Metselen bij vriesweer: risico’s, maatregelen en tips voor veilig en kwalitatief metselwerk

Published by Redactie on september 2, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Metselen bij vriesweer is een complexe en risicovolle activiteit die zorgvuldig moet worden aangepakt. Het bevriezen van metselmortel kan leiden tot hechtingsproblemen, voorwaarts of achterwaarts schadeproblemen en een verlies van de esthetische kwaliteit van het metselwerk. Tijdens de winter of in extreem koude omstandigheden is het van essentieel belang dat zowel metselaars als opdrachtgevers zich bewust zijn van de risico’s en de beschikbare maatregelen.

Deze artikelen richten zich specifiek op de praktische en technische kant van metselen bij lage temperaturen, met aandacht voor zowel het proces van metselen zelf als de bescherming van het verse metselwerk. De informatie is gebaseerd op bronnen van betrouwbaarheidsgecertificeerde instanties, zoals de KNB, Vekemans en Vandersanden, en biedt concrete richtlijnen voor het voorkomen van schade door vorst.

Risico’s bij metselen bij vriesweer

Bevriezen van mortel en stenen

De kernprobleem bij metselen bij temperaturen onder de vriespunt is het bevriezen van het water dat nodig is voor de hydratatie van de mortel. Dit proces is essentieel voor de harding en het opbouwen van de sterkte van het metselwerk. Wanneer het water bevriest:

De mortel hardt niet of nauwelijks uit, wat leidt tot hechtingsproblemen tussen de bakstenen of blokken.
De structuur van de mortel raakt beschadigd door het opzetten van ijs, wat kan resulteren in scheuren of losse voegen.
De sterkteontwikkeling wordt sterk vertraagd of volledig verhinderd, wat de duurzaamheid van het metselwerk ondermijnt.

Deze risico’s zijn bevestigd door meerdere betrouwbare bronnen, waaronder het KNB (Kennisnetwerk Baksteenmetselwerk), die wijzen op de noodzaak van speciale maatregelen bij temperaturen onder de 0°C.

Bevroren ondergrond en stoffen

Een bevroren ondergrond of stoffen (zoals stenen of zand) maken metselen onmogelijk. Het bevriezen van deze materialen leidt tot:

Incapaciteit van het mortelwater om correct te functioneren.
Onvoorspelbare verwerking en sterkte-ontwikkeling.

De KNB wijst erop dat het metselen niet alleen moet worden voorkomen bij luchttemperaturen onder de 0°C, maar ook bij risico op vorst binnen de komende 24 uur. Dit is vanwege de kans op spontane bevroren reacties die de kwaliteit van het metselwerk aantasten.

Wanneer mag je wel metselen bij lage temperaturen?

Temperaturen boven de 0°C

Bij temperaturen boven 0°C is metselen mogelijk, maar moet er wel rekening worden gehouden met de volgende voorwaarden:

De mortel moet minimaal 3°C zijn bij verwerking, en de stoffen (zoals bakstenen) moeten een temperatuur van minimaal 5°C hebben.
De luchttemperatuur moet boven de 0°C liggen, en er mag geen directe risico op vorst zijn binnen 24 uur.

Een aanmaak van de mortel met water van de juiste temperatuur is essentieel. Dit zorgt ervoor dat de chemische reactie van het cement met water (hydratatie) optreedt en het metselwerk kan harden.

Speciale mortels voor vorstweer

Enkele producenten van metselmortel bieden producten aan die speciaal zijn ontwikkeld voor gebruik bij temperaturen tot circa -5°C. Deze mortels bevatten toevoegingen die het bevriezen van het water in de mortel vertragen of voorkomen. Toch is het van groot belang om de specifieke aanwijzingen van de producent te volgen bij de verwerking.

Beschermmaatregelen voor verse metselwerk

Het beschermen van verse metselwerk tegen vorst en vocht is van essentieel belang. Vers metselwerk is het kwetsbaarst tijdens en direct na de uitvoering. Hieronder worden enkele cruciale beschermmaatregelen beschreven:

Bescherming tegen vriesdooicycli

Vriesdooicycli kunnen leiden tot:

Uitlogingen en uitbloeiingen van mortelbestanddelen.
Cementsluiers (witte vlekken op het metselwerk).
Structuurverlies van de mortel en de sterkte van het metselwerk.

Om dit te voorkomen, dient het verse metselwerk:

Minimaal 48 uur bescherming te krijgen tegen vochtinname en uitdroging.
Afgedekt te worden met isolerende matten bij vriesweer.
Tijdens regen of sneeuw steeds afgedekt te worden, met een vrije ruimte van 80 cm boven het metselwerk en met voldoende ventilatie.

Deze maatregelen zijn afkomstig uit praktijkrichtlijnen van Vandersanden en de KNB, en worden breed erkend als essentieel voor het voorkomen van schade aan het metselwerk.

Bescherming tegen regen en vocht

Tijdens de hydratatie van de mortel is het van groot belang dat er geen directe regenval op het metselwerk valt. Regen kan:

Mortel spoelen uit de voegen, wat leidt tot een verlies van sterkte en hechting.
Zorgen voor vochtinfiltratie, wat schade veroorzaakt aan de stenen en het mortel.

Om dit te voorkomen:

Dek het metselwerk af met tijdelijke overkappingen of afdakken.
Installeer dorpels, drempels en regenwaterafvoerleidingen zo snel mogelijk.
Voorkom vochtinfiltratie in isolatiemateriaal.

Voor oprijmetselen is het belangrijk om steeds voldoende vrije ruimte aan te houden tussen de isolatie en het metselwerk (minimaal 15–20 mm), zodat vocht niet vastloopt en schade kan veroorzaken.

Kleurverschillen en esthetische kwaliteit

Kleurverschillen in metselwerk kunnen ontstaan door zowel het productieproces als het verwerkingsproces. Oorzaak van kleurverschillen tijdens het metselen zijn onder andere:

Verschillende weersomstandigheden op de bouwplaats, zoals neerslag, temperatuur, wind en relatieve vochtigheid.
Kenmerkende eigenschappen van natuurlijke grondstoffen, zoals niet exact dezelfde samenstelling bij productiereeksen.

Om kleurverschillen te voorkomen:

Meng voldoende palletten van de vorige levering met nieuwe leveringen, bij eventuele nabestellingen.
Bewerk de mortelspecie zorgvuldig en verwijder deze met zachte materialen, zoals spons of steenwol (geen staalborstel!).

Deze praktische tips zijn gebaseerd op richtlijnen van Wienerberger en Vekemans, en zijn bedoeld om de esthetische kwaliteit van het metselwerk te waarborgen, zowel in het kader van nieuw bouwen als renovaties.

Technische richtlijnen en praktische tips voor metselaars

Verwijderen van mortelspecie

Het verwijderen van mortelspecie is een belangrijk onderdeel van het metselwerk. Dit dient:

Minstens twee keer per dag te gebeuren, met zachte materialen.
Pas uit te schrapen als de mortel is aangetrokken, met een voegdiepte van minstens 10–15 mm.

Gebruik geen staalborstel of aanverwanten, want dit kan de oppervlakte van de bakstenen beschadigen en leiden tot esthetische schade.

Stellingplanken en hygiëne

Om te voorkomen dat er vuil of vocht op het metselwerk terechtkomt:

Plaats stellingplanken op hun kant aan het einde van de werkdag.
Verwijder eventueel opspattend vuil of vocht, met name bij regen of sneeuw.

Hydratatie en bevochtiging

Bij droog en warm weer is het belangrijk om het verse metselwerk lichtjes te bevochtigen door middel van verneveling. Dit voorkomt te snelle uitdroging van de mortel en zorgt voor een gelijkmatige hydratatie.

Werkomstandigheden en veiligheid

Gevoelstemperatuur en werknemersrechten

Bij werken in vriesweer gelden ook bepaalde veiligheidsregels voor werknemers. Volgens de bouw CAO mogen werknemers het werk neerleggen bij een gevoelstemperatuur lager dan -6°C. Deze gevoelstemperatuur wordt bepaald door zowel luchttemperatuur als wind, en is van groot belang voor de veiligheid en het welzijn van de metselaars.

Voorbereiding en planning

Het is aan te raden om bij het metselen in koude omstandigheden:

Een plan van aanpak op te stellen, dat met de betrokken partijen besproken wordt.
Tijdelijke warmtebronnen of overkappingen te installeren om de werkomstandigheden te verbeteren.
Af te wachten met het metselen bij temperaturen lager dan -5°C, tenzij speciale maatregelen worden genomen.

Mogelijke oplossingen en voorbeelden uit de praktijk

Voorbeelden van succesvolle metselen bij vriesweer

In de praktijk zijn er voorbeelden waarin metselaars met succes hebben gewerkt bij lage temperaturen door:

Het gebruik van speciale metselmortels die bestand zijn tegen vorst.
Het afdekken van stenen en zand om te voorkomen dat deze bevriezen.
Het toepassen van tijdelijke warme opslagruimtes of isolerende matten.

De KNB noemt duidelijk dat het met voorbereiding en de juiste maatregelen mogelijk is om door te werken bij vriesweer, zolang de temperatuur niet onder -5°C daalt en de mortelproducent specifieke instructies voor het gebruik geeft.

Conclusie

Metselen bij vriesweer is een complexe taak die zorgvuldig moet worden gepland en uitgevoerd. Het risico op schade door vorst is groot, maar kan worden beperkt door het toepassen van specifieke maatregelen. Het gebruik van speciale mortels, het beschermen van het metselwerk tegen vorst en vocht, en de zorgvuldige voorbereiding van het werkterrein zijn essentieel voor een succesvolle uitkomst.

Zowel voor metselaars als opdrachtgevers is het van belang om zich bewust te zijn van de technische en esthetische risico’s die kunnen ontstaan bij lage temperaturen. Door de richtlijnen van betrouwbaarheidsgecertificeerde instanties te volgen, kan het metselwerk van hoge kwaliteit blijven, zelfs in de wintermaanden.

Bronnen

vriesweer