Renovatie en Herstel van Metselwerk: Richtlijnen voor Behoud en Uitvoering

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

De renovatie en het herstel van metselwerk zijn cruciale aspecten van het onderhoud van bestaande gebouwen. Het behoud van de oorspronkelijke staat en het waarborgen van de constructieve integriteit staan centraal. Deze richtlijnen, gebaseerd op beschikbare documentatie, bieden een overzicht van de te volgen procedures bij het omzetten of repareren van metselwerk, met aandacht voor materialen, technieken en regelgeving.

Behoud van Bestaand Metselwerk

Een fundamenteel uitgangspunt is het zoveel mogelijk behouden van bestaand metselwerk. Conservatie heeft de voorkeur boven vervanging. Vervanging is enkel toegestaan wanneer de onderlinge samenhang van het metselwerk ernstig is aangetast en scheurvorming herstel onmogelijk maakt. Dit principe benadrukt het belang van een zorgvuldige beoordeling van de staat van het metselwerk alvorens tot ingrijpende maatregelen over te gaan.

Inboeten van Stenen

Indien het noodzakelijk is stenen te vervangen, moeten de nieuwe stenen qua hardheid, formaat, kleur en textuur overeenkomen met het bestaande metselwerk. De fysische eigenschappen van de in te boeten stenen zijn hierbij belangrijker dan de kleur. Dit is essentieel om een visueel harmonieus resultaat te bereiken en de integriteit van het geheel te waarborgen. De stenen moeten tevens in hetzelfde verband worden verwerkt als in de bestaande situatie. Dit betekent dat het patroon van de stenen (bijvoorbeeld kruisverband, vlaams verband) nauwkeurig moet worden nagebootst.

Verboden Technieken

Het gebruik van steenverstevigers is niet toegestaan. Dit impliceert dat er geen chemische middelen mogen worden gebruikt om de sterkte of duurzaamheid van het metselwerk te verbeteren. De focus ligt op het gebruik van traditionele methoden en materialen die compatibel zijn met het bestaande metselwerk.

Vochtigheid en Vochtuitwisseling

Bij het inboeten van stenen is het van groot belang dat zowel het bestaande metselwerk als de nieuwe stenen voldoende vochtig zijn, zodat er geen vochtuitwisseling plaatsvindt. Dit voorkomt spanningen en scheurvorming als gevolg van verschillen in krimp en uitzetting.

Reparatiemortel

In gevallen waarin bestaande beschadigde stenen verdere schade kunnen veroorzaken, is het gebruik van een reparatiemortel toegestaan, mits uitgevoerd volgens de richtlijnen in de brochure van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (info restauratie en beheer nr. 5, 1996). Dit biedt een mogelijkheid om kleine beschadigingen te herstellen zonder de structurele integriteit van het metselwerk in gevaar te brengen.

IJzeren Elementen

IJzeren elementen in de gevel dienen te worden ontroest. IJzeren restanten zonder functie of decoratieve waarde dienen te worden verwijderd. Dit is belangrijk om corrosie te voorkomen en de levensduur van de gevel te verlengen.

Voegwerk: Uitgangspunten

Het voegwerk is een essentieel onderdeel van het metselwerk en vereist specifieke aandacht tijdens renovatie. De voegafwerking moet identiek zijn aan de bestaande situatie. De samenstelling van de voegmortel moet worden aangepast aan de hardheid van de steen en de samenstelling van de bestaande mortel. Dit is cruciaal om een goede hechting en duurzaamheid te garanderen.

Voegwerk: Uitvoering

Bij het verwijderen van voegwerk moet gereedschap worden gebruikt dat geen schade toebrengt aan het historische metselwerk. Een lintvoeg dient eerst langs een rei met een op lage toeren draaiende diamantzaag te worden ingezaagd alvorens met een naaldbeitel uit te hakken. Stootvoegen kunnen handmatig worden verwijderd. Bij metselwerk met een lintvoeg die smaller is dan 7 mm is alleen inzagen van de lintvoeg toegestaan. Een stootvoeg kleiner dan 1,5 mm mag niet worden verwijderd. Het gebruik van een slijptol voor het verwijderen van voegwerk is niet toegestaan. Uithakken van voegen dient uitsluitend met de hand of pneumatisch met een fijne beitel te gebeuren. Drie monsters dienen voorafgaand aan het uithakken ter goedkeuring te worden voorgelegd. Bij het uithakken van bestaand voegwerk mogen smalle stootvoegen niet worden verbreed; het ophakken van stootvoegen is niet toegestaan.

Gevelkenmerken bij Renovatie en Nieuwbouw

Bij renovatie en nieuwbouw is het belangrijk om het onderscheid tussen de afzonderlijke woonblokken te benadrukken. Karakteristieke detaillering moet behouden blijven. Er dient aandacht te worden besteed aan symmetrie per blok of rij, en de ritmiek van toevoegingen zoals topgevels, schoorstenen en dakkapellen is leidend. De overgang tussen privé en openbaar moet zorgvuldig worden vormgegeven, waarbij de oorspronkelijke erfafscheiding zoveel mogelijk behouden blijft. Gestapelde woningbouw of bebouwing met een bijzondere functie dient als zelfstandig element vormgegeven te worden of in uitwerking aan te sluiten op de omgeving.

Materialen en Kleuren

Materialen en kleuren moeten per cluster in samenhang worden gekozen. Gevels zijn in hoofdzaak van oranje of bruinachtige baksteen met hier en daar siermetselwerkaccenten. Hellende daken dienen van matte, keramische dakpannen te zijn voorzien. Kozijnen, deuren en dergelijke dienen in beginsel van hout te worden uitgevoerd. Bij het toepassen van kunststof kozijnen dienen deze in een verdiept profiel te worden uitgevoerd. Beplatingsmateriaal dient afgestemd te worden op de bestaande situatie. Kleuren dienen traditioneel en terughoudend te zijn. Wijzigingen en toevoegingen in materiaal en kleur dienen afgestemd te worden op het hoofdgebouw.

Rookgasafvoer/Schoorsteen

Rookgasafvoer/schoorsteen mag niet hoger zijn dan 1,00 meter boven de daklijn en dient donker uitgevoerd te worden. Rookgasafvoer/schoorsteen gelegen aan de zijgevel van de woning dient minimaal 1,0 meter achter de voorgevel geplaatst te worden en donker uitgevoerd te worden.

Planmatige Uitbreidingen

Bij planmatige uitbreidingen dienen de detaillering bescheiden te zijn, met eventueel een overstek, boeibord en ornamenten afgestemd op het hoofdgebouw. Plat afdekken of uitvoeren met een kap afgestemd op het hoofdgebouw of op bijgebouwen bij belendende percelen. Materialen en kleuren dienen afgestemd te worden op het hoofdgebouw, erf- of tuinkarakter (bij voorkeur metselwerk of hout in combinatie met pannen). Bij integratie in erfafscheiding dienen materialen en kleuren gelijk te zijn aan deze erfafscheiding of gelijk aan het oorspronkelijke hoofdgebouw.

Dakkapellen

Een dakkapel is een bescheiden uitbouw in de kap, bedoeld om de daglichttoetreding te verbeteren en het bruikbaar woonoppervlak te vergroten. Het plaatsen van een dakkapel mag nooit ten koste gaan van de karakteristiek van het schuine dak. De noklijn van het dak moet vanaf de weg zichtbaar blijven en de ruimte tussen dakkapel en goot moet voldoende zijn. Een plat afgedekte dakkapel heeft meestal de voorkeur boven een schuin aangekapte dakkapel. Bij meerdere dakkapellen op één doorgaand dak streeft de gemeente naar een herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige rangschikking op een horizontale lijn.

Stabilisatie van Instabiel Metselwerk

Bij instabiel gevelmetselwerk, zoals loskomende gevels of vallende stenen, is het essentieel om eerst een tijdelijke oplossing te vinden om de gevel te stabiliseren. Vervolgens kan het buitenblad van binnenuit verankerd worden aan een nieuw of bestaand binnenblad. Dit kan eenvoudig en snel worden uitgevoerd met renovatie spouwankers. Het is raadzaam om voorafgaand aan het plaatsen van spouwankers gevalideerde trekproef testen te laten uitvoeren om specifieke informatie te verkrijgen over de constructie van de gevel.

Extra Gewicht en Buitenisolatie

Het extra gewicht van een buitenisolatiepakket kan oplopen tot 14kg tot 35kg per vierkante meter. Een buitenisolatiepakket kan echter ook schade en scheuren in metselwerk overbruggen, mits de juiste roestvast stalen renovatie-spouwankers worden toegepast samen met het nieuwe isolatiesysteem.

Destructief Onderzoek

Om de staat van het metselwerk te beoordelen, kan een destructief onderzoek worden uitgevoerd waarbij spouwankerpatronen op verschillende geveldelen en hoogtes worden vastgesteld. Dit onderzoek geeft inzicht in de constructieve verankering van het buitenblad aan het binnenblad.

Conclusie

De renovatie en het herstel van metselwerk vereisen een zorgvuldige aanpak, waarbij het behoud van de oorspronkelijke staat en de constructieve integriteit voorop staan. Het volgen van de hierboven beschreven richtlijnen, gebaseerd op beschikbare documentatie, is essentieel om een duurzaam en esthetisch verantwoord resultaat te bereiken. Het is van belang om bij twijfel altijd een deskundige te raadplegen.