Schoon Metselwerk: Technieken, Onderhoud en Bestaande Voorschriften

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Schoon metselwerk, ook wel zichtwerk genoemd, is een afwerking van metselwerk waarbij de stenen zichtbaar blijven en niet worden bedekt met stuc- of timmerwerk. Dit type metselwerk wordt zowel binnen als buiten toegepast en vereist specifieke aandacht voor de kwaliteit van de stenen, het metselverband en de afwerking van de voegen. Het correct uitvoeren en onderhouden van schoon metselwerk is essentieel voor de duurzaamheid en esthetiek van een gebouw. Deze artikel behandelt de verschillende aspecten van schoon metselwerk, van de gebruikte technieken en materialen tot de reiniging, herstelwerkzaamheden en geldende voorschriften.

Wat is Schoon Metselwerk?

Schoon metselwerk onderscheidt zich van ander metselwerk doordat de stenen aan de zichtbare kant niet met specie besmeurd mogen zijn en gaaf moeten zijn. De stenen worden in een specifiek metselverband vermetseld en na het metselen worden de voegen uitgekrabd om later afgevoegd te worden. Dit proces zorgt voor een esthetisch aantrekkelijke en duurzame afwerking. Schoon metselwerk wordt vaak toegepast op gevels, maar kan ook binnen worden gebruikt als decoratief element.

Metselverbanden bij Schoon Metselwerk

Er bestaan verschillende metselverbanden die gebruikt kunnen worden bij schoon metselwerk, afhankelijk van de gewenste uitstraling en de afmetingen van de stenen. Voor halfsteens muren zijn de meest voorkomende verbanden:

Halfsteens verband: Dit is het meest eenvoudige en meest toegepaste verband, waarbij de stenen elkaar voor de helft overlappen.
Klezoorverband: Hierbij overlappen de stenen elkaar voor een kwart, waarbij een kwart steen een klezoor wordt genoemd.
Vlaams verband: Een afwisselend verband waarbij koppen en lengtes van stenen elkaar kruisen.
Noords of kettingverband: Een verband waarbij de stenen in kettingvorm zijn gerangschikt.
Wildverband: Een onregelmatig verband waarbij de stenen in verschillende formaten en richtingen worden geplaatst.

Voor steens muren zijn de volgende verbanden gebruikelijk:

Koppenverband: Alle stenen worden met de kopse kant naar voren gelegd.
Staandverband: Alle stenen worden met de lange kant naar voren gelegd.
Kruisverband: Een combinatie van koppen en lengtes, waarbij de stenen elkaar kruisen.
Hollands verband: Een variant van kruisverband met een specifieke patroonherhaling.

Reiniging van Metselwerk

Het reinigen van metselwerk is belangrijk voor zowel de uitstraling als de duurzaamheid van het materiaal. Vervuiling door mos, algen en atmosferische invloeden kan het metselwerk beschadigen. Er zijn verschillende methoden om metselwerk te reinigen:

Hogedrukreiniging: Een effectieve methode om hardnekkig vuil te verwijderen, maar vereist voorzichtigheid om beschadiging te voorkomen. De juiste druk en afstand moeten worden gehanteerd.
Chemische reiniging: Afhankelijk van de aard van de vervuiling kunnen verschillende chemische reinigingsmiddelen worden gebruikt. Het is belangrijk om eerst op een klein, onopvallend stukje metselwerk te testen hoe het middel reageert.

Herstelwerkzaamheden aan Metselwerk en IJzerwerk

Bij herstelwerkzaamheden aan metselwerk en bijbehorend ijzerwerk, zoals gevelankers en hekken, is een zorgvuldige aanpak vereist. IJzeren onderdelen moeten eerst volledig worden ontdaan van oude verflagen en roest, vaak door middel van stralen. Ontbrekende delen kunnen opnieuw worden aangesmeed, geklonken of met bouten bevestigd, afhankelijk van de bestaande verbindingstechniek. Lassen wordt over het algemeen niet toegestaan als relatief nieuwe techniek. Na het constructieve herstel moeten de delen worden ontvet en geschoopeerd (thermisch verzinkt) om een goede hechting van de afwerklaag te garanderen. Het is belangrijk om een verfsysteem te gebruiken in plaats van poedercoating.

Voorschriften en Richtlijnen

Bij herstelwerkzaamheden aan gevels is het uitgangspunt het behoud van de oorspronkelijke, historische gevelafwerking. Het toepassen van een nieuwe gevelafwerking is alleen toegestaan met toestemming. Kleurenschema’s moeten in overleg worden bepaald. Gevels mogen alleen worden geschilderd als er al een schilderlaag aanwezig is en dit historisch verantwoord is. Schoon metselwerk mag niet geschilderd of geteerd worden, evenals natuur- of kunststenen onderdelen in de gevel. Tegeltableaus moeten gehandhaafd blijven en mogen niet worden overgeschilderd.

Voor nieuw ingebracht ijzerwerk geldt dat dit thermisch verzinkt moet zijn met een laagdikte van minimaal 100 micron. Ankers en doken voor natuursteenwerk dienen van roestvast staal of brons te zijn gemaakt.

Voegen in Schoon Metselwerk

De voegen in schoon metselwerk zijn essentieel voor de uitstraling en de bescherming tegen vocht. Er zijn verschillende soorten voegen, zoals de verdiepte voeg, die meer schaduw en diepte geeft voor een robuustere look, en de snijvoeg, die een strakke uitstraling heeft en geschikt is voor moderne architectuur. Het tijdig herstellen van beschadigde voegen is belangrijk om verdere schade te voorkomen. Dit kan door de oude voeg uit te hakken en een nieuwe voeg aan te brengen, nadat de oude voeg goed droog is.

Bescherming van Metselwerk

Om metselwerk te beschermen tegen vocht, vuil en andere invloeden van buitenaf, kan een beschermende coating worden aangebracht. Er zijn verschillende soorten coatings verkrijgbaar, maar het is belangrijk om de juiste coating te kiezen voor het specifieke type metselwerk.

Gereedschap en Technieken

Voor het realiseren van kwalitatief schoon metselwerk is het gebruik van de juiste gereedschappen van groot belang. Essentiële gereedschappen zijn onder andere een troffel, voegspijker, voegrubber, metseldraad en waterpas. Het is belangrijk om deze gereedschappen goed te onderhouden voor een optimaal resultaat.

Opleiding en Certificering

Er bestaan cursussen voor metselaars die zich willen specialiseren in schoon metselwerk. Deze cursussen omvatten zowel theoretische lessen als praktische oefeningen, waarbij aandacht wordt besteed aan hulpconstructies, lateien, lagenlatten, tekeninglezen, materiaalbepaling, metseltechnieken, vochtpreventie en certificering.

Conclusie

Schoon metselwerk is een duurzame en esthetisch aantrekkelijke afwerking die specifieke aandacht vereist voor de juiste technieken, materialen en onderhoud. Het kiezen van het juiste metselverband, het zorgvuldig reinigen en herstellen van het metselwerk, en het naleven van de geldende voorschriften zijn essentieel voor een kwalitatief resultaat. Door de juiste gereedschappen te gebruiken en eventueel een gespecialiseerde opleiding te volgen, kan een metselaar hoogwaardig schoon metselwerk realiseren en onderhouden.