Natuursteen en Baksteenmetselwerk: Technieken, Materialen en Toepassingen

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Dit artikel behandelt de verschillende technieken en materialen die gebruikt worden bij natuursteen- en baksteenmetselwerk, met een focus op gevels. De beschikbare informatie richt zich op historische metselverbanden, polymetrisch metselwerk, het gebruik van natuursteen, en aandachtspunten bij herstelwerkzaamheden. De informatie is afkomstig van bronnen die historische bouwtechnieken, materialen en toepassingen beschrijven. De focus ligt op de constructieve aspecten, materiaaleigenschappen en esthetische mogelijkheden van deze traditionele bouwmethoden.

Historische Metselverbanden in Baksteen

Vroeg baksteenmetselwerk werd, net als natuursteen, vaak in kistwerk uitgevoerd. Kistwerk bestaat uit twee halfsteensmuren met een vulling van puin, grind en mortel. Om de muren te verbinden werden soms spaarzaam koppen in de laag verwerkt. Regelmatige plaatsing van koppen resulteert in kettingverband. Een ander historisch verband is het Noors verband, waarbij na elke twee strekken een kop is gemetseld.

Vlaams verband, waarbij na elke strek een kop is gemetseld, was populair tot de veertiende eeuw. Vanaf het tweede kwart van die eeuw ontwikkelde zich staand verband, waarbij strekkenlagen afgewisseld werden met koppenlagen. Rond 1600 ontstond kruisverband door de strekkenlaag een halve steen te verschuiven. Dit verband werd veel gebruikt tot de opkomst van de spouwmuur in de twintigste eeuw. Het gebruik van kwart bakstenen, ook wel klezoren genoemd, in de koppenlaag was gebruikelijk. Rond 1600 werden kop en klezoor gecombineerd in de koppenlaag, wat leidde tot de drieklezoor. Een eeuw later werd de drieklezoor ook in de strekkenlaag toegepast.

Polumetrisch Metselwerk

Polymetrisch metselwerk kenmerkt zich door het stapelen van verschillende rechthoekige formaten bakstenen op een min of meer willekeurige wijze. Deze techniek is oorspronkelijk afkomstig van natuursteenmetselwerk en kan op verschillende manieren worden benaderd. De keuze van baksteenformaten en hun lengte/breedte-verhouding is belangrijk. Een baksteen heeft een strek die gelijk is aan twee koppen plus een voeg. Voor sterk metselwerk zijn ‘staande tanden’ in het metselverband minder gewenst.

Het polymetrisch metselwerk wordt opgebouwd met meerdere formaten, zoals WF, DF, VF en NF, in een willekeurig patroon, maar met een zekere logica om het vermetselen mogelijk te maken. De sterkte van het te metselen oppervlak moet hierbij in acht worden genomen. De metselmortel moet worden afgestemd op de baksteen en de wijze van vermetselen, waarbij minimaal 65mm oplegvlak van de baksteen noodzakelijk is voor klamp vermetselen.

Natuursteen in Gevels: Soorten en Toepassingen

Natuursteen is een 100% natuurlijk product dat zijn oorsprong vindt in geologische processen over miljoenen jaren. Het is een duurzaam materiaal met een hoge esthetische waarde en wordt wereldwijd gebruikt in de bouw. Natuursteen is niet weg te denken uit beroemde gebouwen over de hele wereld.

Natuursteen gevels zijn populair vanwege hun unieke uitstraling en duurzaamheid. De keuze voor natuursteen wordt vaak geïnspireerd door traditionele bouwstijlen in regio's zoals Frankrijk en Engeland, waar lokale natuurstenen veelvuldig werden gebruikt. Het is mogelijk om een Engelse cottage of Franse villa-stijl te creëren met behulp van natuursteen.

Er zijn verschillende soorten natuursteen beschikbaar voor muren en gevels, waaronder leisteen en kwartsiet, in diverse kleuren en vormen. De steen kan variëren van rotsblokken en keien tot breukstenen en leistenen. Sommige leveranciers importeren de natuursteen rechtstreeks vanaf de groeve.

Het Droogstapelsysteem met Lapide Bricks

Het NoviBrick droogstapelsysteem is een circulair bouwsysteem dat is toegepast op Lapide Bricks. Dit systeem biedt mogelijkheden voor het gebruik van natuursteen in de bouw. Het bedrijf achter dit systeem is actief sinds 2008 en richt zich op het verrijken van de Nederlandse bouw met de warme sfeer van natuursteen uit Noord-Macedonië. Ze bieden een breed scala aan kleuren, structuren, afmetingen en bewerkingen.

Herstelwerkzaamheden aan Metselwerk

Bij herstelwerkzaamheden is het belangrijk om de oorzaak van scheurvorming te achterhalen. Scheuren kunnen een constructieve oorzaak hebben, maar ook het gevolg zijn van bouw- of materiaaltechnische problemen. De vorm van de scheur (breedte, richting, verloop) geeft een deskundige informatie over de mogelijke oorzaken.

Bij het gebruik van hydraulische mortels, zoals kalktrasmortel, is het essentieel om het omliggende werk goed te bevochtigen om te voorkomen dat de stenen te veel water aan de mortel onttrekken, wat de verwerking en uitharding kan belemmeren.

Fijne scheuren in met kalkmortel gemetselde gewelven kunnen worden gedicht met kalkmelk. De kalkmelk dringt in de kieren en vult deze, waardoor een homogene massa ontstaat. Hierbij moet rekening worden gehouden met vochtoverlast en voldoende droogtijd. Bij aanwezigheid van schilderingen kan deze methode mogelijk niet worden toegepast.

Dilatatie en Scheurbeheer

Een dilatatie is een uitzettingsvoeg die bedoeld is om uitzetting en krimp van materialen op te vangen, voornamelijk door thermische werking. Een dynamische scheur kan effectief of noodzakelijk zijn om bewegingen op te vangen en kan worden beschouwd als een natuurlijke dilatatie, mits de stabiliteit van de constructie is gewaarborgd.

Aandachtspunten bij het Metselen

Bij polymetrisch metselwerk is het belangrijk om de sterkte van het te metselen oppervlak in acht te nemen en de metselmortel af te stemmen op de baksteen en de wijze van vermetselen. Voor klamp vermetselen is minimaal 65mm oplegvlak van de baksteen noodzakelijk.

Conclusie

Natuursteen- en baksteenmetselwerk bieden een breed scala aan mogelijkheden voor gevels en constructies. Van historische metselverbanden tot moderne technieken zoals het droogstapelsysteem, er zijn diverse opties om aan specifieke esthetische en functionele eisen te voldoen. Bij herstelwerkzaamheden is het cruciaal om de oorzaak van schade te achterhalen en de juiste materialen en technieken toe te passen. Het correct toepassen van dilataties en het beheer van scheuren zijn essentieel voor de duurzaamheid en stabiliteit van metselwerkconstructies.