Scheurvorming en Herstel van Metselwerk: Oorzaken, Preventie en Behandeling

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Dit artikel behandelt scheurvorming in metselwerk, een veelvoorkomend probleem in zowel oudere als nieuwere gebouwen. De beschikbare informatie richt zich op de oorzaken van scheuren, preventieve maatregelen, en mogelijke herstelmethoden. De focus ligt op het begrijpen van de dynamiek van metselwerk en het belang van een correcte aanpak bij herstelwerkzaamheden. De informatie is relevant voor huiseigenaren, doe-het-zelvers en professionals in de bouwsector. De bronnen benadrukken het belang van het identificeren van de oorzaak van de scheur om een effectieve oplossing te kunnen bieden.

Oorzaken van Scheurvorming in Metselwerk

Verschillende factoren kunnen leiden tot scheurvorming in metselwerk. Een belangrijke oorzaak is spouwvervuiling, die resulteert in aanzienlijk warmteverlies en vochtophoping. Dit vocht kan uitzetten bij bevriezing, wat leidt tot scheuren in het metselwerk (Bron 1). Zetting van het gebouw, bijvoorbeeld door een verandering in de grondwaterstand of een nieuwe belasting na een restauratie, kan eveneens scheuren veroorzaken (Bron 5). Uitzetting en krimp van muren, met name bij gebruik van cementmortel, kunnen ook leiden tot scheurvorming, vooral rondom openingen zoals ramen (Bron 5).

Oud metselwerk, dat tot circa 1890 is gebouwd, verschilt aanzienlijk van modern metselwerk in gebruikte materialen en technieken (Bron 5). Metselwerk van zachte steen, gemetseld met kalk, kan bewegingen beter opvangen dan metselwerk met cementmortel.

Dynamische versus Statische Scheuren

Het is cruciaal om te onderscheiden tussen dynamische en statische scheuren. Dynamische scheuren zijn scheuren die bewegen en functioneren als dilatatievoegen. Het handhaven van deze scheuren kan nodig zijn om bewegingen op te vangen, mits de stabiliteit van de constructie gewaarborgd is (Bron 2). Indien handhaving geen gevaar oplevert, kan de scheur flexibel worden gevuld met dilatatiemateriaal of kit om watertoetreding te voorkomen (Bron 2). Statische scheuren daarentegen zijn scheuren die niet meer bewegen en kunnen worden hersteld alsof het statische scheuren zijn, eventueel in combinatie met het aanbrengen van een kunstmatige dilatatie (Bron 2). Injecteren met mortel of kunsthars is alleen zinvol bij statische scheuren (Bron 2). Het flexibel vullen van dynamische scheuren met kunstharsen is vaak niet effectief, omdat de kunstharsen zich star gedragen in de scheur (Bron 2).

Preventie van Scheurvorming tijdens Constructie en Renovatie

Preventie is essentieel om scheurvorming te voorkomen. Bij het werken met gipsplaten is het belangrijk dat de ondergrond stevig is en niet kan bewegen (Bron 4). Wedi-platen moeten volledig worden verlijmd en gewapend met gaasband (Bron 4). Een houten frame als ondergrond voor gipsplaten moet stevig in de muur worden bevestigd met houtdraaibouten (Bron 4). Sleuven voor leidingen in muren moeten goed worden gevuld en gewapend met gaasband (Bron 4).

Bij het wapenen van oppervlakken is het gebruik van gaasband essentieel. Voor plafonds en muren van gipsplaten wordt een breedte van 5 centimeter aanbevolen, terwijl meer flexibele ondergronden zoals wedi-platen volledig overlappend gewapend moeten worden met gaasband van 1 meter breed (Bron 4). Bij nieuwbouw dienen de naden tussen betonnen kanaal- of breedplaten stevig te worden gewapend met gaasband van 10 cm breed (Bron 4).

Herstel van Metselwerk: Uitvoering en Aandachtspunten

Bij het herstellen van metselwerk is zorgvuldigheid geboden. Stenen die worden uitgehakt, moeten strak en kantig worden uitgehakt of uitgeboord, waarbij grote vlakken in delen worden behandeld (Bron 2). Het gebruik van zware breekhamers moet worden vermeden vanwege de trillingen die schade aan het oude metselwerk kunnen veroorzaken (Bron 2). Het metselverband, zowel in de breedte als in de diepte, moet zorgvuldig worden gehandhaafd (Bron 2). Vers metselwerk moet worden beschermd tegen regen, vorst, uitdroging door zon en wind (Bron 2).

Extra verankeringen kunnen nodig zijn voor de stabiliteit van het metselwerk. Er zijn verschillende typen verankering mogelijk, zoals muur- en balkankers of getordeerde roestvaststalen staven die in voegen worden aangebracht (Bron 2).

Aandachtspunten bij Gevelrenovaties

Bij gevelrenovaties zijn specifieke aandachtspunten van belang. Naden tussen kozijnen en omliggende constructiedelen moeten worden gecontroleerd op een goede afdichting en indien nodig worden afgedicht (Bron 3). Schuiframen moeten worden vastgezet en er moet ten minste één draai(kiep)raam worden aangebracht (Bron 3). Stolpramen moeten worden aangepast of vervangen door ramen met een vaste middenstijl of voorzien van een sluitsysteem dat de vereiste kierafdichting realiseert (Bron 3).

Gevelpanelen of wangen van dakkapellen moeten minimaal als een lichte spouwconstructie worden uitgevoerd met een minimale massa van 30 kg/m2 (Bron 3). Geblindeerde glaspanelen moeten een minimale RA-waarde van 33,7 dB(A) hebben (Bron 3). Geveldelen met een constructie van minder dan 30 kg/m2 moeten aan de binnenzijde worden verzwaard met 12,5 mm gipskartonplaten (Bron 3).

Bij woningen met een hellend dak gericht naar de weg en een geluidbelasting van 64 of 65 dB, moeten de geveldelen worden aangepakt, tenzij er een maatwerkadvies is opgesteld door een gekwalificeerd akoestisch adviesbureau (Bron 3). Dit omvat het vervangen van ramen door HR++-glas met een RA-waarde van ten minste 34 dB(A) en een U-waarde van maximaal 1,2 W/m2K, of het plaatsen van enkelglas van minimaal 6 mm als achterzetraam met een spouw van minimaal 80 mm (Bron 3).

Hydrofoberen en Andere Schadeoorzaken

Naast de eerder genoemde oorzaken kan metselwerk ook schade oplopen door hydrofoberen, waarbij een verstoorde vochthuishouding leidt tot schilfers in het metselwerk (Bron 5). Dit kan pas na enkele jaren aan het licht komen (Bron 5).

Waarde van Metselwerk en Herstel

Metselwerk wordt beschouwd als kwetsbaar en gevoelig voor beschadiging (Bron 5). Herstel van metselwerk vereist vaak een vergunning, met name bij monumenten (Bron 5). Grondig reinigen van gevels vereist eveneens een vergunning (Bron 5). Het opnieuw pleisteren of dichtvoegen van scheuren zonder het metselwerk constructief te herstellen, is zinloos, omdat het herstelwerk opnieuw los kan trekken (Bron 5). Producten die gescheurd metselwerk kunnen fixeren, zoals roestvast stalen wapening in de vorm van wokkels, kunnen een oplossing bieden (Bron 5).

Conclusie

Scheurvorming in metselwerk is een complex probleem met diverse oorzaken. Het is essentieel om de oorzaak van de scheur te identificeren om een effectieve oplossing te kunnen bieden. Preventieve maatregelen tijdens constructie en renovatie, zoals correcte wapening en stevige bevestiging van materialen, zijn cruciaal. Bij herstelwerkzaamheden is zorgvuldigheid geboden, met aandacht voor het metselverband, de bescherming van vers metselwerk en de stabiliteit van de constructie. Het onderscheiden tussen dynamische en statische scheuren is van belang voor het kiezen van de juiste herstelmethode.