Metselwerk ondergronds: Technieken, vochtbescherming en herstel

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Metselwerk dat zich onder het grondoppervlak bevindt, speelt een essentiële rol in de stabiliteit en duurzaamheid van een gebouw. Het zorgt voor ondersteuning van dragende muren, kelders en kruipruimtes, en moet daarom zorgvuldig worden ontworpen, uitgevoerd en onderhouden. In dit artikel bespreken we de technieken voor ondergronds metselwerk, de noodzaak van vochtbescherming en de herstelmethoden die relevant zijn bij schade of ouderdom. Op basis van de beschikbare informatie uit betrouwbare bronnen geven we een overzicht dat zowel voor eigenaars als voor constructeurs van waarde kan zijn bij projecten met ondergronds metselwerk.

Inleiding

Ondergronds metselwerk, ook wel funderingsmetselwerk genoemd, is een essentieel bouwelement in de ruwbouw van een woning of bouwwerk. Het wordt uitgevoerd na de realisatie van de funderingen en omvat het optrekken van de ondergrondse buiten- en binnenmuren. Ondergrondse muren kunnen onderdeel zijn van een kruipruimte, kelder of ondergrondse garage. Een van de meest kritieke aspecten bij het uitvoeren van ondergronds metselwerk is de vochtbescherming. Zowel vochtwerende cement als teerlagen worden gebruikt om vochtinsijpeling en absorptie te voorkomen.

De samenstelling van de grond, de aanwezigheid van grondwater en de stabiliteit van oude funderingen zijn andere factoren die van invloed zijn op de kwaliteit en het resultaat van ondergronds metselwerk. In dit artikel geven we een overzicht van de technieken, materialen en mogelijke herstelmethoden die in dit context belangrijk zijn.

Technieken voor ondergronds metselwerk

1. Funderingsmuren

De kern van ondergronds metselwerk is het metsen van funderingsmuren. Deze muren kunnen zowel buitenmuren als binnenmuren zijn en moeten voldoen aan de vereisten voor stabiliteit, vochtbestendigheid en belastingopname. De dikte van de funderingsmuren hangt af van de benodigde dragende functie. Zoals vermeld in bron [4], variëren de breedtes van funderingsmuren afhankelijk van het type muur:

Halfsteens muur: 320 mm
Steens muur: 540 mm
Anderhalfsteens muur: 760 mm
Spouwmuur: 650 mm

De keuze voor het type metselverband is eveneens van invloed op de stabiliteit en vochtbestendigheid van het ondergronds metselwerk. In historisch metselwerk worden verschillende typen verbanden gebruikt, zoals kistwerk, kettingverband, staand verband, kruisverband en Vlaams verband, zoals beschreven in bron [3].

2. Kruipruimte, kelder en ondergrondse garage

Naast de funderingsmuren kan ondergronds metselwerk ook deel uitmaken van een kruipruimte, kelder of ondergrondse garage. Deze ruimtes vereisen zorgvuldige aandacht voor de afwatering, vochtbescherming en de bouwtechniek. De structuur van deze ruimtes moet zodanig worden gelegd dat er voldoende ruimte is voor eventuele inspecties en onderhoudsmaatregelen.

3. Vochtbescherming

Vocht is een van de grootste bedreigingen voor ondergronds metselwerk. Om vochtinsijpeling te voorkomen, worden vochtwerende cement of teerlagen gebruikt. Deze materialen vormen een barrière tegen grondwater en voorkomen dat vocht in het metselwerk absorbeert. Bron [1] benadrukt het belang van deze vochtbescherming bij alle ondergrondse metselwerken.

Bij historisch metselwerk kan vocht op lange termijn schade veroorzaken aan zowel het metselwerk als de voegmaterialen. Dit geldt met name voor oude mortels die op zand, kalk of tras zijn gebaseerd. Deze mortels zijn minder bestand tegen vocht dan moderne cementmateriaal. Daarom is het belangrijk om bij herstel of renovatie van oud metselwerk rekening te houden met de juiste vochtbescherming en materiaalkeuze.

Materialen en mortels

1. Traditionele mortels

Traditionele mortels zijn meestal op zand, kalk en soms tras gebaseerd. Deze mortels waren gebruikelijk in de 19de en begin 20de eeuw. Ze hebben echter minder drukweerstand en vochtbestendigheid dan moderne cementmateriaal. Bron [2] wijst op het feit dat oude metselwerk kan lopen tegen schade door trillingen, zoals tijdens werkzaamheden aan een pand. De structuur van deze mortels is dus kritisch bij oude funderingen.

2. Moderne cementmateriaal

Moderne cementmateriaal biedt een betere drukweerstand en vochtbestendigheid. Deze materialen worden vaak gebruikt bij het herstel of aanvullen van ondergronds metselwerk. Het gebruik van cementmateriaal vereist echter een zorgvuldige afweging tussen stabiliteit en historiciteit, vooral bij monumentale metselwerken. Bron [5] benadrukt dat herstel van metselwerk aan monumenten vaak vergunning vereist en dat het uiterlijk moet worden behouden.

3. Specifieke mortels voor vochtbestendigheid

Voor ondergronds metselwerk is het vaak noodzakelijk om mortels aan te brengen die specifiek zijn ontworpen voor vochtbestendigheid. Deze mortels bevatten vaak toevoegingen zoals hydrofobe stoffen om de absorptie van vocht te beperken. Bron [6] wijst erop dat het gebruik van hydrofobe middelen soms leidt tot schade aan het metselwerk, vooral op lange termijn. Dit duidt op het belang van het kiezen van de juiste mortels en afwerkingen.

Herstelmethoden

1. Inboeten

Inboeten is een herstelmethode waarbij hele bakstenen op plaatsen worden ingevoegd waar stenen zijn gescheurd, beschadigd of ontbreken. Dit kan zowel aan de oppervlakte als in het inwendige van het metselwerk gebeuren. Bron [3] benadrukt dat inboeten tot op heden de meest effectieve herstelmethode is gebleken. Echter, bij dynamische scheuren kan inboeten zinloos of zelfs risicovol zijn.

Voor het uitvoeren van inboeten is een zorgvuldige voorbereiding, materiaalkeuze en uitvoering vereist. De volgende aandachtspunten zijn van belang:

Voorbereiding: Het verband, metseltekens en andere bouwsporen moeten worden vastgelegd via foto’s of tekeningen.
Materiaalkeuze: De gekozen stenen moeten qua kleur, formaat en vochtopname overeenkomen met het oorspronkelijke metselwerk.
Uitvoering: Het inboeten moet worden uitgevoerd volgens het oorspronkelijke metselverband en met een geschikte mortel.

2. Injecteren

Injecteren is een methode waarbij materialen zoals mortels of epoxy’s in de voegen of scheuren worden ingebracht om het metselwerk te versterken. Deze methode wordt vaak gebruikt bij oude funderingen of muren met schade. Het is echter belangrijk om de juiste materialen en druk te gebruiken, om schade aan het oorspronkelijke metselwerk te voorkomen.

3. Dilateren

Dilateren betreft het aanbrengen van bewegingsmogelijkheid in metselwerk. Dit kan nodig zijn bij schade die veroorzaakt wordt door trillingen of bewegingen in de grond. Bron [2] noemt dat oude funderingen vaak schade kunnen oplopen door aanhoudende trillingen, bijvoorbeeld bij werkzaamheden aan een pand. In dergelijke gevallen kan dilateren helpen om verdere schade te voorkomen.

4. Extra verankeringen

Het aanbrengen van extra verankeringen is een methode om metselwerk te versterken, bijvoorbeeld met stalen platen of staven. Deze verankeringen kunnen zowel horizontaal als verticaal worden geplaatst. Het is belangrijk om te controleren of deze ingrepen compatibel zijn met de historische structuur, vooral bij monumentale metselwerken.

Problemen en risico’s bij ondergronds metselwerk

1. Schade door verkeerde hersteltechnieken

Verkeerde hersteltechnieken kunnen schade veroorzaken aan het metselwerk, met name door verstoord vochtverloop. Bron [6] meldt dat hydrofobe middelen soms schade veroorzaken aan metselwerk, vooral op lange termijn. Deze schade maakt zich vaak pas na enkele jaren kenbaar in de vorm van schilfering of voegverlies.

2. Verouderde funderingsmethoden

Oude funderingsmethoden, zoals fundering op staal van metselwerk, kunnen problemen opleveren. Bron [4] benadrukt dat fundering op staal van metselwerk uit de tijd is en alleen nog wordt toegepast bij kleine gebouwen. De structuur van deze funderingen is minder geschikt voor huidige belastingen en stabiliteitseisen.

3. Grondwaterstand en gronddruk

De grondwaterstand en gronddruk zijn belangrijke factoren die invloed kunnen hebben op de stabiliteit van ondergronds metselwerk. Bron [4] vermeldt dat een verlaging van de grondwaterspiegel kan leiden tot zettingen, terwijl verhoogde gronddruk ongelijkmatige zettingen kan veroorzaken. Deze effecten zijn vooral relevant bij oude funderingen die niet zijn ontworpen voor moderne grond- en wateromstandigheden.

4. Oude mortels en materialen

Oude mortels, zoals die op zand, kalk en tras zijn gebaseerd, kunnen minder bestand zijn tegen vocht en belastingen. Bron [5] benadrukt het verschil tussen oud en nieuw metselwerk, met name qua materiaalkeuze. Deze oude mortels kunnen overbelast raken bij extra belasting of trillingen, wat schade kan veroorzaken aan dragende muren.

Technische specifieke aandachtspunten

1. Aansluiting met andere systemen

Bij de realisatie van ondergronds metselwerk is het belangrijk om rekening te houden met aansluitingen zoals riolering, water, gas, elektriciteit en internet. Deze aansluitingen moeten zorgvuldig worden gepland om schade aan het metselwerk te voorkomen. Bron [1] benadrukt dat deze aansluitingen vaak worden uitgevoerd tijdens de funderings- en metselwerken.

2. Isolatie en vochtbescherming

Isolatie en vochtbescherming zijn essentieel voor de duurzaamheid van ondergronds metselwerk. De keuze voor de juiste isolatiematerialen en vochtbeschermende mortels is van groot belang. Bron [1] noemt ondergrondse vochtbescherming als een van de kernaspecten bij alle ondergrondse metselwerken.

3. Aansluiting met bovenbouw

De aansluiting tussen ondergronds metselwerk en bovenbouw is cruciaal voor de stabiliteit van het gehele bouwwerk. Dit betreft zowel de horizontale als verticale aansluiting. Bron [1] en [3] benadrukken het belang van een goed afgestemde bouwknoop tussen onder- en bovenbouw.

Conclusie

Ondergronds metselwerk is een essentieel bouwelement dat bijdraagt aan de stabiliteit, duurzaamheid en functie van een bouwwerk. Het vereist zorgvuldige planning, juiste materialen en technieken, en eventueel herstelmaatregelen bij schade of ouderdom. Vooral bij historisch metselwerk is het belangrijk om rekening te houden met de oorspronkelijke bouwmethoden en materialen. Modernere methoden zoals injecteren, inboeten en verankering kunnen helpen bij herstel, maar moeten met zorg worden toegepast om de oorspronkelijke structuur te behouden.

Zowel voor bouwbedrijven als voor eigenaars is het belangrijk om te beseffen dat ondergronds metselwerk niet alleen functioneel is, maar ook langdurig moet blijven werken. De keuze van de juiste mortels, vochtbescherming en herstelmethoden speelt daarbij een cruciale rol.

Bronnen

grond