Kalkzandsteen in Spouwmuurconstructies: Ontwikkeling, Toepassing en Voordelen

Published by Redactie on september 3, 2025 | Category metselwerk

Introductie

Kalkzandsteen heeft een significante rol gespeeld in de Nederlandse bouwgeschiedenis, met name in de ontwikkeling van spouwmuurconstructies. Van de introductie van kalkzandsteenmetselstenen rond 1900 tot de innovatie van ankerloze spouwmuren in de jaren zestig, heeft dit materiaal bijgedragen aan efficiëntere bouwmethoden, verbeterde geluidsisolatie en slankere constructies. Dit artikel beschrijft de evolutie van kalkzandsteen in spouwmuurconstructies, de technische aspecten van het gebruik ervan, en de voordelen die het biedt, gebaseerd op beschikbare informatie.

De Opkomst van Kalkzandsteen en de Mechanisatie van de Bouw

Oorspronkelijk werden rond 1900 uitsluitend kalkzandsteenmetselstenen geproduceerd. Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er een behoefte aan mechanisatie en kortere bouwtijden. Dit leidde eind jaren vijftig tot de ontwikkeling van kalkzandsteenmetselblokken. Deze blokken waren groter en gemakkelijker te verwerken, wat de bouwsnelheid aanzienlijk verhoogde. Naast de snelheid van verwerking werd ook de verbetering van de arbeidsomstandigheden voor de metselaar belangrijk geacht. Er werden diverse hulpmiddelen ontwikkeld, zoals losinstallaties op vrachtwagens, kantelgrijpers, steltafels en lijmkranen (Wary-bok), om het mechanisch opperen en verwerken van grotere producten te vergemakkelijken. Deze mechanische hulpmiddelen stimuleerden de industrialisatie van kalkzandsteenconstructies.

De Uitvinding van de Ankerloze Spouwmuur

Een cruciale innovatie in de bouw was de uitvinding van de ankerloze spouwmuur in de jaren zestig door ing. M.C. Louws van de gemeente Middelburg. Het Centraal Verkoopkantoor Kalkzandsteen (CVK) zag potentieel in deze oplossing en sponsorde de experimenten. De uiteindelijke ontwikkeling van de ankerloze spouwmuur werd volledig door CVK Kalkzandsteen uitgevoerd en in 1971 geïntroduceerd in de Nederlandse woningbouw. In de tijd van metselblokken bestond de ankerloze spouwmuur uit twee wanden van 150 mm dikke C-34 geribde blokken. Deze uitvinding leidde tot een aanzienlijke toename van het gebruik van kalkzandsteen, mede dankzij de lagere investeringen in materieel in vergelijking met bijvoorbeeld gietbouw.

Slanker Bouwen met Verlijmde Kalkzandsteen

De introductie van verlijmde kalkzandsteen bood nieuwe mogelijkheden voor slankere constructies. Doordat verlijmde kalkzandsteen sterker is dan traditioneel vermetselde kalkzandsteen, kon de ankerloze spouwmuur worden uitgevoerd met twee wanden van slechts 120 mm dik. Dit resulteerde in een vermindering van de totale bouwmuurdikte van 360 mm naar 300 mm, wat een besparing op grondstoffen (zand en kalk) opleverde.

Complete Bouwpakketten en Digitalisering

Om de efficiëntie verder te verhogen, werden complete bouwpakketten ontwikkeld. Fabrieken investeerden in zaagmachines om niet alleen rechthoekige, maar ook schuine passtukken te kunnen maken. Aannemers konden daardoor een compleet pakket bestellen, inclusief een wanduitslag als voorbeeld voor de opbouw. In eerste instantie bestonden de wanduitslagen uit handmatig getekende tekeningen, maar deze zijn in de loop der tijd geëvolueerd naar digitale versies die ook de data leveren voor volautomatische zaagrobots. De ontwikkeling van centreerelementen, met een veer op de ene stootvoeg en een groef op de andere, droeg bij aan het creëren van nog vlakkere wanden.

Akoestische Isolatie met Kalkzandsteen

Kalkzandsteen is bijzonder geschikt voor geluidsisolatie tussen wooneenheden, zowel in appartementsgebouwen als in rijtjeshuizen. Dit komt door de hoge massa en de thermische en akoestische eigenschappen van het materiaal. In appartementsgebouwen kan een kalkzandsteen wand van 30 cm voldoende zijn als woningscheiding. Bij elementen met een hoge volumieke massa van meer dan 2000 kg/m3 kan dit zelfs worden teruggebracht tot 25 cm. In rijtjeswoningen leveren ankerloze spouwmuren (120 – 60 – 120) een nog betere geluidsisolatie, waardoor geluidsoverlast van buren tot een minimum wordt beperkt. Voor optimale akoestische prestaties is het echter essentieel om een akoestische analyse van de ruimtes te maken en de resultaten te integreren in het ontwerp.

Funderingen op Staal met Kalkzandsteen

De fundering op ‘staal’ met metselwerk is een traditionele methode in Nederland. Om de muurbelasting over een grotere breedte te spreiden en schuifspanningen in het metselwerk te vermijden, worden blokken van ten minste twee lagen hoog gemetseld, die aan beide zijden ¼ steen verspringen. De funderingsopbouw kan worden gemetseld van kalkzandsteen van klinkerkwaliteit, wat kostenefficiënter is dan baksteen. Vanaf twee lagen onder het maaiveld kan overgestapt worden op baksteen. De aanlegbreedte van de fundering wordt vaak geschat op 2 tot 3 keer de dikte van het opgaand muurwerk, maar dit is slechts een vuistregel. Een wetenschappelijk verantwoorde berekening is noodzakelijk, vooral bij grote muurbelastingen en een relatief lage toelaatbare gronddruk.

Weerstandsklasse en Veiligheid

De meeste kozijnen in buitenwanden bevinden zich in een spouwmuur van twee wanden van minimaal 100 mm dik. Deze wandopbouw voldoet over het algemeen ruim aan weerstandsklasse 2. Tests die voldoen aan NEN 5096 en NEN-EN 1627, uitgevoerd door onafhankelijke deskundigen, bevestigen dit. Het is mogelijk om met kalkzandsteen de hoogste weerstandsklasse (WK 6) te bereiken, mits er zorgvuldig gekeken wordt naar de combinatie van wanddikte en druksterkte. Experts bij de kalkzandsteenproducenten kunnen hierover adviseren.

Duurzaamheid en Hergebruik

Kalkzandsteenpuin bestaat uit natuurlijke grondstoffen (zand en kalk) en bevat geen schadelijke stoffen. Dit maakt het geschikt voor hergebruik als component van menggranulaat in GWW-toepassingen, zoals de fundering van wegen.

Software voor Constructieberekeningen

Voor complexe constructieberekeningen is ondersteunende software onmisbaar. VNK stelt Statica 6.0 ter beschikking aan constructeurs, aannemers, architecten en ontwerpers om kalkzandsteenconstructies snel te controleren en faalkosten te beperken, wat bijdraagt aan de veiligheid.

Wintermortel en Verwerking

Kalkzandsteen heeft een glad en sterk zuigend oppervlak. Voor optimale verwerking en de juiste uitvoering van kalkzandsteenlijmwerk is het belangrijk om de mortel af te stemmen op de seizoenen en de weersomstandigheden, met name bij koud weer.

Conclusie

Kalkzandsteen heeft zich bewezen als een veelzijdig en waardevol bouwmateriaal in spouwmuurconstructies. De ontwikkeling van de ankerloze spouwmuur, de introductie van verlijmde kalkzandsteen, en de voortdurende verbetering van verwerkingstechnieken hebben bijgedragen aan efficiëntere bouwmethoden, betere geluidsisolatie en slankere constructies. De duurzaamheid en de mogelijkheid tot hergebruik van kalkzandsteen maken het een milieuvriendelijke keuze.