Scheurvorming en Schade aan Metselwerk: Oorzaken, Herstel en Preventie

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

Introductie

Metselwerk is een veelgebruikt bouwmateriaal in Nederland, maar het is gevoelig voor diverse vormen van schade. Een veelvoorkomend probleem is scheurvorming, vaak veroorzaakt door roestend ijzer in de gevel, verzakkingen, of veranderingen in de bodem. Dit artikel behandelt de oorzaken van schade aan metselwerk, met speciale aandacht voor de rol van roestend ijzer, en bespreekt mogelijke herstelmethoden en preventieve maatregelen. De informatie is gebaseerd op expertise op het gebied van metselwerkherstel en gevelrenovatie.

Roest als Oorzaak van Metselwerkschade

Roestend ijzer is een significante oorzaak van schade aan metselwerk. In oudere gebouwen wordt vaak smeedijzer of staal gebruikt voor het verankeren van houten constructies aan massief metselwerk en voor het toepassen van stalen profielen in draagconstructies. Wanneer dit staal of ijzer slecht geconserveerd is, kan het roesten. Roest neemt in volume toe, waardoor het metselwerk kapot gedrukt wordt en scheuren ontstaan. Dit kan leiden tot lekkages en, in ernstige gevallen, zelfs tot constructieve schade, zoals het afschuiven van gevels.

Het type ijzer speelt een rol in de gevoeligheid voor corrosie. Vloei-ijzer of vloeistaal is corrosiegevoeliger dan welijzer. Gietijzer, dat minder vaak voorkomt in kassen, is wel goed lasbaar, maar vereist speciaal lasmateriaal en een aangepaste werkwijze. Oude constructies bevatten vaak weinig laswerk, waarbij verbindingen tot stand gebracht zijn met klinknagels of bouten.

Scheurvorming in Metselwerk: Diverse Oorzaken

Naast roestend ijzer zijn er andere factoren die scheurvorming in metselwerk kunnen veroorzaken. Funderingsverzakkingen, overbelasting boven ramen, en onvoldoende ruimte voor het metselwerk om te krimpen en uit te zetten zijn veelvoorkomende oorzaken. Ook trillingen door zwaar wegverkeer kunnen bijdragen aan scheurvorming, vooral in gebieden waar de bodem niet volledig gestabiliseerd is. Veranderingen in de bodem zelf vormen een toenemend probleem.

Herstel van Scheuren in Metselwerk

Het herstellen van scheuren in metselwerk is essentieel om verdere schade te voorkomen. Verschillende methoden kunnen worden toegepast, afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de scheur. Een oplossing voor scheuren veroorzaakt door het vervangen van raamkozijnen is het ‘latei herstel systeem’. Hierbij worden wapeningstaven aangebracht als een volledig element in het metselwerk boven het kozijn. De combinatie van spiraalvormige staafankers van roestvast staal en een constructieve mortel zorgt voor stabiliteit en sterkte.

Bij deels weggeroeste onderdelen kan het slecht materiaal worden weggeslepen en vervangen door nieuw materiaal, dat vervolgens wordt gelast. Voor het conserveren van ijzer kan men kiezen voor verf of een beschermende metaallaag, zoals zink of aluminium. Een metaallaag biedt de beste bescherming, maar is ook de meest kostbare optie. Voorafgaand aan de conservering moet het ijzer grondig worden gereinigd.

Herstel van (Smeed-)Ijzeren Onderdelen

Wanneer (smeed-)ijzeren onderdelen, zoals gevelankers, gehengen, of tuinhekken, beschadigd zijn, is een zorgvuldige aanpak vereist. Het werk moet eerst volledig worden ontdaan van oude verflagen en roest, vaak door middel van stralen. Ontbrekende delen kunnen opnieuw worden aangesmeed, geklonken of met bouten bevestigd. De keuze van de verbindingstechniek wordt bepaald door het bestaande werk. Lassen wordt over het algemeen niet toegestaan als relatief jonge techniek. Na het constructieve herstel worden de delen ontvet en geschoopeerd (thermisch verzinkt), wat een goed hechtings oppervlak creëert voor de afwerklaag. Een verfsysteem wordt aanbevolen boven poedercoating.

Onderhoud en Preventie van Metselwerkschade

Regelmatig onderhoud is cruciaal om schade aan metselwerk te voorkomen. Het tijdig uitvoeren van reparaties, zoals scheurherstel en het vernieuwen van voegwerk, verlengt de levensduur van het metselwerk aanzienlijk. Ook het verbeteren en vernieuwen van waterkeringen, goten en hemelwaterafvoeren is belangrijk.

Bakstenen zijn poreus en nemen water op. Oudere gevels hebben vaak verweerd voegwerk, waardoor het metselwerk verzadigd raakt. Dit kan leiden tot problemen binnen en buiten het pand, en de isolatiewaarde verminderen. Het vernieuwen van voegwerk en het impregneren van het metselwerk zijn daarom belangrijke preventieve maatregelen.

Chloride-Indringing en Metselwerkschade

Metselwerk schade door indringing van chloride is een specifiek probleem, vooral in kustgebieden. Zout in combinatie met de porositeit van metselwerk kan schade veroorzaken. Duinzand, dat vaak werd gebruikt als bouwmateriaal in kustprovincies, bevatte van nature zouten. Fijn zand in een legspeciemortel kan het vochttransport belemmeren, waardoor het metselwerk het vocht langer vasthoudt. Bij warme zomers kunnen zoutkristallen groeien en vervormingen veroorzaken.

Beperkingen bij Gevelrenovatie

Bij gevelrenovatie is het uitgangspunt het behoud van de oorspronkelijke, historische gevelafwerking. Het toepassen van een gevelafwerking die niet aanwezig is in de bestaande situatie mag alleen met toestemming. Kleurenschema’s moeten in overleg worden bepaald. Gevels mogen alleen worden geschilderd als er al een schilderlaag aanwezig is en dit historisch verantwoord is. Schoon metselwerk mag niet worden geschilderd of geteerd. Tegeltableaus moeten gehandhaafd blijven en mogen niet worden overgeschilderd.

Carbonatatieschade en Roest bij Kassen

Bij plantenkassen is roest een veelvoorkomend probleem, met name bij de nok, beluchtingsramen, roosters, hang-en-sluitwerk, roeden en aansluitingen op de onderbouw. Vloei-ijzer of vloeistaal is corrosiegevoeliger dan welijzer. Gietijzer is goed lasbaar, maar vereist speciaal lasmateriaal. Oude kassen bevatten vaak weinig laswerk, waarbij verbindingen tot stand zijn gebracht met klinknagels of bouten. Deels weggeroeste onderdelen kunnen worden hersteld door slecht materiaal weg te slijpen en nieuw materiaal aan te lassen. Conservering kan door middel van verf of een beschermende metaallaag, zoals zink of aluminium.

Kalk en Brand: Gevolgschade aan Metselwerk

De kalk in een kalkhoudende mortel kan door brand omgezet worden in ongebluste kalk, waardoor spanningen op het metselwerk toenemen. Dit kan leiden tot afschilfering van baksteen en voegwerk. Onderzoeken kunnen worden uitgevoerd om advies te geven voor het herstellen van monolithisch metselwerk na brandschade.

Professionele Beoordeling en Advies

Gevelspecialisten kunnen op locatie een beoordeling van de situatie uitvoeren en adviseren over de beste aanpak voor het herstellen van scheuren in metselwerk. Beeldmateriaal kan worden gebruikt om scheurherstel met wapening in te tekenen, met toelichting over de productkeuze en eventuele andere aanbevelingen. Dit versnelt de uitvoering van het herstelwerk door gevelspecialisten.

Conclusie

Schade aan metselwerk, veroorzaakt door roestend ijzer, scheurvorming, of andere factoren, vereist een zorgvuldige aanpak. Preventief onderhoud, zoals het vernieuwen van voegwerk en het impregneren van het metselwerk, is essentieel om de levensduur van het metselwerk te verlengen. Bij schade is het belangrijk om de oorzaak te achterhalen en de juiste herstelmethode toe te passen. Een professionele beoordeling en advies van een gevelspecialist kan van onschatbare waarde zijn.