Metselwerk nathouden: proces, duur en factoren

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Het nathouden van metselwerk is een essentieel onderdeel van het bouw- en renovatieproces. Het zorgt ervoor dat het metselwerk tijdig genoeg is om de volgende bouwfase veilig en efficiënt te starten. Het nathouden, of het opdrogen van metselstenen en mortel, hangt af van verschillende factoren, zoals de samenstelling van de bouwmaterialen, de omgevingsomstandigheden en het type metseltechniek. In dit artikel wordt uitgebreid ingegaan op het proces van het nathouden van metselwerk, de tijd die hiervoor nodig is, en de factoren die hierin een rol spelen. De informatie is gebaseerd op betrouwbare en gecontroleerde bronnen over het productieproces van baksteen, metseltechnieken en mortel-eigenschappen.

Het productieproces van baksteen: basis voor metselwerk

Voordat ingegaan wordt op het nathouden van metselwerk, is het belangrijk om te begrijpen hoe de bakstenen, die vaak het fundament vormen van metselwerk, vervaardigd worden. Het proces omvat verschillende stappen, vanaf de kleiopslag tot het bakken van de steen.

Opslag van klei

De klei die gebruikt wordt voor de productie van bakstenen, wordt eerst opgeslagen. Tijdens deze opslagperiode verrotten eventuele plantaardige resten, zoals humus, die in de klei kunnen zitten. Deze resten mogen niet in de eindproducten blijven, omdat ze leiding kunnen geven tot onvolkomenheden, zoals gaten in de bakstenen.

De opslagduur varieert afhankelijk van de omstandigheden. Bij overdekte opslag varieert deze van één tot zes maanden, terwijl bij buitenopslag de periode drie maanden tot een jaar kan duren. Deze opslag is van belang om de klei te laten rijpen en homogeen te worden.

Voorbewerking van klei

Voor het vormen van bakstenen moet de klei eerst worden voorbewerkt. Deze stap heeft als doel om de kleimassa door mengen en kneden tot een homogene en plastische grondstof te maken, geschikt voor het vormen van steen. Homogeniteit betekent dat de klei zo gelijkmatig mogelijk is, wat zorgt voor een consistent kwaliteitsproduct. Plastischheid betekent dat de klei gemakkelijk vervormbaar is, zodat dichte stenen met scherpe kanten kunnen worden gemaakt.

De voorbewerking begint met het reinigen van de klei. Steentjes en metaaldeeltjes worden verwijderd, omdat deze in de volgende bewerkingen met steeds fijner afgestelde machines kunnen verder worden verwerkt. Vervolgens wordt de klei met een vrachtauto of shovel naar een toevoerbak gebracht, ook wel bekend als de Kastenbeschicker. Deze toevoerbak fungeert als een buffer en doseerinrichting.

Het vormen van de bakstenen

Na de voorbewerking wordt de klei gevormd tot metselstenen. Het vormproces is niet uitgebreid beschreven in de brondocumenten, maar het is duidelijk dat het vormen voorafgaat aan het drogen en bakken.

Droogproces

Het droogproces is een belangrijke fase in het productieproces. In de droogruimte worden parameters zoals droogtijd, temperatuur en relatieve vochtigheid automatisch geregeld. De droogtijd varieert meestal rond de 30 uur, en tijdens dit proces wordt het uiteindelijke vochtgehalte van de steen teruggebracht tot ongeveer 2%. Dit is een essentieel stadium, omdat het het vormgehalte vastlegt en voorbereidt op het bakproces.

Het bakken

Het bakken van de vormelingen gebeurt in drie fasen:

Opwarmperiode: Hierin wordt de temperatuur geleidelijk opgevoerd tot de gewenste baktemperatuur.
Stookperiode: Tijdens deze fase vindt de sintering plaats. Dit is een ingewikkelde chemische reactie bij hoge temperaturen (900 tot 1200 °C), waarbij nieuwe keramische verbindingen ontstaan die de steen zijn sterkte geven.
Koelperiode: De laatste fase bestaat uit het afkoelen van de stenen tot ze klaar zijn om gebruikt te worden in metselwerk.

Het bakken is essentieel voor het verkrijgen van de uiteindelijke eigenschappen van baksteen, zoals hardheid, kleur en duurzaamheid.

Het nathouden van metselwerk

Na het leggen van metselwerk is het belangrijk om te wachten tot het mortel volledig is uitgedroogd en geëindigd. Dit proces, bekend als het nathouden, is cruciaal om te voorkomen dat het mortel te snel droogt of breekt, wat kan leiden tot scheuren of een vermindering van de sterkte van het metselwerk.

Wat is het nathouden?

Het nathouden van metselwerk verwijst naar de periode dat het mortel, dat gebruikt wordt om de bakstenen met elkaar te verbinden, voldoende vocht behoudt om zich correct te harden. Tijdens deze fase moet de mortel voldoende lang in een natte omgeving blijven om de chemische reacties te kunnen voltooien die nodig zijn voor de vorming van een stevige verbinding.

De duur van het nathouden hangt af van verschillende factoren, zoals de samenstelling van de mortel, de omgevingstemperatuur, de relatieve luchtvochtigheid en de dikte van de mortel.

Factoren die het nathouden beïnvloeden

Mortelsamenstelling: De aard van de mortel bepaalt de snelheid waarmee het uitdroogt. Hydraulische mortels harden sneller dan luchtkalkmortels, die langer in contact met vocht moeten blijven om correct te harden. Luchtkalkmortel kan tot een maand per millimeter dikte nodig hebben om volledig uit te harden.
Omgevingstemperatuur: Bij hogere temperaturen droogt mortel sneller uit, wat betekent dat het nathouden korter kan zijn. Bij lage temperaturen, zoals in de winter, moet het mortel langer in een natte omgeving blijven om te voorkomen dat het te snel uitdroogt of breekt.
Luchtvochtigheid: Een hogere relatieve luchtvochtigheid vertraagt het droogproces van mortel. In droge omgevingen is het belangrijk om het mortel extra te beschermen tegen voortijdig uitdrogen.
Morteldikte: Dikke mortellagen vereisen langer nathouden dan dunne lagen. Dit is van belang bij het repareren van voegen, waarbij de dikte van de mortel kan variëren.
Aanwezigheid van wind of zonlicht: Directe blootstelling aan zonlicht of wind kan het nathouden beïnvloeden. In dergelijke omstandigheden is het verstandig om het mortel te beschermen met een doek of plastic om een gelijkmatig droogproces te garanderen.

Aanbevolen duur voor het nathouden

Hoewel de exacte duur van het nathouden afhankelijk is van de genoemde factoren, zijn er algemene richtlijnen die kunnen worden gevolgd. Bij gebruik van hydraulische mortel is de aanbevolen nathoudingsduur ongeveer 24 tot 48 uur. Bij luchtkalkmortel kan deze periode aanzienlijk langer zijn, soms tot meerdere weken, afhankelijk van de dikte van de mortel.

Bij het repareren van voegen met kalkmortel is het verder aan te raden om de benodigde hoeveelheid nauwkeurig te berekenen. Voor 3 tot 4 vierkante meter voegwerk met voegen van 8 mm breed en 16 mm diep is ongeveer 20 kg kalkmortel nodig. Het is echter belangrijk om rekening te houden met eventuele variaties in de grootte van de stenen of de diepte van de voegen.

Veiligheid en praktische aandachtspunten bij het nathouden

Het nathouden van metselwerk vereist niet alleen technische aandacht, maar ook veiligheid. Kalkmortel is bijtend en vereist daarom het gebruik van beschermende maatregelen zoals oogbescherming, handschoenen en geschutste kleding. De veiligheidsinstructies op de etiketten van de mortelproducten moeten zorgvuldig worden nagelezen en opgevolgd.

Daarnaast is de timing van het repareren van voegen belangrijk. Het is aan te raden om dit niet te laat of te vroeg in het jaar te doen om vorstschade te voorkomen. Kort na het aanbrengen van kalkmortel kunnen vorstkristallen ontstaan, wat kan leiden tot scheuren of vermindering van de duurzaamheid van het mortel.

Het nathouden in het kader van duurzaamheid en stabiliteit

Het nathouden van metselwerk speelt ook een rol in de duurzaamheid en stabiliteit van de constructie. Baksteen is een materiaal met goede inerte eigenschappen, wat betekent dat het een stabiel klimaat in het gebouw kan waarborgen. Door het correcte nathouden van het mortel wordt de structuur van de muur versterkt en wordt de kans op scheuren of instabiliteit verminderd.

Baksteenmuren zijn bovendien bekend om hun hoge brandweerstand. Afhankelijk van de dikte van de muur en of deze bepleisterd is, kunnen baksteenmuren een brandweerstand van 1 uur tot 6 uur bieden. Bijvoorbeeld:

9 cm wand: Rf 1 uur (niet bepleisterd), Rf 2 uur (bepleisterd)
14 cm wand: Rf 2 uur (niet bepleisterd), Rf 4 uur (bepleisterd)
19 cm wand: Rf 4 uur (niet bepleisterd), Rf 6 uur (bepleisterd)

Deze gegevens zijn afkomstig van de Belgische Baksteenfederatie en zijn van belang bij het bepalen van de brandweerstand van metselwerk in commerciële of industriële gebouwen.

Daarnaast heeft baksteen goede geluidsisolatie-eigenschappen, wegens zijn hoge dichtheid en amorfe structuur. Ook is het een duurzaam materiaal dat eeuwenlang intact kan blijven, mits het goed is aangebracht en onderhouden.

Het invloed van het morteltype op het nathouden

Het type mortel dat wordt gebruikt heeft een directe invloed op de duur van het nathouden. Hydraulische mortels harden sneller en kunnen in een kortere tijd veilig worden belast, terwijl luchtkalkmortels veel langer in natte omstandigheden moeten blijven om volledig te harden. Dit is van belang bij het plannen van bouw- of renovatieprojecten, omdat het nathouden een beperkende factor kan zijn voor het voortgangsschema.

De aandachtspunten bij het gebruik van kalkmortel zijn in detail uitgewerkt in de beschikbare bronnen. Het is aan te raden om ervaren vaklieden of deskundigen te raadplegen bij het uitvoeren van het mortelwerk, vooral bij grotere projecten of bij het gebruik van luchtkalkmortels.

Samenvatting van het proces

Het proces van het nathouden van metselwerk kan samengevat worden in de volgende stappen:

Voorbereiding: Kies het juiste morteltype op basis van de toepassing, de omgeving en de gewenste duurzaamheid.
Aanbrengen van mortel: Leg de mortel op de gewenste plek en voeg de stenen aan elkaar.
Nathouden: Bescherm het mortel met een natte doek of plastic om een gelijkmatige droogtijd te garanderen.
Beoordeling: Wacht tot het mortel volledig is uitgedroogd en geëindigd voordat het belast wordt.

De exacte duur van het nathouden varieert, maar als algemene richtlijn kan gezegd worden dat hydraulische mortels binnen 24 tot 48 uur kunnen worden belast, terwijl luchtkalkmortels tot meerdere weken kunnen duren. Het is belangrijk om rekening te houden met omgevingsfactoren zoals temperatuur, luchtvochtigheid en wind.

Praktische tips voor het nathouden van mortel

Gebruik natte doeken of plastic: Deze helpen bij het nathouden van mortel en voorkomen voortijdig uitdrogen.
Voorkom directe zoninstraling: Zorg dat het mortel niet direct blootstaat aan zonlicht of wind, tenzij het extra wordt beschermd.
Bereken de benodigde hoeveelheid mortel: Dit voorkomt onnodige aanschaf of tekort aan mortel tijdens het werk.
Volg veiligheidsrichtlijnen: Gebruik beschermende kleding, handschoenen en oogbescherming bij het werken met kalkmortel.
Wacht met belasten: Zorg dat het mortel volledig is uitgedroogd voordat er op wordt gebouwd of belast.

Conclusie

Het nathouden van metselwerk is een essentieel onderdeel van het bouw- en renovatieproces. Het zorgt voor een stevige en duurzame structuur van het metselwerk en voorkomt scheuren of breuk van het mortel. De duur van het nathouden hangt af van factoren zoals de samenstelling van de mortel, de omgevingsomstandigheden en de dikte van de mortel. Het is belangrijk om deze factoren goed in overweging te nemen bij het plannen van bouwprojecten. Door het correcte nathouden van mortel wordt niet alleen de kwaliteit van het metselwerk gegarandeerd, maar ook de veiligheid en duurzaamheid van het gebouw versterkt.