Gevaarlijke gevels: Waarom roestende kozijnankers en vochtproblemen leidt tot buitengevels die naar buiten drukken

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Gevelmetselwerk is een klassieke en esthetisch waardevolle bouwmethode die veelal duurzaam is wanneer het goed onderhouden wordt. Toch zijn talloze panden in Nederland en Vlaanderen, vooral in de afgelopen decennia gebouwd, geconfronteerd met ernstige structurele tekortkomingen die leiden tot gevaarlijke toestanden. Een centraal probleem dat steeds vaker wordt geconstateerd, is het feit dat gevelmetselwerk – met name in spouwmuurconstructies – in sommige gevallen begint te drukken of zelfs los te komen aan de buitenzijde, vaak in de buurt van raamkozijnen. Deze fenomeen zijn vaak het gevolg van gecombineerde factoren, waaronder roestende kozijnankers, onvoldoende waterafvoer, ongeschikte isolatiepraktijken, en het voorkomen van asbesthoudende materialen. De bronnen tonen duidelijk aan dat dit niet slechts esthetische problemen zijn, maar dat er sprake is van een ernstige veiligheidsrisico’s voor bewoners en passanten. In dit artikel wordt dieper ingegaan op de oorzaken, gevolgen en oplossingen voor een gevel die naar buiten drukt naast een kozijn, gebaseerd uitsluitend op de leverde bronnen. De nadruk ligt op het herkennen van risico’s, het begrijpen van de fysieke processen achter schade, en de noodzaak van professioneel en duurzaam herstel.

Oorzaken van het naar buiten drukken van gevelmetselwerk

Eén van de belangrijkste oorzaken van gevelmetselwerk dat naar buiten drukt of loskomt, is het verschijnen van roestende kozijnankers. In het verleden werd een idee geopperd om kozijnankers – oorspronkelijk bedoeld om het raam aan de gevel te bevestigen – ook in het buitenblad van het gevelmetselwerk te plaatsen, vooral bij spouwmuurconstructies. Hoewel dit initiatief goedbedoeld was, heeft het tot grote structurele problemen geleid. De kozijnankers zijn vaak gemaakt van staal, dat bij blootstelling aan vocht en zuurstof roest. Wanneer roestvorming begint, neemt het volume van het metaal aanzienlijk toe – sommige bronnen suggereren dat het volume van staal bij volledige roestvorming tot 700% kan toenemen. Deze uitgebreide uitzetting zorgt ervoor dat het omringende metselwerk wordt opgedrukt, verdraaid of zelfs geheel loskomt. De gevolgen zijn zichtbaar: stukken baksteen vallen los, of de gevel ziet er ongezond uit met open scheuren of losse stenen.

Bovendien wordt in de bronnen duidelijk benadrukt dat de gevolgen van dit fenomeen langzaam maar zeker groeien. De roestende kozijnankers drukken het metselwerk uit zijn voegen, waardoor de verbinding tussen het buiten- en binnenblad van de spouwmuur wordt verbroken. Dit leidt tot een verlies van stabiliteit en een afbraak van de constructieve integriteit. Het gevolg is niet alleen esthetisch onaantrekkelijk, maar ook gevaarlijk: losse stenen kunnen op elk moment vallen, met name bij wind of regen. Dit probleem komt vaker voor bij gevels die zijn opgebouwd uit baksteen dat slecht hecht aan de mortel, en waar de constructieve herstelling van het metselwerk hoge kosten met zich meebrengt.

Daarnaast speelt ook het vocht een cruciale rol in dit proces. Bakstenen zijn poreus en kunnen water opnemen, vooral tijdens regen of vochtige periodes. Als het voegwerk verweerd is of defect, stromen grote hoeveelheden water via de voegen naar binnen. In een spouwmuur is dit extra gevaarlijk, omdat water zich in de spouw kan ophopen, het metselwerk verzadigen en daarmee de voorgaande schade verergeren. Bovendien zorgt langdurige verzadiging van het metselwerk voor hoge waterbelasting, wat leidt tot versnelde slijtage en vermindering van de isolatiewaarde. In extreme gevallen kan de isolatie nat worden, wat leidt tot thermisch warmteverlies en nog meer vochtproblemen.

Een ander belangrijk aspect is het voorkomen van asbesthoudende materialen in of rond de gevel. De bronnen geven aan dat er regelmatig materiaal wordt aangetroffen dat asbest bevat of daarvan verdenkt. Dit komt voor bij zogeheten ‘betongevelbanden’, asbestverdacht bitumenwaterkeringen boven gevelvullingen of verdiepingsvloeren, en zelfs in afvoerkanalen van gevelkachels. Asbest wordt vaak gebruikt als isolatiemateriaal of waterafvoeronderdeel, vooral in oude panden. Hoewel het materiaal zelf niet direct gevaarlijk is, kan het bij beschadiging of verwerking – zoals tijdens onderhoud of herstel – gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Het feit dat inspectoren regelmatig in contact komen met asbestinventariseringsdeskundigen op dezelfde locatie, wijst erop dat dit een algemeen probleem is.

De rol van vocht, zout en koudebruggen in de verslechtering van gevelmetselwerk

Het vocht speelt een centrale rol in de verslechtering van gevelmetselwerk, en de bronnen tonen duidelijk aan dat dit niet alleen een esthetisch of comfortabel probleem is, maar een diepe bouwkundige aandoening. Bakstenen zijn poreus, wat betekent dat ze water kunnen opnemen tijdens regen of vochtige periodes. In oude panden is dit vaak erger, omdat het voegwerk vaak verweerd is en daardoor de waterdoorlaatbaarheid aanzienlijk toeneemt. Wanneer het metselwerk verhit is of langdurig nat is, verliest het aanzienlijk aan isolatiewaarde. De gevolgen hiervan zijn duidelijk: binnenhuisklimaat wordt ongezond, vocht in de gevel leidt tot schimmelvorming, en het metselwerk raakt langzaam maar zeker aangetast.

Bij het vochtprobleem speelt ook de zilte lucht een rol, vooral in gebieden langs de Noordzee. Hier is de porositeit van baksteen en voegwerk bepalend voor hoeveel zouten worden opgenomen. Zouten trekken vocht aan uit de lucht – een proces dat wordt aangeduid als hygroscopie – en houden dit lang vast. In een vochtig, zilte klimaat blijkt dit proces extreem snel te verlopen. Het gevolg is dat het metselwerk constant nat blijft, wat leidt tot afbraak van bindmiddelen in de mortel en uiteindelijk tot degradatie van de voegen. Dit fenomeen wordt vaak geïntensieerd door het feit dat bepaalde bouwmaterialen, zoals de oude specie-metselmortel die op basis van duinzand was gemaakt, al vanaf het begin zouten bevatten. Deze combinatie van vocht, zout en porositeit versnelt het proces van afbraak aanzienlijk.

Daarnaast speelt de temperatuur een cruciale rol in de verspreiding van schade. Tijdens vorst kan water in de poriën van het metselwerk bevroren worden. Het uitzetten van ijs in het materiaal veroorzaakt druk op de omringende stenen en voegen, wat leidt tot het ontstaan van of het vergroten van bestaande scheuren. Er is een bijzonder natuurkundig fenomeen dat hierbij een rol speelt: bij sterke zonneschijn wordt ijs sneller opwarmen dan omgevend materiaal. Dit leidt tot snellere uitzetting van het ijs in de scheur, wat het probleem verergert. De combinatie van vorst, zonlicht en vocht in de gevel leidt dus tot een versnelde verslechtering van het metselwerk, vooral bij bestaande scheuren.

Een ander gevaar is het voorkomen van koudebruggen en vochtbruggen in de spouwmuur. Wanneer de mortel in de voegen samenklontert en een geheel vormt, kan dit leiden tot het ontstaan van een vochtbrug tussen het buiten- en binnenblad van de gevel. Dit zorgt voor extra warmteverlies en verhoogt de kans op condensvorming. In sommige gevallen is er sprake van een thermische koudebrug waarbij het buitenvlak van de gevel te snel afneemt in temperatuur, waardoor vocht condenseert. Als de spouw niet goed wordt geïnspecteerd of als er te weinig ventilatie is, kan dit leiden tot vochtaccumulatie en daarmee tot verdere schade aan het metselwerk.

De gevaren van asbest in gevelsystemen en haar gevolgen voor onderhoud

Asbest is een van de meest gevaarlijke bouwmaterialen uit de tweede helft van de twintigste eeuw. Hoewel het materiaal wordt verboden vanwege zijn gezondheidsrisico’s, is het nog steeds aanwezig in talloze gebouwen, met name in oude panden. De bronnen tonen duidelijk aan dat asbest nog steeds regelmatig wordt aangetroffen in gevelsystemen, met name op plekken waar waterafvoer, afdichting of structuuronderdelen zijn geïstalleerd.

Vooral bij gevels met een spouwmuurconstructie zijn er veel plekken waar asbest wordt gebruikt. Bijvoorbeeld in ‘asbestverdacht bitumen waterkering materiaal’ boven gevelvullingen of op verdiepingsvloerniveau. Ook zogeheten ‘betongevelbanden’ zijn vaak met asbesthoudende materialen gemaakt. Daarnaast zijn er gevallen waarbij asbestgebruik werd toegepast in afvoerkanaaltjes van gevelkachels of in de binnenzijde van metselwerk dat als afdeklaag dient. In sommige gevallen worden zelfs asbestkanalen gebruikt in rechte schoorstenen of als afdeklaag op houtskeletbouwstructuren. Deze materialen zijn vaak nauwkeurig geïnspecteerd door asbestinventarisatieinspectoren, die in nauw overleg met andere experts werken om schade te herstellen zonder het materiaal te beschadigen.

Eén van de grootste gevaren is dat het gebruik van asbest niet direct zichtbaar is. Het materiaal kan in de vorm van dunne stroken langs kozijnstijlen of in de spouw worden aangebracht, zonder dat dit direct herkend wordt. Pas bij een grondige inspectie of laboratoriumonderzoek kan vastgesteld worden of er sprake is van asbest. Het is daarom cruciaal dat bij elk onderhoud of herstel, voordat er aan de gevel wordt gewerkt, een asbestinventarisatie wordt uitgevoerd. Zonder dit riskeert men niet alleen het leven van werknemers, maar ook dat het materiaal tijdens het werk in de lucht komt, wat ernstige gezondheidsgevolgen kan hebben.

Bovendien wordt in de bronnen benadrukt dat bij het herstellen van schade die ontstaan is tijdens het asbestonderzoek, er zorgvuldig moet worden gewerkt. De inspectoren van Thor Logical werken vaak in samenwerking met asbestdeskundigen om te zorgen dat de gevel weer in de juiste staat wordt hersteld, zonder dat er risico’s ontstaan. Dit is een voorbeeld van een professionele aanpak, waarbij veiligheid, duurzaamheid en bouwkundige integriteit in evenwicht worden gehouden.

Oplossingen en herstelstrategieën voor gevaarlijke gevels

Wanneer een gevelmetselwerk begint te drukken of los te komen, is er geen tijd te verliezen. De bronnen benadrukken duidelijk dat bij het vaststellen van een dergelijke toestand onmiddellijk actie moet worden ondernomen. Eerst moeten bewoners of gebruikers van het pand worden geholpen met een tijdelijke verblijfplaats. Daarna dient een omheining te worden aangebracht rondom het pand om te voorkomen dat stukken metselwerk op passanten vallen. Pas daarna mag er met het herstel worden begonnen.

Een veelgebruikte oplossing is het plaatsen van tijdelijke stutten, zoals het zogeheten ‘dodemansbed’. Dit systeem bestaat uit een combinatie van staal en houders die tijdelijk de druk van de gevel opvangt tot het herstel voltooid is. Dit is een veilige en effectieve manier om de veiligheid van het pand en de omgeving te waarborgen, vooral wanneer er sprake is van afschuiving of drempelgevaar.

Een duurzaam en duurzaam herstel vereist een professionele aanpak. De bronnen geven aan dat een goed gevelonderhoud uit moet gaan van het vernieuwen van het voegwerk en het impregneren van het metselwerk. Deze stappen zijn essentieel om de levensduur van de gevel aanzienlijk te verlengen. Het gebruik van een goede impregnant voorkomt hoge waterbelasting en voorkomt dat het metselwerk snel slijt. Vooral bij gevels met een combinatie van gladde oppervlakken en metselwerk is een behandeling met Nano-technologie sterk af te raden. Deze technologie zorgt voor een vuilafstotende werking, wat het onderhoud vergt ten opzichte van traditionele methoden. Echter, zonder goede impregnant kan de belasting op het metselwerk groter worden, vooral wanneer vuil en vocht zich op de oppervlakken vastzetten.

Andere oplossingen zijn het gebruik van muurankers die vanaf de buitenkant worden aangebracht, zonder chemische hechting of binnenafwerking. Zo’n systeem, vaak opgebouwd uit 12 mm lange muurankers, zorgt voor een stabiele koppeling van het metselwerk zonder dat er aan de binnenzijde voorzetwanden hoeven te worden geplaatst. Dit is een slimme oplossing voor gevallen waar sprake is van afschuiving of drempelgevaar.

Veiligheid en juridische verantwoording bij gemeenschappelijke gebouwen

Bij het herstel van gevels speelt ook de juridische en economische verantwoordelijkheid een rol. De bronnen geven aan dat wanneer een gevelmetselwerk behoort tot een gemeenschappelijk bezit – zoals een mandelige muur tussen twee woningen of een gemeenschappelijke fundering – de kosten van het onderzoek en het schrijven van adviezen gedeeld kunnen worden door de mede-eigenaren. Dit geldt zowel voor de kosten van het onderzoeken van de oorzaak van de schade als voor het opstellen van een duurzaam herstelplan.

Bij een mandelige muur, die gedeeld wordt door twee woningen of een appartementencomplex, is het belangrijk dat alle mede-eigenaren (zoals de VvE) de verantwoordelijkheid nemen voor het herstel. Als er sprake is van een ernstige gevaren situatie – zoals een gevel die loskomt of die dreigt in te storten – is het niet meer alleen een kwestie van onderhoud, maar van levensgevaar. In dergelijke gevallen is het essentieel dat professionele experts ingeschakeld worden, zoals de specialisten van Thor Logical, die samenwerken met gebouweigenaren om een duurzame oplossing te vinden.

Conclusie

Het fenomeen van gevelmetselwerk dat naast een kozijn begint te drukken of loskomt, is geen uitzondering, maar een steeds terugkerend bouwprobleem, vooral bij oude panden in Nederland. De oorzaak ligt in een combinatie van factoren: roestende kozijnankers, vochtinfiltratie, onvoldoende of defect voegwerk, en het voorkomen van gevaarlijke materialen zoals asbest. De gevolgen zijn ernstig: van esthetische schade tot gevaar voor het leven van bewoners en passanten. De bronnen tonen duidelijk aan dat een goed gevelonderhoud, inclusief het vernieuwen van voegwerk, het impregneren van metselwerk, en het monitoren van de toestand van kozijnankers, cruciaal is voor het behouden van de duurzaamheid en veiligheid van een pand. Het is essentieel dat zowel eigenaren als bouwprofessionals dit probleem serieus nemen en dat er tijdig wordt ingegrepen voordat het te laat is.