Zoutbelasting in Metselwerk: Oorzaken, Herkenning en Beperking van Schade

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Zoutbelasting vormt een aanzienlijk probleem voor metselwerk, met name in kustgebieden en gebouwen die ouder zijn dan 25 jaar. De aanwezigheid van zouten in metselwerk kan leiden tot scheurvorming, vervorming van gevels en aantasting van materialen. Dit artikel beschrijft de oorzaken van zoutbelasting, methoden voor het herkennen van de problemen, en de mogelijkheden om schade te beperken, gebaseerd op beschikbare informatie over metselwerkonderzoek en -herstel. De informatie is relevant voor zowel huiseigenaren als professionals in de bouwsector.

Oorzaken van Zoutbelasting

Zouten in metselwerk kunnen op verschillende manieren aanwezig zijn. Ten eerste kunnen bouwschadelijke zouten reeds in het metselwerk aanwezig zijn, bijvoorbeeld door het gebruik van duinzand als aggregaat tijdens het bouwen. Gebouwen langs de Noordzee kust zijn hier extra gevoelig voor, vanwege de aanwezigheid van zouten in de lucht. Ten tweede kunnen zouten in het metselwerk trekken door indringing van water, zoals regenwater. Dit geldt in het bijzonder voor ‘vers’ metselwerk, waar de poriën nog openstaan. Zouten, zoals natrium-, magnesium- of kaliumsulfaten, komen van nature voor in klei en in mortel.

De aanwezigheid van vocht is cruciaal voor de werking van zouten. Zouten zijn meestal inert in droge toestand, maar worden actief wanneer ze in contact komen met water. Zout trekt vocht aan en houdt dit langer vast, wat leidt tot een vicieuze cirkel. In vochtige, zilte lucht klimaten neemt baksteen en voegwerk meer zout op, afhankelijk van de porositeit en ouderdom. De gevolgen van langdurige vochtverzadiging zijn onder andere het uitspoelen van bindmiddelen in de mortel (degradatie) en het roesten van stalen ankers en/of profielstaal. Bij spouwmuurconstructies kan dit leiden tot doorroesten van stalen spouwankers en het uitzakken van nat geworden isolatiematerialen.

Herkenning van Zoutbelasting

Het herkennen van zoutbelasting is essentieel voor het tijdig nemen van maatregelen. Een indicatie van de aanwezigheid van zouten kan zijn: natte en droge delen in gevels, zelfs wanneer het enige tijd niet geregend heeft. Vervormde gevels (bolling of uitbuiken) en/of schoorstenen die niet meer recht staan, kunnen ook wijzen op zoutbelasting.

Een specifiek verschijnsel is de vorming van witte uitslag op het metselwerk. Dit wordt veroorzaakt door in water oplosbare zouten die naar het oppervlak trekken en daar kristalliseren bij droging. Dit is een natuurlijk proces dat in de voorjaarsperiode kan optreden, maar kan ook wijzen op een onderliggend probleem met vocht en zouten. Er zijn twee vormen van witte uitslag: vroege witte uitslag (door in water oplosbare zouten) en kalkuitslag (door in water oplosbare vrije kalkdelen). De vroege witte uitslag verdwijnt vaak vanzelf door weersinvloed, maar de oorzaak moet worden aangepakt.

Scheurvorming in metselwerk is een veelvoorkomend probleem bij oudere gebouwen, vaak veroorzaakt door inwerking van vocht en de daaropvolgende aantasting van materialen. De activiteit van scheuren kan worden gemeten met een scheurmeter, die de beweging van de scheur over tijd registreert. Een eenvoudige controle kan worden uitgevoerd door het metselwerk met een hamer te bekloppen. Een heldere klank duidt op homogeen metselwerk, terwijl een doffe klank wijst op scheuren of holten.

Onderzoeksmethoden

Voordat herstelwerkzaamheden worden gestart, is het cruciaal om de oorzaak van de schade vast te stellen. Een deskundige moet op basis van een eerste visuele inspectie bepalen welke soorten onderzoek nodig zijn. Dit kan variëren van bouwtechnisch onderzoek tot materiaaltechnisch, bouwfysisch, geofysisch of bouwhistorisch onderzoek, of onderzoek naar omgevingsfactoren. De aanwezigheid van ijzer kan worden vastgesteld door middel van fysische detectie, aangezien roestend ijzer een aanzienlijk groter volume kan innemen en het metselwerk kan beschadigen.

Moderne niet-destructieve onderzoekstechnieken, zoals het gebruik van geluidsgolven, elektromagnetische golven, endoscopie of infraroodthermografie, kunnen worden ingezet om onzichtbare scheuren en holten in kaart te brengen.

Herstelmethoden en Preventieve Maatregelen

Er zijn verschillende methoden om zoutbelasting te herstellen en verdere schade te voorkomen. Inboeten, injecteren, dilateren en het aanbrengen van extra verankeringen zijn enkele van de mogelijke herstelmethoden.

Bij spouwmuurconstructies is het raadzaam om roestvaststalen renovatiespouwankers aan te brengen.

Het is belangrijk om bepaalde methoden te vermijden. Zo mag baksteen en voegmortel niet mechanisch worden verwijderd, en mag er geen steenversteviging worden toegepast (minimale porositeit). Ook moet het aanbrengen van buitenisolatiepakketten met lijm en ankers worden vermeden, omdat deze kunnen loslaten van de ondergrond.

Preventieve maatregelen kunnen ook worden genomen. Het aanbrengen van een preparaat waarop graffiti niet hecht, kan helpen om schade door graffiti te voorkomen. Het planten van stekelig, ondoordringbaar laag struikgewas of het aanbrengen van extra verlichting zijn andere preventieve maatregelen.

Beperking van Zopname en Herstel na Behandeling

Recentelijk zijn er systemen ontwikkeld waarmee een teveel aan zouten aan gevelmetselwerk kan worden onttrokken, waardoor een balans ontstaat. Dit maakt het mogelijk om het gevelmetselwerk en voegwerk na enige tijd weer op traditionele manier te herstellen. Enkele weken na dit gevelherstel kan een systeem worden toegepast waarmee de opname van zouten wordt beperkt en/of gereguleerd, wat resulteert in een langer behoud van het gevelmetselwerk.

Het is belangrijk om te onthouden dat hydrofoberen (het waterafstotend maken van metselwerk) negatieve gevolgen kan hebben bij tufsteen met grote holtes en oude steen met verschillende hardheden. Bij zoutbelast metselwerk kan hydrofoberen leiden tot afschilfering van de steen na enkele jaren.

Specifieke Aandachtspunten

Bij het reinigen van graffiti moeten gritstralen en hogedrukreinigen worden vermeden, evenals het gebruik van reinigingsmiddelen die een loog of een zuur bevatten. Dit kan leiden tot de vorming van zouten in de steen. Het is beter om wat grotere vlakken te reinigen met een logische begrenzing, met behulp van speciaal ontwikkelde reinigingsmiddelen.

Conclusie

Zoutbelasting is een complex probleem dat aanzienlijke schade aan metselwerk kan veroorzaken. Het is essentieel om de oorzaken van zoutbelasting te begrijpen, de problemen tijdig te herkennen en de juiste herstelmethoden toe te passen. Preventieve maatregelen, zoals het beperken van vochtindringing en het gebruik van geschikte materialen, kunnen helpen om schade te voorkomen. Een grondig onderzoek door een deskundige is cruciaal voordat herstelwerkzaamheden worden gestart.

Bronnen

zout
bepalen