Hanenkammen in Metselwerk: Constructie, Techniek en Traditioneel Vakmanschap

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

De hanenkam is een specifiek type tapsvormig metselwerk dat traditioneel boven muuropeningen wordt toegepast. Het dient niet alleen als decoratief element, maar ook als een constructieve oplossing om het gewicht van de bovenliggende muurdelen te dragen, en is sterker dan een eenvoudige rollaag. Dit artikel beschrijft de constructie, technieken en historische context van hanenkammen in metselwerk, gebaseerd op beschikbare documentatie. De informatie richt zich op zowel de praktische aspecten voor bouwprofessionals als de kennisbehoefte van huiseigenaren en doe-het-zelvers.

De Constructieve Functie van de Hanenkam

De primaire functie van een hanenkam is het opvangen en verdelen van de drukbelasting boven een opening in een muur. In tegenstelling tot een rollaag, die een horizontale laag vormt, is de hanenkam taps toelopend. Deze vorm zorgt voor een betere krachtsoverdracht en maakt het mogelijk om grotere openingen te overspannen zonder de stabiliteit van de muur in gevaar te brengen. Een strek, een variant van de hanenkam, is over de gehele breedte even hoog, terwijl een traditionele hanenkam trapvormig afgewerkt is, waarbij de middelste stenen een rij langer zijn dan de buitenste stenen. De hoogte van de hanenkam wordt bepaald door het karakter van het gebouw, maar moet altijd aansluiten op een lintvoeg van het aansluitende metselwerk.

Verschillen tussen Hanenkam en Strek

Hoewel de termen vaak door elkaar gebruikt worden, is er een duidelijk verschil tussen een strek en een hanenkam. Een strek is een horizontale laag metselwerk die over de gehele breedte even hoog is. Een hanenkam daarentegen, is trapvormig afgewerkt, met een toename in hoogte naar het midden. Beide elementen dienen als decoratie en constructieve ondersteuning boven een opening, maar de hanenkam biedt door zijn vorm een betere drukverdeling. De keuze tussen een strek en een hanenkam hangt af van de gewenste esthetiek en de specifieke constructieve eisen van het project.

Historische Ontwikkeling en Metselverbanden

Traditioneel metselwerk, zoals toegepast in historische gebouwen, kenmerkt zich door een hoog niveau van vakmanschap. In de zeventiende eeuw werden bakstenen vaak geslepen om zo dun mogelijke voegen te creëren. Deze techniek werd ook toegepast bij het metselen van strekken en hanenkammen boven vensters, waardoor de kenmerkende vorm ontstond. Verschillende metselverbanden werden gebruikt, waaronder staand verband, Noors verband, Vlaams verband en kruisverband. Amsterdamse gevels zijn vanaf 1550 doorgaans opgemetseld in kruisverband. Het kruisverband uit de achttiende eeuw is te herkennen aan een drieklezoor op de hoek. Het halfsteensverband werd gebruikt voor dunnere muren.

De Rol van de Formeel en Voegrichting

Bij het metselen van een hanenkam is een tijdelijke ondersteuningsconstructie, de zogenaamde ‘formeel’, noodzakelijk. Deze constructie ondersteunt het metselwerk tijdens het opbouwen, totdat de hanenkam voldoende draagkracht heeft ontwikkeld. De voegen van de hanenkam zijn gericht op een ‘porringpunt’, dat zich onder het midden van het metselwerk bevindt, ruwweg op een tot anderhalvemaal de overspanningsafstand van de onderzijde van de hanenkam. Deze positionering is cruciaal voor de stabiliteit en duurzaamheid van de constructie.

Speciale Technieken en Gereedschappen

De hanenkam-techniek vereist specifieke gereedschappen en technieken om de bakstenen of blokken op de juiste manier te leggen en te verwerken. Het nauwkeurig zagen van stenen, eventueel in een zagerij, is essentieel om een perfecte pasvorm te garanderen en zaagwerk op de bouwplaats te minimaliseren. Dit draagt bij aan een efficiëntere uitvoering en voorkomt stagnatie in het metselwerk. Het gebruik van handvormstenen vereist meer vakmanschap dan het werken met gestandaardiseerde stenen.

Decoratieve Elementen: Sluitstenen en Aanzetstenen

De uitvoering van een strek of hanenkam kan extra aantrekkelijk worden gemaakt door het toevoegen van decoratieve elementen zoals een sluitsteen in het midden en twee aanzetstenen aan beide zijden. Deze stenen kunnen worden uitgevoerd in hardsteen of ander materiaal, waardoor een contrast ontstaat met het omliggende metselwerk. De keuze van materialen en de vormgeving van de decoratieve elementen dragen bij aan de esthetische waarde van de constructie.

De Schuinte en Hoogte van de Hanenkam

De schuinte van het metselwerk van een hanenkam wordt bepaald door een denkbeeldig punt dat zich in het midden van de breedte van het kozijn bevindt en dan anderhalvemaal de breedte van het kozijn naar beneden is gepositioneerd. Dit punt dient als referentiepunt voor het bepalen van de hoek waaronder de stenen worden gelegd. De hoogte van de strek of hanekam wordt bepaald door het karakter van het gebouw, maar moet altijd gelijk komen met een lintvoeg van het aansluitende metselwerk.

Sterkte en Duurzaamheid

De sterkte van een constructie met een hanenkam wordt bepaald door verschillende factoren, waaronder het type baksteen of blok dat wordt gebruikt, de manier waarop deze worden gelegd, de hoeveelheid cement of andere lijm die wordt gebruikt om de stenen of blokken te verlijmen, en de hoeveelheid belasting of druk die op de constructie wordt uitgeoefend. In het algemeen kan de hanenkam-techniek worden gebruikt om muren of andere constructies te bouwen die net zo sterk zijn als constructies die worden gemaakt met andere metselwerktechnieken.

Toepassingen en Advies

Hanenkammen en strekken worden gebruikt als versierend element boven muuropeningen, zoals ramen en deuren. Ze zijn ook geschikt voor openingen groter dan 80 cm. Specialisten in traditioneel metselwerk kunnen adviseren over de toepassing van strekken of hanekammen in het metselwerk van een woning en garanderen een vakkundige en vlekkeloze uitvoering.

Conclusie

De hanenkam is een traditioneel metselwerktechniek die zowel constructieve als decoratieve voordelen biedt. Het correct toepassen van deze techniek vereist vakmanschap, kennis van materialen en aandacht voor detail. Door de historische context, de constructieve principes en de specifieke technieken te begrijpen, kunnen bouwprofessionals en huiseigenaren de waarde van deze traditionele methode waarderen en toepassen in hun projecten.