Metselwerk en voegen: Technieken, materialen en uitvoering in renovatieprojecten

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Het vullen en onderhouden van metselwerk en voegen speelt een centrale rol in de constructie- en renovatieindustrie. Voor zowel woningeigenaren als professionals in de bouwsector is het begrijpen van de juiste methoden en materialen essentieel voor het behouden van de esthetiek, de duurzaamheid en de structuur van metselconstructies. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de relevante technieken, de aanbevolen materialen, en de richtlijnen voor uitvoering, op basis van actuele bronnen en praktijkrichtlijnen.

Inleiding

Metselwerk en voegen zijn essentiële onderdelen van elk bouwproject. Voegen zorgen voor de stabiliteit van metselconstructies en dragen ook bij aan de esthetiek van gebouwen. Bij renovatieprojecten, met name bij historische gebouwen, zijn er specifieke richtlijnen voor het verwijderen, herstellen en aanbrengen van voegen. Deze richtlijnen zijn bedoeld om de originele structuur en het historische karakter van het metselwerk te behouden, terwijl tegelijkertijd de functionele eisen, zoals waterdichtheid en duurzaamheid, worden waarborgd.

In dit artikel worden de technieken en materialen voor voegen in metselwerk besproken, met een focus op de juiste uitvoering en mogelijke problemen. We bespreken onder andere de keuze van mortel, de toepassing van traditionele en moderne methoden, en de rol van het metselverband in het ontwerp en het onderhoud van metselconstructies.

Technieken voor voegbehandeling

Verwijderen van bestaande voegen

Het verwijderen van oude of beschadigde voegen is een essentieel deel van de renovatieproces. Dit dient zorgvuldig te gebeuren om schade aan het omliggende metselwerk te voorkomen. Volgens de richtlijnen uit bron [2] mag het verwijderen van een voeg alleen met gereedschap dat geen schade toebrengt aan het historisch metselwerk. Een lintvoeg dient eerst tot de gewenste uithakdiepte te worden ingezaagd voordat het met een naaldbeitel kan worden uitgehakt.

Bij metselwerk met een lintvoeg die smaller is dan 7 mm is alleen inzagen van de lintvoeg toegestaan. Een voeg smaller dan 3,0 mm mag in beginsel niet worden verwijderd. Dit is vanwege de gevoeligheid van het metselwerk voor verdere schade bij verstoren van het oorspronkelijke voegpatroon.

Een nieuwe ontwikkeling is het gebruik van machines die werken met oscillerende schijfjes met geharde tandjes. Deze apparaten zijn geschikt voor zeer nauwkeurig uithalen van voegwerk, maar zijn vooral geschikt voor kalkvoegen. De schijfjes zijn gevoelig voor uitbreken en moeten daarom met zorg worden gebruikt.

Bij het uithakken van bestaand voegwerk mogen de voegen niet worden verbreed; het zogenaamde ophakken van voegen is niet toegestaan. Dit is om ervoor te zorgen dat de esthetiek en de structuur van het metselwerk worden behouden.

In verband met een goede hechting van de voegspecie moet de voeg zodanig worden uitgehakt dat de voegruimte voldoende massa heeft. De oude mortel moet volledig worden verwijderd tot aan de metselspecie. Als richtlijn kan worden aangehouden een verhouding van voegdikte staat tot de voegdiepte als 1 staat tot 2.

Aanbrengen van nieuwe voegen

Het aanbrengen van nieuwe voegen vereist een zorgvuldige keuze van mortel en een nauwkeurige uitvoering. De keuze van de metsel- en voegmortel dient afgestemd te zijn op de eigenschappen van de te verwerken baksteen. Dit geldt zowel voor nieuwe constructies als voor renovatieprojecten. In bron [1] staat dat pure natuurlijke waterkalk (NHL 5 of NHL 3,5) kan worden gebruikt als bindmiddel voor voegmortel en metselmortel. Deze materialen zijn geschikt voor het herstellen van historisch metselwerk en zorgen voor een goede hechting en duurzaamheid.

Nieuw metselwerk, in de vorm van inboetwerk, dient overeen te komen met het oorspronkelijke, historisch juiste metselwerk. Dit betreft de steensoort, het metselverband en de metselmortel. De in te boeten stenen moeten qua hardheid, formaat, kleur en textuur aansluiten op het bestaande metselwerk. De fysische eigenschappen van de vervangende bakstenen zijn belangrijker dan de kleur. De in te boeten stenen moeten in hetzelfde metselverband worden verwerkt, en de metselmortel moet aangepast zijn aan de samenstelling en hardheid van de bestaande mortel.

In het geval dat bestaande beschadigde stenen verdere schade tot gevolg kunnen hebben, is een reparatiemortel toegestaan, mits in de kleur van de originele steen. Dit is een aanvullende maatregel om schade te voorkomen zonder de originele structuur van het metselwerk aan te tasten.

Het opvoegen van metselwerk

Het opvoegen van metselwerk wordt meestal uitgevoerd in één keer, aan het einde van de ruwbouwwerken. Dit is om ervoor te zorgen dat het metselwerk niet wordt blootgesteld aan nederigter tijdens de uitvoering. Het opvoegen betreft het herstellen of vernieuwen van de buitenzijde van het metselwerk, inclusief voegwerk, metselwerk, daken en goten.

Het opvoegen van het gevelmetselwerk is een techniek die vaak wordt toegepast bij renovaties. De voegmortel moet goed aansluiten op de oorspronkelijke mortel en de structuur van het metselwerk. Het doel is om het metselwerk functioneel en esthetisch her te stellen, zonder de historische waarde te verliezen.

Materialen voor voegen en metselwerk

Kalk- en trasvoegen

Kalk- en trasvoegen zijn traditionele materialen die vaak worden gebruikt in historische metselconstructies. Deze voegen zijn geschikt voor gebouwen waarbij de originele structuur en esthetiek behouden moeten worden. Het aanbrengen van kalk- en trasvoegen mag alleen plaatsvinden wanneer er geen vorst is of wanneer vorst niet is voorspeld. Bij onverwachte vorst dient het gevoegde gevel afgedekt te worden met jute zakken of gelijkwaardig materiaal.

De kleur, techniek, samenstelling en uiterlijk van historisch juist voegwerk hangt af van de ouderdom en het type monument. Dit betekent dat de voegtechniek en kleur kunnen variëren per architectuurstijl en per gebouw. Het is daarom belangrijk om tijdens renovaties de historische context van het metselwerk in overweging te nemen bij de keuze van mortel en uitvoeringsmethoden.

Natuurlijke waterkalk

Natuurlijke waterkalk (NHL) is een bindmiddel dat vaak wordt gebruikt voor voegmortel en metselmortel. Deze kalk is geschikt voor zowel historische als moderne metselconstructies. NHL5 en NHL3,5 zijn populaire keuzes voor voegen, omdat deze varianten een goede hechting en duurzaamheid bieden.

De voordelen van natuurlijke waterkalk zijn onder andere zijn goede ademend vermogen, zijn geschiktheid voor historische materialen, en zijn duurzaamheid. Deze kalk is geschikt voor zowel inwendige als uitwendige voegen en kan worden gebruikt in combinatie met verschillende soorten steen en baksteen.

Andere mortelsoorten

Naast kalk- en trasvoegen zijn er ook andere mortelsoorten die in de bouwsector worden toegepast. Deze variëren van zand-cementmortel tot epoxy-mortels, afhankelijk van de eisen van het project. In het kader van renovaties en restauraties is het belangrijk om de juiste mortel te kiezen die aansluit op de bestaande materialen.

Het is niet toegestaan om zand-cementmortel toe te passen bij historische metselconstructies, omdat deze mortel minder ademend is en schade kan veroorzaken aan het oorspronkelijke metselwerk. In plaats daarvan zijn kalk- en trasvoegen aanbevolen, omdat deze beter aansluiten op de eigenschappen van baksteen en natuursteen.

Uitvoeringsrichtlijnen voor metselwerk en voegen

Richtlijnen voor het behouden van bestaand metselwerk

Bestaand metselwerk dient behouden te blijven, tenzij de onderlinge samenhang en scheurvorming herstel verhinderen. Dit betekent dat metselwerk alleen mag worden vervangen als het niet langer functioneel is of als het de structuur van het gebouw bedreigt. Bij historische gebouwen is het behoud van het originele metselwerk essentieel voor het behouden van de historische waarde en het esthetische karakter van het gebouw.

Nieuw metselwerk, in de vorm van inboetwerk, dient overeen te komen met het oorspronkelijke metselwerk. Dit betreft de steensoort, het metselverband en de metselmortel. De in te boeten stenen moeten qua hardheid, formaat, kleur en textuur aansluiten op het bestaande metselwerk. De fysische eigenschappen van de vervangende bakstenen zijn belangrijker dan de kleur. De in te boeten stenen moeten in hetzelfde metselverband worden verwerkt, en de metselmortel moet aangepast zijn aan de samenstelling en hardheid van de bestaande mortel.

Richtlijnen voor het aanbrengen van mortel

Het aanbrengen van mortel dient zorgvuldig te gebeuren om schade aan het metselwerk te voorkomen. De mortel moet goed aansluiten op het oorspronkelijke metselwerk en moet de structuur en de esthetiek van het gebouw behouden. Het aanbrengen van mortel dient te geschieden in een single operation, aan het einde van de ruwbouwwerken.

De mortel moet afgestemd zijn op de eigenschappen van de baksteen of steen die wordt gebruikt. Dit betreft zowel de samenstelling van de mortel als de hardheid. De keuze van de mortel dient afgestemd te zijn op de eigenschappen van de te verwerken baksteen. Dit is om ervoor te zorgen dat de mortel goed hecht en dat het metselwerk niet wordt aangetast door ongeschikte materialen.

Richtlijnen voor het onderhouden van metselwerk

Het onderhouden van metselwerk is essentieel voor het behouden van de functionele en esthetische waarde van gebouwen. Het onderhouden van metselwerk betreft het verwijderen van oude voegen, het aanbrengen van nieuwe voegen, en het herstellen van beschadigde stenen. Het is belangrijk om de juiste technieken en materialen te gebruiken bij het onderhoud van metselwerk, zodat de structuur en de esthetiek van het gebouw worden behouden.

Het onderhouden van metselwerk dient te geschieden met zorgvuldig gekozen gereedschap en materialen. Het verwijderen van oude voegen dient te geschieden zonder schade te toebrengen aan het omliggende metselwerk. Het aanbrengen van nieuwe voegen dient te geschieden met mortel die aansluit op de eigenschappen van het bestaande metselwerk.

Het herstellen van beschadigde stenen dient te geschieden met mortel die aansluit op de originele stenen. Dit is om ervoor te zorgen dat het metselwerk functioneel en esthetisch her wordt gemaakt, zonder de historische waarde te verliezen.

Technieken en materialen in praktijk

Voorbeeldproject: Renovatie van historisch metselwerk

Een voorbeeldproject waarin de hier besproken technieken en materialen worden toegepast is de renovatie van historisch metselwerk. In dit project wordt de oorspronkelijke metselconstructie behouden, terwijl de voegen worden hersteld en de beschadigde stenen worden vervangen. De keuze van mortel is essentieel voor het behouden van de structuur en de esthetiek van het gebouw.

In dit project wordt pure natuurlijke waterkalk (NHL 5 of NHL 3,5) gebruikt als bindmiddel voor de voegmortel en metselmortel. Deze kalk is geschikt voor het herstellen van historisch metselwerk en zorgt voor een goede hechting en duurzaamheid. De mortel wordt afgestemd op de eigenschappen van de bestaande bakstenen, zodat de structuur en de esthetiek van het gebouw worden behouden.

Het verwijderen van oude voegen dient te geschieden met zorgvuldig gekozen gereedschap, zodat geen schade wordt toegebracht aan het omliggende metselwerk. Het aanbrengen van nieuwe voegen dient te geschieden met mortel die aansluit op de eigenschappen van het bestaande metselwerk. De in te boeten stenen worden geselecteerd op basis van hun fysische eigenschappen, zodat de structuur en de esthetiek van het gebouw worden behouden.

Conclusie

Metselwerk en voegen zijn essentiële onderdelen van elk bouwproject, zowel bij nieuwbouw als bij renovaties. Het correcte aanbrengen, herstellen en onderhouden van voegen is essentieel voor het behouden van de functionele en esthetische waarde van gebouwen. Het keuze van de juiste materialen en technieken is daarbij van groot belang.

De richtlijnen die in dit artikel zijn besproken, zijn bedoeld om het behoud van historische metselconstructies te waarborgen. Deze richtlijnen zijn gericht op het behouden van de oorspronkelijke structuur en het esthetische karakter van gebouwen, terwijl tegelijkertijd de functionele eisen worden waarborgd.

Voor zowel woningeigenaren als professionals in de bouwsector is het begrijpen van deze richtlijnen essentieel voor het uitvoeren van succesvolle renovatieprojecten. Het juiste gebruik van mortel, het behouden van bestaand metselwerk, en het herstellen van beschadigde stenen zijn allemaal onderdelen van een succesvolle renovatie.