Stelposten in de Bouw: Misbruik, Verrekening en Juridische Aspecten

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Stelposten zijn een veelvoorkomend element in aannemingscontracten, bedoeld om flexibiliteit te bieden bij werkzaamheden waarvan de exacte kosten op het moment van contracteren nog niet vaststaan. Echter, het gebruik van stelposten kan leiden tot geschillen tussen opdrachtgever en aannemer, met name wanneer de uiteindelijke kosten aanzienlijk hoger uitvallen dan de initieel geschatte bedragen. Dit artikel behandelt de juridische aspecten van stelposten, de risico's van misbruik, en de correcte verrekening van deze posten, met inachtneming van de beschikbare informatie. De focus ligt op het voorkomen van conflicten en het waarborgen van een transparante afrekening.

Wat zijn Stelposten?

Een stelpost is een voorlopige raming voor een onderdeel van het werk waarover op het moment van contracteren nog geen duidelijkheid bestaat. Dit kan bijvoorbeeld betrekking hebben op keukeninrichting, sanitair, bestrating of andere elementen waarvan de definitieve kosten afhankelijk zijn van latere keuzes van de opdrachtgever of onvoorziene omstandigheden. Stelposten worden opgenomen in de aannemingsovereenkomst om een indicatie te geven van de verwachte kosten, maar het uiteindelijke bedrag kan afwijken. Ze dienen als een vangnet voor onvoorziene kosten en maken flexibiliteit mogelijk tijdens de uitvoering van het project. Het idee is om een realistische inschatting te maken van kosten die pas later in het project definitief bepaald kunnen worden.

Het Doel van Stelposten

Stelposten dienen verschillende doelen. Ten eerste bieden ze flexibiliteit, waardoor keuzes tijdens de bouw nog gemaakt kunnen worden zonder dat de gehele begroting herschreven hoeft te worden. Ten tweede dienen ze als risicobeheer, waardoor een aannemer beter kan omgaan met prijsfluctuaties en onvoorziene kosten. Ten derde dragen ze bij aan transparantie, doordat kosten inzichtelijk worden en verrassingen achteraf voorkomen kunnen worden. Tot slot versnellen ze de besluitvorming, omdat niet elk detail vooraf vastgelegd hoeft te worden.

Verschillende Soorten Stelposten

Er zijn verschillende manieren om een stelpost te ‘zetten’. Een stelpost kan worden opgenomen als een schatting, waarbij de hoogte van de post gebaseerd is op ervaring. In dat geval is de daadwerkelijke kostprijs afhankelijk van keuzes van de opdrachtgever of omstandigheden die op het moment van contractsluiting nog niet bekend waren. Een andere mogelijkheid is om de stelpost als een richtprijs te beschouwen, met name bij objectief te bepalen werk waar weinig keuzevrijheid is voor de opdrachtgever. In dat geval geldt doorgaans een maximale afwijking van 110% van de afgegeven stelpost.

Risico op Misbruik van Stelposten

Het gebruik van stelposten is niet zonder risico. Een aannemer kan stelposten misbruiken door ze te gebruiken om eigen onzekerheden of risico’s af te dekken, zonder dat deze verband houden met keuzes van de opdrachtgever. Een recent juridisch geval illustreert dit: een aannemer nam een grote hoeveelheid stelposten op, met de motivatie dat nog niet alles bekend was over de technische eisen. Gaandeweg bleken bepaalde werkzaamheden veel duurder uit te vallen dan de stelpost toeliet, en de aannemer bracht deze overschrijdingen in rekening bij de opdrachtgever, zonder dat deze keuzes had gemaakt die de hogere kosten rechtvaardigden. De rechtbank oordeelde in dit geval dat de stelpost werd misbruikt, omdat het bedrag niet was opgenomen voor werk dat afhankelijk was van de wensen of keuzes van de opdrachtgever, maar als een vangnet voor onvoorziene omstandigheden aan de zijde van de aannemer.

Juridische Grenzen aan Stelposten

De rechtbank was hierover kraakhelder: een stelpost is bedoeld voor onderdelen van het werk waarvan de aard of omvang nog afhankelijk is van latere keuzes van de opdrachtgever. Een stelpost is niet bedoeld om onzekerheden of risico’s van de aannemer zelf af te dekken. Indien de aannemer risico’s voorziet, moet hij deze óf via een opslag in de aanneemsom opnemen, óf een regeling treffen op basis van meer-/minderwerk. Met andere woorden, een stelpost mag niet dienen als een verkapt onderdeel van het werk op regiebasis.

Correcte Verrekening van Stelposten

Een aannemer moet duidelijk communiceren over meerwerk en stelposten. In de aannemingsovereenkomst is een schema met betalingstermijnen overeengekomen. De aannemer dient bij iedere betalingstermijn het werk dat in de voorafgaande periode is gedaan te verrekenen, inclusief overschrijdingen op verrekenbare posten en uitgaven met betrekking tot een stelpost. Als de aannemer correct de staten van meer- en minderwerk bijhoudt en deze behoorlijk zijn afgetekend, zal ook bij iedere termijnbetaling meer- of minderwerk worden verrekend. Transparantie is hierbij essentieel. De aannemer moet duidelijk maken waarom de kosten afwijken van de stelpost, en bij aanzienlijke afwijkingen is het gebruikelijk om dit vooraf te bespreken met de opdrachtgever. Afwijkingen moeten redelijk zijn en gebaseerd op marktconforme prijzen.

Afspraken over Marge

Om discussies achteraf te voorkomen, wordt in het contract vaak een marge afgesproken, bijvoorbeeld een afwijking van maximaal 10%. Dit biedt duidelijkheid voor beide partijen.

Stelposten in Bouwbegrotingen

Stelposten zijn vaak een belangrijk onderdeel van een bouwbegroting. Ze worden gebruikt om bedragen te reserveren voor onderdelen waarvan de exacte kosten nog niet bekend zijn. Dit zorgt voor flexibiliteit in het budget en voorkomt verrassingen tijdens de uitvoering van een project. Door stelposten op te nemen, kan een aannemer realistischer begroten en voorkomen dat een project stil komt te liggen door financiële verrassingen. Voor opdrachtgevers biedt dit zekerheid over de kosten en een beter overzicht van mogelijke financiële risico’s.

Voorbeeld van Stelposten in een Bouwkostenindicator (BKI)

De BouwKostenIndicator (BKI) geeft een indicatie van de bouwkosten. Deze kosten kunnen worden opgesplitst in ruwbouw, afwerking en installaties. Voor een verbouw- of renovatieproject kunnen de bouwkosten worden vastgesteld op basis van de kosten volgens de BKI en de voornoemde verdeling. Een tabel met voorbeelden van stelposten voor diverse tuinbouwkassen en stallen is beschikbaar, met bijbehorende eenheden en prijzen per eenheid.

Conclusie

Stelposten zijn een nuttig instrument in aannemingscontracten, maar vereisen zorgvuldigheid en transparantie. Het is essentieel dat stelposten worden gebruikt voor onderdelen van het werk waarvan de kosten nog niet definitief vaststaan, en niet als een dekmantel voor aannemersrisico’s. Duidelijke communicatie, correcte verrekening van meer- en minderwerk, en afspraken over een redelijke marge zijn cruciaal om geschillen te voorkomen. Opdrachtgevers moeten zich bewust zijn van de risico’s van misbruik en hun rechten kennen. Aannemers dienen transparant te zijn over de kosten en de redenen voor eventuele afwijkingen van de stelposten.