Herstel van Metselwerk: Oorzaken van Losse Stenen en Correcte Aanpak

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Dit artikel behandelt de oorzaken van schade aan metselwerk, met name het losraken van stenen, en geeft inzicht in de juiste methoden voor herstel en versterking. De informatie is gebaseerd op de verschillen tussen oud en modern metselwerk, de invloed van funderingen, en de juiste materialen en technieken voor duurzaam herstel. Het artikel richt zich op zowel de diagnose van problemen als de praktische uitvoering van reparaties, met aandacht voor het behoud van de oorspronkelijke staat en het voorkomen van toekomstige schade.

Oorzaken van Schade aan Metselwerk

Er zijn diverse oorzaken die kunnen leiden tot schade aan metselwerk, waaronder zetting, uitzetting en krimp, en hydrofoberen. Zetting treedt op wanneer een gebouw zich aanpast aan nieuwe omstandigheden, zoals een verandering in de grondwaterstand of een gewijzigde belasting na een renovatie. Dit kan leiden tot scheurvorming en het losraken van stenen. Uitzetting en krimp van muren, vooral bij muren gemetseld met cementmortel, kunnen ook scheuren veroorzaken, die functioneren als dilatatievoegen. Het opnieuw pleisteren of dichtvoegen zonder de onderliggende constructie te herstellen is in dergelijke gevallen zinloos, omdat het herstelwerk opnieuw zal loslaten bij verdere bewegingen.

Hydrofoberen, waarbij vochtproblemen leiden tot het afbladderen van het metselwerk, vormen een andere oorzaak van schade. Deze schade kan zich pas na jaren manifesteren door een verstoorde vochthuishouding.

Verschillen tussen Oud en Modern Metselwerk

Oud metselwerk (tot circa 1890) en modern metselwerk (meestal na 1890) verschillen aanzienlijk in materialen en eigenschappen. Oudere bakstenen zijn gebakken van niet-ontluchte klei bij lagere temperaturen en zijn daardoor zeer poreus en vochtabsorberend. Ze zijn goed bestand tegen vorst dankzij de combinatie van de poreuze structuur en de kalkmortel die destijds werd gebruikt. Kalkmortel verhardt door een chemische reactie met koolzuur uit de lucht en is elastischer dan de harde portlandcementmortel die later werd geïntroduceerd.

Het gebruik van cementmortel bij oud metselwerk is problematisch, omdat het vochttransport belemmert en bij bevriezing tot schade kan leiden. Nieuw metselwerk, vaak met harde cementmortels, vereist dilatatievoegen om krimp en rek op te vangen. Oud metselwerk kan vervormingen door zetting beter opnemen zonder dat de samenhang verloren gaat, terwijl nieuw metselwerk sneller scheurt.

De Rol van de Fundering

De staat van de fundering is cruciaal voor de stabiliteit van het metselwerk. Een verouderde of slechte fundering kan leiden tot verzakkingen en schade aan gevels, binnenmuren en vloeren. Voordat schade aan het metselwerk wordt hersteld, moeten de problemen met de fundering worden aangepakt. Onderzoeken aan gemetselde funderingen laten vaak zien dat stenen trillen of drijven en de oude mortel wegspoelt, wat kan leiden tot een hoop losse stenen.

Op locaties met verschillende grondsoorten kan vermenging van grondsoorten, grondwater en zelfs verontreinigde grond de fundering verder destabiliseren. Trillingen, bijvoorbeeld door verkeer of werkzaamheden, kunnen aanzienlijke schade veroorzaken. Het is belangrijk om rekening te houden met de huidige staat van de fundering en eventuele hulpvoorzieningen tijdens funderingsherstel. Nieuw gewapend betonwerk kan de functie van de oude fundering overnemen, maar als werkzaamheden worden uitgevoerd zonder funderingsherstel, kunnen eigenaren te maken krijgen met schade en gevolgschade.

Hersteltechnieken voor Metselwerk

Bij het herstellen van metselwerk is het essentieel om hetzelfde type steen en specie te gebruiken als in de bestaande situatie, tenzij de aanwezige materialen juist de oorzaak van de schade waren. Nieuwe bakstenen moeten qua type, kleur en maat goed aansluiten bij het bestaande werk. De kleur kan worden afgestemd op de verouderde en vervuilde steen of op de gereinigde steen. Ook de mechanische en hygrische eigenschappen zijn belangrijk; nieuwe stenen mogen niet sterker of harder zijn dan de bestaande stenen en moeten een vergelijkbare vochtopname en -transport hebben. Het gebruik van achterwerkers (bakstenen van mindere kwaliteit) of binnenmuursteen aan het buitenoppervlak moet worden vermeden.

Stenen die moeten worden uitgehakt, dienen strak en kantig te worden uitgehakt of uitgeboord, waarbij grote vlakken tegelijk vermeden moeten worden om trillingen te minimaliseren. Het metselverband moet zorgvuldig worden gehandhaafd, zowel in de breedte als in de diepte. Vers aangebracht werk moet worden beschermd tegen regen, vorst en uitdroging.

Injecteren met mortel of kunsthars kan in bepaalde gevallen de eenheid van een baksteenconstructie herstellen, maar is alleen zinvol bij statische scheuren. Het flexibel vullen van dynamische scheuren met kunsthars is vaak een illusie, omdat zelfs de meest elastische kunstharsen in een scheur star gedragen.

Het Belang van Kalkmortel

Voor oud metselwerk is het gebruik van kalkmortel het uitgangspunt. Kalkmortel is ademend en elastischer dan cementmortel, waardoor het beter bestand is tegen vervormingen en vochtproblemen. Bij restauraties is het belangrijk om terug te keren naar de oorspronkelijke kalkmortel om de compatibiliteit met de oude bouwmaterialen te waarborgen. Een succesvolle restauratie is onzichtbaar; de nieuwe voeg moet naadloos aansluiten op het bestaande metselwerk.

Restauratie van Steunberen

Bij de restauratie van steunberen, zoals bij een kerk, worden de natuurstenen afdekkers in blokjes van drie verwijderd om de stabiliteit te waarborgen. Vervolgens wordt het oude metselwerk (kistwerk) verwijderd en bijgewerkt tot het weer massief en stabiel is. Elke steen wordt apart gezaagd en geplaatst, waarna alles opnieuw wordt gevoegd met kalkmortel.

Conclusie

Het herstellen van metselwerk vereist een grondige kennis van de oorzaken van schade, de verschillen tussen oud en modern metselwerk, en de juiste materialen en technieken. Een goede diagnose, een solide fundering en het gebruik van compatibele materialen, zoals kalkmortel, zijn essentieel voor een duurzaam resultaat. Het is belangrijk om specialistische kennis in te schakelen en gecertificeerde aannemers aan te trekken voor constructief herstel.