Gebogen Metselwerk en Metselverbanden: Een Overzicht voor Bouw en Renovatie

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Gebogen metselwerk is een specialistische techniek binnen de bouw en renovatie, die esthetische en structurele mogelijkheden biedt. Dit artikel geeft een overzicht van de verschillende soorten gebogen metselwerk, de gebruikte metselverbanden, en belangrijke overwegingen bij de uitvoering. De informatie is gebaseerd op beschikbare documentatie over metseltechnieken en materialen. Het is belangrijk te vermelden dat de beschikbare informatie beperkt is en een volledig overzicht van alle aspecten van gebogen metselwerk niet kan bieden.

Soorten Metselverbanden

Er bestaan diverse metselverbanden die geschikt zijn voor zowel rechte als gebogen muren. De meest gangbare zijn het Vlaams verband, Noors of kettingverband, Engels verband, staand verband en kruisverband. Voor massieve muren (steens en dikker) kan halfsteens metselwerk worden gebruikt, hoewel dit extra hakwerk vereist voor de koppen.

Vlaams Verband: Dit verband, populair in het zuiden van Nederland, kenmerkt zich door afwisselend een kop en een strek in elke laag. Het wordt traditioneel gebruikt voor steensmuren.
Ketting- of Noors Verband: Dit verband, vaker voorkomend in het noorden van Nederland, gebruikt afwisselend een kop en twee strekken in elke laag, eveneens voor steensmuren.
Engels Verband: Dit verband wisselt lagen met alleen strekken af met lagen met alleen koppen.
Staand Verband: Net als het Engels verband, wisselt het staand verband lagen met strekken en koppen af, maar de voegen van de strekken zijn verschoven.
Kruisverband: Dit verband is vergelijkbaar met het staand verband, maar de voegen tussen de strekken zijn verschoven.
Koppenverband: Dit verband wordt specifiek gebruikt voor gebogen muren, wanden van welputten en ronde schoorstenen. Bij krappe bochten moeten de stenen taps worden gemaakt.
Klezorenverband: Een sierlijk verband waarbij de strekken ten opzichte van elkaar verspringen met een klezoor.

Gebogen Metselwerk: Specifieke Technieken

Bij gebogen metselwerk wordt in principe dezelfde koppenmaat gebruikt als bij rechte muren. Echter, bij de overgang van een metselverband met strekken naar uitsluitend koppen, is het cruciaal de stootvoeg te verkleinen. Een grotere stootvoeg kan de kleur van de voegen domineren en de gebogen vorm minder accentueren.

Om een regelmatige ronding te creëren, wordt een mal gebruikt, ook wel "schenkel" genoemd. Deze mal moet stabiel en vormvast zijn, zelfs als deze uit meerdere delen bestaat. Een materiaal als 18 mm duplex is hiervoor geschikt. De mal wordt bevestigd op de lagenmaat.

Materialen en Mortel

Voor metselwerk aan kelders, funderingen en trasramen wordt het aanbevolen om een mortel te gebruiken met hoogovencement. Dit type cement is beter bestand tegen sulfaten dan portlandcement.

Verschillende soorten metselwerk bestaan, waaronder:

Baksteenmetselwerk: Een veelgebruikte methode in de woningbouw en openbare gebouwen. Het biedt goede isolatie en vermindert de noodzaak van buitenschildering.
Fineer Metselwerk: Een dunne laag metselwerk die de uitstraling van massief metselwerk heeft, maar slechts een kwart van de dikte. Het wordt vaak gebruikt voor decoratieve of thermische doeleinden en is gebouwd rond een kern van hout, metaal of beton.
Serpentijn Metselwerk: Dit metselwerk wordt in een "kreukel-craquele" lijn gelegd in plaats van een rechte lijn. Het is sterker en kantelbestendiger dan traditioneel metselwerk en kan in een enkele dikte van bakstenen worden gelegd of ongewapend worden uitgevoerd.
Steenmetselwerk: Dit kan worden uitgevoerd met geklede (uniforme maten) of ongeklede (ruwe) stenen. Ongeklede stenen worden gebruikt in puinmetselwerk, waarbij ongelijk gevormde stenen aan elkaar worden gepast.
Betonblokken: Een modernere methode die gebruik maakt van grote betonblokken, die sneller te leggen zijn dan bakstenen en vaak dienen als steunmuur voor een uitwendig baksteenfineer.

Spouwmuurventilatie

Goede ventilatie van de spouwmuur is essentieel om te voorkomen dat het buitenblad nat blijft door vochtige lucht. Dit kan worden bereikt door open stootvoegen te gebruiken. Er zijn twee typen open stootvoegen:

Open stootvoegen voor afvoer van water: Deze voeren water af dat in de spouw is binnengedrongen.
Open stootvoegen voor ventilatie: Deze zorgen voor de benodigde luchtcirculatie.

De positionering van open stootvoegen is belangrijk:

Onder de dakranden.
Boven muuropeningen (breder dan ca 1 m) voor ventilatie en afwatering.
Onder muuropeningen.
Boven het trasraam (ca 5 lagen boven het maaiveld).
Boven de funderingsbalk voor afwatering.
Per muuronderbreking, minimaal twee open voegen voor afvoer van water.
Bij stenen met een laag vochtopnemingsvermogen: een open voeg om de twee strekken.
Bij stenen met een hoog vochtopnemingsvermogen: een open voeg om de vier strekken.

Het algemene principe is: beter een open voeg te veel dan een te weinig, vooral bij oudere gevels uit de jaren 60 en 70.

Productiviteit van Metselaars

Een ervaren metselaar kan gemiddeld 800 tot 900 stenen per dag verwerken en leggen. Het aantal bukbewegingen kan oplopen tot 1600 tot 1800. Bij het werken met grotere blokken zijn de aantallen lager, ongeveer 350 tot 450 bukbewegingen per dag.

Hoogte van Metselwerk

Volgens CUR aanbeveling 71 mag de hoogte van het metselwerk tot de eerste horizontale dilataties beperkt blijven tot 11 meter, tenzij een berekening aantoont dat een grotere hoogte mogelijk is. Het gebruik van een geveldrager kan kostenverhogend zijn en esthetisch minder wenselijk.

Kruisverband: Uitvoering

Bij het metselen in kruisverband wisselen lagen met koppen en strekken elkaar af. De koppenlaag ligt direct boven de eronder liggende koppenlaag, terwijl de strekkenlaag steeds een halve steen (kop) verspringt ten opzichte van de eronder liggende strekkenlaag.

Wildverband

Wildverband kenmerkt zich door een onregelmatige plaatsing van de stenen, zonder een herhalend patroon.

Conclusie

Gebogen metselwerk vereist specifieke kennis en technieken. De keuze van het juiste metselverband, de juiste materialen en een goede spouwmuurventilatie zijn cruciaal voor een duurzaam en esthetisch resultaat. Hoewel de beschikbare informatie een basis biedt, is het raadzaam om voor complexe projecten een ervaren metselaar of constructeur te raadplegen. De informatie in dit artikel is beperkt door de beschikbare bronnen en dient als een algemeen overzicht.