Herstel en Afwerking van Gevels en Constructies: Richtlijnen voor Historisch Verantwoord Onderhoud

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Dit artikel behandelt de richtlijnen voor het herstel en de afwerking van gevels en constructies, met een specifieke focus op historische gebouwen en het behoud van hun oorspronkelijke karakter. De informatie is gebaseerd op voorschriften en aanbevelingen met betrekking tot het herstel van ijzerwerk, metselwerk, betonwerk, pleisterwerk, en dakconstructies. De nadruk ligt op het gebruik van authentieke materialen en technieken om de historische waarde van de constructie te waarborgen. Het artikel richt zich tot huiseigenaren, doe-het-zelvers en professionals in de bouwsector.

Herstel van Smeedijzeren Onderdelen

Wanneer herstelwerkzaamheden nodig zijn aan (smeed-)ijzeren onderdelen zoals gevelankers, gehengen, tuinhekken en siersmeedwerk, is een zorgvuldige aanpak vereist. De eerste stap is het volledig verwijderen van alle oude verflagen en roest door middel van stralen. Soms is het noodzakelijk om de samenstellende onderdelen eerst uit elkaar te nemen. Ontbrekende delen kunnen opnieuw worden aangesmeed, geklonken of met behulp van bouten bevestigd worden. De keuze van de verbindingstechniek dient gebaseerd te zijn op de bestaande constructie. Lassen wordt over het algemeen afgeraden als een relatief nieuwe techniek.

Na het constructieve herstel moeten alle delen worden ontvet en vervolgens geschoopeerd (thermisch verzinkt). Dit proces zorgt voor een enigszins opgeruwd oppervlak, wat de hechting van de aan te brengen afwerklaag bevordert. Voor de afwerking dient gekozen te worden voor een verfsysteem en niet voor een poedercoating. Kleurenschema’s moeten in overleg worden bepaald om de oorspronkelijke uitstraling te behouden. Voorafgaand aan het herstel kan kleuronderzoek worden gedaan om een verantwoorde historische kleurstelling te garanderen. Al het nieuw ingebrachte ijzerwerk moet thermisch verzinkt zijn met een laagdikte van minimaal 100 micron.

Bevestigingsmaterialen voor Natuursteenwerk

Voor de bevestiging van natuursteenwerk dienen ankers en doken van roestvast staal of brons te worden gebruikt. Dit voorkomt corrosie en waarborgt de duurzaamheid van de constructie.

Gevelafwerkingen: Behoud van de Oorspronkelijke Staat

Het uitgangspunt bij gevelafwerkingen is het behoud van de oorspronkelijke, historische afwerking. Het aanbrengen van een gevelafwerking die niet in de bestaande situatie aanwezig is, mag alleen met toestemming. Kleurenschema’s moeten in overleg worden bepaald. Gevels of gevelonderdelen mogen alleen worden geschilderd als er al een schilderlaag aanwezig is en dit historisch verantwoord is. Schoon metselwerk, natuursteen en kunststeen mogen niet worden geschilderd of geteerd. Tegeltableaus moeten gehandhaafd blijven en mogen niet worden overgeschilderd.

Herstel van Scheuren in Metselwerk

Scheuren in dragend muurwerk dienen niet dichtgesmeerd te worden, maar ingeboet. Dit zorgt ervoor dat de muur een constructief geheel blijft vormen. De te gebruiken stenen en mortel moeten zijn aangepast aan de fysische en chemische eigenschappen (hardheid, samenstelling) van de bestaande wand. Indien het inboetwerk niet is aangepast aan het bestaande metselwerk, kunnen reacties optreden die schade veroorzaken en de hechting verminderen. Bij kalkmortel dient uitsluitend kalk te worden toegepast en geen cement.

Herstel van Betonwerk

Bij reparatie van betonwerk moet de reparatiemortel worden aangepast aan de betonkwaliteit, mortelsamenstelling en elasticiteitsmodule van de bestaande constructie. Ongeschilderde betonconstructies moeten ongeschilderd blijven, tenzij de betonconstructie geen essentieel onderdeel is van de karakteristiek van het monument. In dat geval kan het beton behandeld worden met een kleurloze minerale verf om vochtindringing te voorkomen. De keuze van de oppervlaktebehandeling dient in overleg met monumentenzorg te worden afgestemd.

Schilderwerk: Dampopenheid en Kleurhistorie

Bij schilderwerk is het essentieel om een dampopen product te gebruiken, zoals minerale verf, olieverf of een zuivere siliconenharsemulsieverf. Monumentale gevelstenen kunnen met olie- of siliconenemulsieverf worden geschilderd, omdat deze de steen beschermen. Minerale verven zijn op gevelstenen niet toegestaan, omdat deze een reactie aangaan met de ondergrond. Houtwerk dat in aanraking komt met metselwerk moet tweemaal in de menie of grondverf worden gezet. Het schilderen van pleisterwerk of natuursteen mag uitsluitend met een glad opdrogende verf. Het verfsysteem moet worden aangepast aan het type te schilderen pleisterwerk of natuursteen om de vochtregulerende eigenschappen te behouden.

Nieuw schilderwerk dient in kleur en uitvoering overeen te komen met het originele, historisch juiste schilderwerk. Historisch kleuronderzoek kan inzicht geven in de oorspronkelijke kleuren en een leidraad zijn voor toekomstig beheer. Gemeenten kunnen cultuurhistorisch onderzoek, zoals kleurhistorisch onderzoek, verplicht stellen voorafgaand aan vergunningverlening. Het is niet wenselijk schilderwerk uit te voeren in de periode van eind oktober tot eind maart vanwege de hoge relatieve vochtigheid en lage temperaturen. In deze periode kan het houtwerk wel in de grondverf worden gezet, omdat deze afwerklaag altijd dampopen is.

Pleisterwerk: Samenstelling en Kleur

Nieuw pleisterwerk dient in samenstelling, kleur en uitvoering overeen te komen met het originele, historisch juiste pleisterwerk. Indien er geen duidelijkheid bestaat over het historisch kleurenschema, dient voorafgaand aan het verwijderen van pleisterwerk een kleuronderzoek te worden uitgevoerd door een gespecialiseerd bedrijf.

Dakconstructies: Authentieke Materialen

Bij herstelwerkzaamheden aan dakconstructies, waar rondhout zit of heeft gezeten, moet ook weer rondhout worden toegepast. Doorsneden zijn over het algemeen 10 cm, met een hart-op-hart afstand van 75 cm. Het gebruik van kunstriet is voor monumenten niet toegestaan. Rietvorsten moeten in een gewapende kalkspecie worden gelegd. De wijze van nokafwerking moet in materiaal, vorm en kleur overeenkomen met de oorspronkelijke en historisch juiste nokafwerking. Knellingdelen dienen naar oorspronkelijk model, houtsoort, kleur en afmetingen te worden toegepast.

In bepaalde gevallen kan een omgevingsvergunning worden verleend om een traditioneel rieten dak te vervangen door een schroefdak. Wanneer het niet gaat om een bijzonder cultuurhistorisch traditioneel rieten dak, wordt in principe medewerking verleend voor het toepassen van een schroefdakconstructie. De beplating van het dak mag in dat geval niet star zijn, zodat deze de welvingen van het oude dak volgt. Voor bijzonder gevormde daken, met rondingen of bepaalde patronen, is een schroefdakconstructie echter ongeschikt en zal de traditionele open wijze van dekken moeten worden gevolgd.

Open Haarden en Schoon Metselwerk: Schilderadvies

De beschikbare informatie geeft geen specifieke richtlijnen over het schilderen van schoon metselwerk rondom open haarden. Echter, uit de algemene richtlijnen blijkt dat schoon metselwerk in principe niet geschilderd of geteerd mag worden, tenzij er al een schilderlaag aanwezig is en dit historisch verantwoord is. Het is dus van cruciaal belang om de historische context te beoordelen voordat er een beslissing wordt genomen over het schilderen van metselwerk rondom een open haard.

Conclusie

Het herstel en de afwerking van gevels en constructies vereisen een zorgvuldige aanpak, waarbij het behoud van de historische waarde centraal staat. Het gebruik van authentieke materialen en technieken, in combinatie met kleuronderzoek en overleg met monumentenzorg, is essentieel om een verantwoorde en duurzame restauratie te garanderen. Het is van belang om de specifieke voorschriften en aanbevelingen te volgen voor elk type constructie en materiaal, om schade te voorkomen en de oorspronkelijke uitstraling te behouden.