Belasting en Beschadiging van Metselwerk: Oorzaken, Preventie en Herstel

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Metselwerk, een fundamenteel element in veel gebouwen, is kwetsbaar en gevoelig voor diverse vormen van schade. Deze schade kan ontstaan door overbelasting, vocht, zettingen, of ondeskundige wijzigingen. Dit artikel behandelt de factoren die metselwerk belasten, de mogelijke gevolgen, en de preventieve maatregelen en herstelmethoden die op basis van beschikbare informatie kunnen worden overwogen. De informatie is gebaseerd op beschikbare documentatie over metselwerk, bouwschade en constructieprincipes.

Belasting van Metselwerk: Diverse Factoren

Metselwerk kan op verschillende manieren belast worden, zowel door het eigen gewicht van het gebouw als door externe factoren. Een gebouw kan zwaarder worden belast dan zijn draagvermogen door toename van het eigen gewicht of door gebruik. Dit kan ook ontstaan door een te geconcentreerde, sterk wisselende of langdurig zware belasting. Verschillen in belasting op de ondergrond per bouwdeel kunnen eveneens problemen veroorzaken. Aan- of opbouwen kunnen de maximale draagkracht van fundering of constructie lokaal overschrijden, wat tot schade kan leiden. Het aanbrengen van extra verdiepingen is een voorbeeld van een dergelijke belasting.

Kruip en Materialen

Kruip, het toenemende materiaalvervorming als gevolg van een constante zware belasting, speelt een beperkte rol bij baksteenmetselwerk. Het is voornamelijk relevant bij hoge constructies zoals torens, of wanneer metselwerk is verbonden met materialen die gevoeliger zijn voor kruip, zoals hout, staal en beton.

Oud en Nieuw Metselwerk: Verschillen in Gevoeligheid

Er is een significant verschil tussen oud en nieuw metselwerk. Tot circa 1890 was het bakken van stenen voornamelijk handwerk. De introductie van de ringoven leidde tot mechanisch persen van stenen, wat resulteerde in een hogere productie en meer maatvaste stenen. Oud metselwerk (tot circa 1890) is beter in staat om vervormingen als gevolg van zettingen op te nemen zonder dat de samenhang verloren gaat. Bij nieuw metselwerk leiden zettingen vaak tot scheurvorming en verlies van samenhang.

Roestend IJzer: Een Significante Schadebron

Roestend ijzer in metselwerk kan een groot volume aan ijzermateriaal creëren (zes tot acht maal het oorspronkelijke volume). Wanneer dit ijzer verankerd is in het metselwerk, kan het de stenen uit elkaar drukken. Roestende verankeringen, doken, duimen en ringankers zijn een veelvoorkomende oorzaak van schade. De aanwezigheid van ijzer kan worden vastgesteld door fysische detectie.

Vocht en Zouten: Een Combinatie van Problemen

Metselwerk kan bouwschadelijke zouten bevatten. Daarnaast kunnen verbindingen aanwezig zijn die veel water opnemen en daardoor zwellen. Wanneer zoutbelast metselwerk onderhevig is aan een sterke vochtbelasting, kan scheurvorming optreden. Ook inwerking van vorst, in combinatie met verzadigd metselwerk, kan zwelling en scheurvorming veroorzaken.

Spouwankers en Gevelschade

Spouwankers in spouwmuurconstructies vereisen regelmatige inspectie. De waterdichtheid van de gevel speelt een cruciale rol bij het ontstaan van roestende spouwankers. Loszittend of afwezig voegmateriaal tussen de bakstenen kan de waterdichtheid verminderen en de kans op corrosie vergroten. Scheuren of vervorming van een buitenmuur, witte vlekken (kalkuitbloei) of een bolstaande gevel kunnen wijzen op problemen. Het uitzetten en krimpen van materialen door temperatuurverschillen kan eveneens leiden tot scheurvorming en belasting van de spouwankers.

Scheurvorming en Vervorming: Signalering en Oorzaken

Scheuren en vervorming van metselwerk zijn belangrijke signalen van mogelijke problemen. Deze kunnen wijzen op een probleem met de constructie van de gevel. De oorzaken kunnen divers zijn, waaronder overbelasting, zettingen, vocht, en thermische bewegingen.

Raamopeningen: Een Kwetsbare Zone

Rond raamopeningen ontstaan vaak scheuren. Dit komt door de grote druk die ontstaat in het metselwerk aan weerszijden van het raam. Onderzoek naar de drukbelasting rond raamopeningen is noodzakelijk, maar de huidige meettechnieken (ESPI) zijn beperkt in toepasbaarheid, omdat ze alleen geschikt zijn voor vlakken van tien bij tien centimeter, terwijl de vervorming rond ramen gemeten zou moeten worden op een vlak van een meter bij een meter.

Preventieve Maatregelen

Vele in baksteen uitgevoerde gevels zijn gevoelig voor te hoge vochtbelasting. Preventieve maatregelen kunnen de kans op schade verminderen. Algen veroorzaken geen schade en kunnen rustig worden gelaten. Het achterhalen van de oorzaak van schade, eventueel met hulp van een deskundige, is essentieel voor een effectieve oplossing.

Herstel van Beschadigd Metselwerk

Beschadigd metselwerk kan vaak worden hersteld door het slechte metselwerk voldoende diep weg te hakken en de vrijgekomen ruimte te vullen met goede tweedehandsstenen of passende nieuwe stenen. De aan te brengen stenen moeten qua kleur, formaat, hardheid en vochtopname overeenkomen met het omringende metselwerk en volgens het oorspronkelijke metselverband worden aangebracht. Het vinden van passende stenen kan soms lastig zijn, maar er zijn fabrikanten die zich specialiseren in restauratiestenen.

Ingrepen aan Gemetselde Gevels: Positieve en Negatieve Invloeden

Gevels die zijn uitgevoerd in vakkundig metsel- en voegwerk kunnen heel lang meegaan. Latere ingrepen, bewerkingen en maatregelen kunnen de toestand en de levensduur positief of negatief beïnvloeden. Het schilderen van gevels kan bijvoorbeeld een impact hebben.

Hydrofoberen en Schade

Metselwerk kan schade oplopen door hydrofoberen. Deze schade treedt vaak pas na enkele jaren aan het licht. Door een verstoorde vochthuishouding springen er schilfers van het metselwerk.

Conclusie

Metselwerk is een duurzaam bouwmateriaal, maar vereist aandacht en onderhoud om schade te voorkomen. Belasting door eigen gewicht, externe factoren, vocht, zettingen, en roestend ijzer zijn belangrijke oorzaken van schade. Preventieve maatregelen, zoals het beheersen van vocht en regelmatige inspectie van spouwankers, kunnen de levensduur van metselwerk verlengen. Bij schade is het essentieel om de oorzaak te achterhalen en het metselwerk op een deskundige manier te herstellen, met behulp van passende materialen en technieken.