toegangspunten

In de woningbouwregelgeving is de vraag van toegang en het structuurbeheer van kamers van groot belang. In dat verband zijn er bepalingen die indirect ook het inwerken van openingen in metselwerk beïnvloeden.

Grondoppervlakte en lichttoegang

De vereisten voor toegang tot vertrekken en daglichttoegang zoals benoemd in het eerste bronmateriaal spelen een rol in de inrichting en dus ook in de aanleg van bepaalde ramen, luiken of deuropeningen. Een bepalend onderdeel is:

Minimale hooggte van vertrekken: Minimaal 2 meter.
Verhouding ruimtelijnen: Minimale en maximale afmetingsverhouding mag 5:3 niet overschrijden.
Daglicht en luchttoegang: Ieder verderkings- en woningsgebied moet minimaal worden voorzien van een beweegbaar raam. Dit betekent dat bij een bepaalde inrichting waarin structurele mogelijkheden zijn ingeperkt, het toepassen van bepaalde types openingen afgewogen moet worden op voldoen aan deze normen.

Toepasbaarheid in verbouwing van oude woningen

De vraag of bijvoorbeeld in bestaande muren – zoals in een historisch of ouderwets woningpand – openingen kunnen worden aangebracht, wordt ook geregeld. De regelgeving luidt:

"Het is verboden op bestaande muren te bouwen of van deze muren gebruik te maken, behalve wanneer daartegen naar het oordeel van de minister geen bezwaar bestaat." (Bron 1).

Deze uitsluiting geeft aan dat een eventuele schikking van het bouwwerk (zoals het openen van muren) afhankelijk is van de ervaring en deskundigheid van bouwinspecteurs en de afweging van hoeveel het inbrengen van openingen de totale dragendheid van het bouwplan ondermijnt. Het is hier dus een goedkoopspeelverslag niet toegestaan.

Uitsparingen voor installaties

Een uitzondering op de regels rond het bevoegelijke gebruik van muren en het openen van zulke constructies bestaat bij uitsparingen voor:

Water- en elektriciteitsmeters.
Leidingen, mits deze uitsparingen geen verzwakking van de constructie ten gevolge hebben.

In dat geval is aanleg toegestaan, onder voorwaarde dat:

De structurele stabiliteit niet negatief beïnvloed wordt.
Uitsparingen worden gemaakt met het juiste materiaal, vaak onbrandbaar.

Een technische oplossing wordt in de regelgeving niet gegeven, maar het staat expliciet aangewezen dat dit beargumenteerde beslissingen van bouwinspecteurs zijn. Uitsparingen worden meestal beperkt gehouden en bij uitvoering met stukken van metselwerk of concrete installaties aangelegd. Onderdelen zoals lateien in ramen en afmeting van schokschakels in werkondersteuningsstellen zijn niet direct hiermee verbonden, maar zijn wel toetsvoerend in het totale beeld van metselverzwakkingen.

Besluit over afmetingen en uitvoering

De minimale afmetingen van vertrekken en toegangspunten worden afgewogen in relatie tot daglicht, lucht en een minimaal gezond en veilig leefmilieu. Ook zijn regels op te vinden over:

Minimale breedte van gangen of portallen: 0,85 meter.
Minimale oppervlakte van een gang: 1,25 m².

Een speciale situatie is wanneer een woning geen afzonderlijk slaapvertrek heeft. Dan:

Moet het woonvertrek een grondoppervlakte van minimaal 21 m² overstaan (gegenereerd door het voorgestelde minimumbreedte en -hooggte, evenals de verhoudingsformules bij ruimtes).

En wanneer geen keuken aanwezig is:

Een van de vertrekken moet wanden en vloer van onbrandbaar materiaal bevatten.

Hoewel geen directe maximale grootte van openingen wordt genoemd, zijn de afmetingen en structuurrechtlijnen van ruimtes wettelijk vastgesteld, wat indirect houdt dat bij bepaalde ruimtes en toepassingen het aantal en type openingen in het metselwerk moet volstaan. Deze afmetingen en normen duiden op hoe openingen in metselwerk kunnen voldoen aan ruimtelijke vereisten.

Conclusie

Zowel nieuw als bestaand metselwerk kan bijzonder complex worden wanneer openingen worden ingebracht. De onderliggende regelgeving benadrukt de noodzaak van technisch afgewogen keuzes, waarbij de voorschriften omtrent minimale ruimten, toegang en constructieve steunkrachten centraal staan. Bij zowel de aanleg van ramen, deuren of technische inpasstructuren als de veilige uitvoering van renovatieprojecten is het aanpassen van constructies onderworpen aan overleg met lokale bouwtoezihtregel. Dit artikel liet duidelijk zien wat de eisen zijn, hoe bouwmuren kunnen worden gebruikt of misbruikt bij openingsaanleg, en wat de verantwoordelijkheid van de betrokken partijen is. In het licht van de beschikbare regelgeving is het duidelijk te zeggen dat openingen in metselwerk nooit los van context mogen worden aangelegd; zij vallen onder de structurele taferelen die in Nederland zijn vastgelegd in onder meer de lokale regelgeving en nationale bouwvoorschriften.

Nieuwe projecten zouden in aanbouw moeten kunnen worden ontworpen met aandacht voor het vereisten licht-, lucht- en gebruiksgemak, waardoor de planningstructuur binnen afmetingen als 0.85 m breedte bij 2 m hoogte en toepasselijke wandafmetingen kan zodanig worden gebouwd dat voldoet aan veiligheid en nut.

Renovatieprojecten zijn in tegenstelling daarmee in veel gevallen gevoeliger, waarbij de minister of inspecteur dient te worden benaderd en geconsulteerd. Openingen vormen, zoals blijkt, niet alleen esthetische zachte delen van de constructie, maar ook cruciale elementen met betrekking tot structuur en veiligheid. Daarom is het belangrijk – of men nu betrokken is bij woningbouw, projectontwerp of zelfs DIY-uitdagingen – om deze bepalingen zorgvuldig in acht te nemen en indien nodig professionele advies te halen bij installatie van bouwopening op metselwerk.