Dilatatievoegen en Scheuren in Metselwerk: Oorzaken, Herstel en Preventie

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Dit artikel behandelt dilatatievoegen en scheuren in metselwerk, belangrijke aspecten van constructief onderhoud en renovatie. De informatie is gebaseerd op beschikbare documentatie over metselwerk, funderingen en dilatatieprincipes. We zullen ingaan op de functie van dilatatievoegen, de oorzaken van scheurvorming, herstelmethoden en aandachtspunten bij nieuwbouw en renovatie. De focus ligt op het correct toepassen van dilatatievoegen om schade te voorkomen en het effectief herstellen van reeds ontstane scheuren. De beschikbare informatie is echter beperkt en behandelt niet alle mogelijke scenario's.

De Functie van Dilatatievoegen

Dilatatievoegen zijn essentieel in metselwerk om bewegingen op te vangen die ontstaan door thermische uitzetting en krimp, zetting van de ondergrond, of andere structurele belastingen. Ze voorkomen spanningen die tot scheurvorming kunnen leiden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen verticale en horizontale dilatatievoegen. Horizontale dilatatievoegen worden algemeen aangenomen met een maximale afstand van 10 à 15 mm tussen de voegen van 9 meter. Het gebruik van metselwerkwapening kan deze afstand tot 40% vergroten.

Dilatatievoegen worden tijdens het metselen opengelaten en achteraf opgevuld met een onrotbaar en samendrukbaar materiaal, waarna de voeg elastisch wordt afgekit aan de zichtzijde. Het is belangrijk dat spouwhaken niet dichter dan 50 cm bij een dilatatievoeg worden geplaatst.

Horizontale Dilatatievoegen in Gevels

Horizontale dilatatievoegen worden aangebracht om vervormingsverschillen in gevels op te vangen. De exacte hoogte van deze voegen is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder de hoogte van het gevelvlak en de maattoleranties. CUR-Aanbeveling 71 vermeldt dat de afstand tussen horizontale dilatatievoegen maximaal 9 meter bedraagt. In muren met lintvoegwapening kan deze afstand nog worden vergroot.

Bij gebouwhoeken dienen dilatatievoegen te worden doorlopen, of als alternatief kunnen hoekdilataties worden aangebracht. De afstand tussen dilatatievoegen in gebouwhoeken mag maximaal 2,5 meter bedragen. In nationale bijlage van NEN-EN 1996-2 wordt geboden dat hoekdilataties in gebouwhoeken dienen te worden gebruikt.

Zetvoegen versus Dilatatievoegen

Het is cruciaal om dilatatievoegen niet te verwarren met zetvoegen. Zetvoegen scheiden bouwdelen volledig van elkaar om zettingsverschillen van de ondergrond op te vangen. Deze voegen lopen door het gehele gebouw, inclusief de fundering, in tegenstelling tot dilatatievoegen die zich beperken tot specifieke delen van de constructie.

Scheurvorming in Metselwerk: Oorzaken en Herstel

Scheurvorming in metselwerk kan verschillende oorzaken hebben, waaronder overbelasting, zetting van de ondergrond, of thermische bewegingen. Bij overbelasting moet de oorzaak worden weggenomen of het constructief draagvermogen worden vergroot.

Scheuren tot 2 mm diep kunnen worden geïnjecteerd met een geschikte injectiemortel. Grotere scheuren vereisen inboetwerk, waarbij zorgvuldig vervangende steen wordt aangebracht. De keuze van steen, legmortel en voegwerk is hierbij cruciaal. Nieuwe stenen moeten qua hardheid, formaat, vochtgedrag, kleur en textuur aansluiten bij het bestaande metselwerk.

Indien vanouds kalkmortel is gebruikt (vóór ca. 1850), moet een (kalk-)mortel worden toegepast waarvan de hardheid is afgestemd op het bestaande metselwerk. Het verband van de nieuwe stenen moet het bestaande verband volgen.

Onderzoek van Metselwerk op Scheuren

Het metselwerk kan worden onderzocht op de aanwezigheid van onzichtbare scheuren door het te bekloppen met een hamer. Een heldere klank duidt op homogeen metselwerk, terwijl een doffe klank wijst op scheuren of openingen. Moderne niet-destructieve onderzoekstechnieken, zoals reflectie van geluidsgolven of elektromagnetische golven, endoscopie of infraroodthermografie, kunnen ook worden gebruikt om scheuren en holten in beeld te brengen.

Herstelmethoden voor Scheuren

Verschillende herstelmethoden kunnen worden toegepast, afhankelijk van de aard en omvang van de scheur:

Inboeten: Het zorgvuldig vervangen van beschadigde stenen.
Injecteren: Het vullen van scheuren met een geschikte injectiemortel.
Dilateren: Het aanbrengen van dilatatievoegen om bewegingen op te vangen.
Extra verankeringen: Het aanbrengen van verankeringen om de stabiliteit te vergroten.

IJzerwerk in Metselwerk

IJzerwerk in muren, zoals kettingankers, kan spatkrachten in bedwang houden. Het verwijderen van dit ijzerwerk kan gevolgen hebben en vereist expertise van een erkend restauratie-architect of -adviseur.

Heiwerk en Paalzakkingen

Bij heiwerk is het belangrijk om rekening te houden met de eigenschappen van de paal, de omringende grond en het heiblok. Het proces kan worden benaderd aan de hand van een verenmodel, waarbij aan elk element specifieke eigenschappen worden toegekend. Betrouwbare resultaten omtrent paalzakkingen en spanningen zijn moeilijk te verkrijgen met handberekeningen. In complexe gevallen worden computersimulaties gebruikt.

De capaciteit van een heiblok wordt gekarakteriseerd door de slagenergie, die lineair evenredig is met de effectieve valhoogte. Een zwaar heiblok met een kleinere valhoogte heeft de voorkeur boven een licht blok met een grote valhoogte. De massa van het bewegende deel van het blok moet 50 à 100% bedragen van de massa van de te heien paal.

Activiteit van Scheuren Meten

De activiteit van een scheur kan worden gemeten met een scheurmeter, bestaande uit twee perspex plaatjes met raster en schaalverdeling. Ook kan de scheur plaatselijk worden dichtgezet met gips, waarbij de tijd tot het gips weer losscheurt een indicatie geeft van de activiteit.

Aandachtspunten bij Hoekdilataties

Bij hoeken van gevelmetselwerk dienen dilatatievoegen te worden doorlopen of hoekdilataties te worden aangebracht. De afstand tussen dilatatievoegen mag maximaal 2,5 meter bedragen.

Conclusie

Dilatatievoegen zijn cruciaal voor het voorkomen van scheurvorming in metselwerk. Het correct toepassen van dilatatievoegen, zowel horizontaal als verticaal, is essentieel bij nieuwbouw en renovatie. Scheurvorming kan verschillende oorzaken hebben en vereist een zorgvuldige analyse om de juiste herstelmethode te bepalen. Het is belangrijk om expertise in te schakelen bij complexere problemen en om de juiste materialen en technieken te gebruiken. De beschikbare informatie is echter beperkt en behandelt niet alle mogelijke scenario's.

Bronnen

verdikking