Metselwerk en fundering: aandachtspunten en hersteltechnieken voor een stabiele basis

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Een stevige fundering is de basis van elk succesvol gebouw. Vooral in combinatie met metselwerk speelt de fundering een cruciale rol in de stabiliteit, duurzaamheid en energie-efficiëntie van een pand. Bij zowel nieuwbouw als renovatieprojecten moet het aansluiten van metselwerk op de fundering nauwkeurig worden geïmplementeerd om vochtproblemen, koudebruggen en mogelijke verzakkingen te voorkomen. Historische gebouwen, vaak grotendeels op metselwerk gebaseerd, stellen extra uitdagingen, vooral wanneer het gaat om funderingsherstel en verbouwing.

Deze artikel gaat dieper in op de constructieve en praktische aandachtspunten bij het aansluiten van metselwerk op funderingen. We bespreken zowel de materialen en technieken die worden toegepast, als de mogelijke problemen die zich kunnen voordoen. Daarnaast worden mogelijke herstel- en versterkingsmaatregelen besproken, met een focus op hoe metselwerk en fundering samen een stabiele basis vormen voor elk type bouwwerk.

1. Aansluiting metselwerk op fundering: vocht, isolatie en koudebruggen

De aansluiting van metselwerk op de fundering vereist zorgvuldige detailering om een aantal structurele en thermische problemen te voorkomen. De CUR-aanbeveling 93-2 "Detailleren met baksteen" biedt hierin waardevolle richtlijnen voor het correct uitvoeren van deze aansluiting.

1.1. Voorkomen van vochtintrude

Een van de belangrijkste aandachtspunten bij het aansluiten van metselwerk op de fundering is het voorkomen van vochtintrude. Het metselwerk sluit namelijk direct aan op een ondergrond die mogelijk gevoelig is voor grondwater. Het is daarom essentieel om het metselwerk goed te afsluiten tegen vocht, zowel vanuit de bodem als vanuit de ondergrond.

Methode hiervoor is het gebruik van een waterkerende muurafdekking, gecombineerd met een ventilerende luchtspouw. Deze luchtspouw zorgt voor een thermisch bufferlaag en helpt bij het afvoeren van eventueel vocht. Bovendien is het belangrijk om de fundering zodanig te ontwerpen dat grondwater niet in de buitenwand kan dringen, omdat dit leidt tot bevochtiging van het thermisch isolatiemateriaal en hierdoor tot scheidingsproblemen en schimmelvorming.

1.2. Koudebruggen en thermische isolatie

Koudebruggen vormen een groot risico op ongewenste condensatie aan de binnenzijde van de constructie. Het aansluiten van metselwerk op fundering moet dus gebeuren zonder thermische bruggen. Een mogelijke oplossing is het introduceren van een bredere of diepere spouw of het gebruik van een koudebrugonderbreking.

De spouw in het gemetselde buitenspouwblad speelt een belangrijke rol in het voorkomen van koudebruggen. Het metselwerk moet zodanig worden geïsoleerd dat er geen directe thermische verbinding is tussen het binnen- en buitenoppervlak. Dit helpt ook bij het voldoen aan actuele energie-efficiëntie-eisen en voorkomt langdurige schade aan het bouwmateriaal.

1.3. Verhouding metselwerk en funderingsdiepte

De diepte van de fundering is afhankelijk van de grondlaag eronder. Het is van groot belang dat de grond onder de fundering niet kan bevriezen, omdat dit leidt tot verzakkingen en mogelijke scheuren in het metselwerk. De fundering moet daarom dieper worden gelegd dan de vriesdiepte, waarbij rekening wordt gehouden met de lokale bodemcondities.

Bij oudere gebouwen is vaak sprake van een fundering gemaakt uit metselwerk, bestaande uit bakstenen en mortel. Deze funderingen zijn massief en hebben een bepaalde breedte en hoogte. In historische contexten was het gebruik van metselwerk een logische keuze, aangezien bakstenen duur waren en er vaak sprake was van hergebruik van bestaande bouwmaterialen.

2. Structuur en bouwmethoden van metselwerk bij fundering

De structuur van metselwerk bij funderingen hangt sterk af van de bouwmethoden die destijds zijn toegepast. Historisch gezien zijn er verschillende vormen van funderingen gebruikt, variërend van houten palen met metselwerk erbovenop tot volledig gemetselde funderingen op een vlakke bodem.

2.1. Typen metselwerkfunderingen

Oude gemetselde funderingen in Nederland bestaan vaak uit klei- of gebakken stenen. Deze materialen waren destijds kosteneffectiever en beschikbaar, vooral in regio’s waar er sprake was van lokale productie of hergebruik van afgedankte bouwmaterialen. Deze funderingen zijn massief en worden vaak uitgevoerd in combinatie met een bepaalde breedte en hoogte die afhankelijk is van de druk die bovenop moet worden gedragen.

De CUR-aanbeveling 93-2 geeft aanbevelingen voor het detailleren van metselwerk in combinatie met fundering. Deze richtlijnen zijn niet alleen gericht op de structuur, maar ook op de bouwkundige voorzieningen die nodig zijn om stabiliteit en duurzaamheid te garanderen. Denk hierbij aan het gebruik van een dakoverstek met een buiten het muurvlak gelegen goot, of het ontwerpen van dilatatievoegen in metselwerk.

2.2. Aanlegmethoden en sterkte

De aanlegmethoden van funderingen in metselwerk zijn van invloed op de dragende capaciteit. In sommige gevallen is het metselwerk direct op een vaste bodem geplaatst, terwijl in andere gevallen een houten constructie onder de metselwerkfundering is uitgevoerd.

Bij de aanleg van een fundering op staal is sprake van een oudere methode, die vooral bij kleine gebouwen werd toegepast. Deze methode heeft het voordeel dat men niet hoeft te wachten op het verharden van betonstroken, maar het nadeel is dat deze constructie tegenwoordig niet meer standaard wordt gebruikt. De breedte van de fundering is afhankelijk van het type muur die bovenop is geplaatst, zoals een halfsteens muur of een spouwmuur.

3. Problemen bij metselwerk en fundering

Een verouderde of slechte fundering leidt vaak tot verzakkingen, scheuren en schade aan gevels, binnenmuren en vloeren. Vooral bij oudere panden kan het metselwerk al zichtbaar beschadigd zijn, wat duidt op een instabiele fundering. Bij ingrijpende renovaties of verbouwingen is het dan cruciaal om eerst de fundering te herstellen voordat herstelwerkzaamheden aan het metselwerk kunnen beginnen.

3.1. Instabiele funderingen

Bij instabiele funderingen of funderingen met onvoldoende dragend vermogen kan het metselwerk los komen van de achterliggende structuur. Dit ziet men vaak bij oudere panden waarbij de houten vloerbalken zijn verwijderd, waardoor het metselwerk onderaan direct zichtbaar wordt. In dergelijke gevallen is het vaak nodig om de fundering te versterken met behulp van nieuwe betonfunderingen of bouwpalen.

3.2. Verzakkingen en scheuren

Scheuren in het metselwerk zijn een duidelijk teken van mogelijke verzakkingen. Deze kunnen ontstaan door veranderingen in de grond, zoals verlaging van de grondwaterstand of verhoogde gronddruk onder de belendende fundering. Dit leidt tot ongelijkmatige zettingen en eventueel tot instabiliteit van het metselwerk.

Thor Logical benadrukt het belang van een zorgvuldig onderzoek van de fundering voordat herstelmaatregelen worden genomen. In veel gevallen is het nodig om eerst met mechanische boor- en hakmachines te testen of het metselwerk nog stevig genoeg is. Vaak blijkt dat oude mortel ontbonden is en dat de bakstenen los en beweegbaar zijn, wat maakt dat het metselwerk structureel onstabiel is.

4. Herstel- en versterkingsmaatregelen voor metselwerk en fundering

Het herstellen van een metselwerkfundering vereist specialistische kennis en vaak ook een constructief advies. Thor Logical en andere experts in de bouwsector adviseren vaak om eerst een onderzoek te laten uitvoeren voordat er maatregelen worden genomen. Dit onderzoek wordt meestal door een constructeur of geotechnisch ingenieur uitgevoerd.

4.1. Specialistische hersteltechnieken

Na het onderzoek aan de gemetselde fundering wordt een advies opgesteld. Dit advies kan omvatten een aantal herstel- of versterkingsmaatregelen, zoals:

Het gebruik van speciale mortel of mengsels om het metselwerk weer homogeen en stevig te maken.
Het versterken van de fundering met behulp van bouwpalen of betonconstructies.
Het aanbrengen van een koudebrugonderbreking om thermische bruggen te voorkomen.
Het opstellen van een veiligheidsplan indien de situatie minder veilig is.

Deze maatregelen worden uitgevoerd door specialistische en gecertificeerde aannemers die ervaring hebben met constructief herstel van oude bouwwerken.

4.2. Wettelijke aansprakelijkheid en kostenverdeling

In sommige gevallen, zoals bij mandelig metselwerk of mandelende funderingen, is het wettelijk noodzakelijk dat de herstelkosten worden gedeeld. Artikel 5:65 BW bepaalt dat mandelige zaken, zoals funderingen en muurconstructies, worden onderhouden, gereinigd en eventueel vernieuwd op kosten van alle mede-eigenaren.

Dit betekent dat een mede-eigenaar een andere mede-eigenaar kan vorderen om mee te betalen aan noodzakelijke herstel- of vernieuwingsmaatregelen. Dit is van belang bij renovatieprojecten waarbij de fundering en metselwerk gedeeld eigendom zijn.

5. Historisch metselwerk: waarde en uitdagingen

Historisch metselwerk heeft een unieke waarde, zowel esthetisch als functioneel. Het gebruik van oude bouwmaterialen en technieken geeft een pand een historische betekenis en een bijzondere identiteit. Tegenwoordig zijn er steeds meer initiatieven om oud metselwerk te behouden, verduurzamen en energetisch te verbeteren.

5.1. Regionale verschillen en bouwmethoden

Het historisch metselwerk vertoont vaak regionale variaties, afhankelijk van de beschikbare bouwmaterialen en de lokale bouwmethoden. In sommige regio’s was het gebruik van bakstenen uitgebreider dan in andere, wat ook invloed heeft gehad op de bouwtechnieken en de structuur van de funderingen.

De kennis van historisch metselwerk vereist daardoor ook kennis van de destijds gebruikte bouwstoffen, maatvoeringen en constructies. Deze kennis is essentieel bij het herstellen en behouden van oude panden, zowel in de woningbouw als in industriële of culturele contexten.

5.2. Impact van droogte en klimaatverandering

Een groeiend probleem is de impact van droogte en klimaatverandering op oud metselwerk. In 2019 en 2020 is duidelijk geworden hoe oudere woningen en bouwwerken met metselwerkstructuur gevoelig zijn voor lange droogperioden. Een laag grondwaterpeil en droge bodems kunnen leiden tot verzakkingen en scheuren, zowel in de fundering als in het metselwerk.

6. Toekomstige trends: duurzaamheid en combinatie met moderne materialen

De toekomst van metselwerk ligt in de combinatie met moderne bouwmaterialen en duurzame technieken. Terwijl historisch metselwerk behouden wordt, wordt het vaak aangevuld met moderne isolatielagen, versterkingsmaterialen en energie-efficiënte constructies. Deze combinatie creëert unieke bouwwerken die zowel historisch waardevol zijn als functioneel en duurzaam.

In de horeca, woningbouw en kantoren zie je steeds vaker historisch metselwerk gecombineerd met moderne betonconstructies of glasafwerkingen. Deze combinatie behoudt de esthetiek van het oude metselwerk, maar verhoogt ook de energie-efficiëntie en de duurzaamheid van het pand.

Conclusie

Het aansluiten van metselwerk op fundering is een complexe aangelegenheid die zorgvuldige detailering en specialistische kennis vereist. Zowel het voorkomen van vochtintrude, koudebruggen als de stabiliteit van de fundering zijn cruciale aandachtspunten. Oude funderingen en metselwerkconstructies stellen extra uitdagingen, vooral bij renovatieprojecten, waarbij herstel- en versterkingsmaatregelen vaak nodig zijn.

Historisch metselwerk heeft niet alleen een esthetische waarde, maar ook een functionele rol in de bouwsector. Door de kennis van oude bouwmethoden en materialen te combineren met moderne technieken, is het mogelijk om oude panden duurzaam en energie-efficiënt te verbouwen. Het behoud van metselwerk en fundering is daarom niet alleen een bouwkundige vereiste, maar ook een culturele verantwoordelijkheid.