Metselen bij lage temperaturen: richtlijnen, maatregelen en technische overwegingen

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Metselen bij lage temperaturen is een complex proces dat extra aandacht vereist om schade aan het metselwerk en materialen te voorkomen. In de winterperiode is het risico op ijsvorming, bevroren mortel en vertraging in de bindingsreactie aanzienlijk groter. Uit verschillende bronnen, waaronder bouwnormen, uitvoeringsrichtlijnen en vakliteratuur, zijn richtlijnen en aanbevelingen afgeleid die metselbedrijven en bouwers kunnen gebruiken om verantwoord door te werken bij koude omstandigheden.

In deze artikel wordt ingegaan op de relevante temperatuurgrenzen, de invloed van koude omstandigheden op mortel en metselstenen, en de noodzakelijke maatregelen om veilig en efficiënt metselwerk te realiseren. Daarnaast worden praktische richtlijnen en aanbevelingen besproken, met aandacht voor zowel de bouwprofessional als de particuliere verbruiker.

Temperatuurgrenzen voor metselen

Toegestane en niet-toegestane temperaturen

De uitvoeringsrichtlijn voor metselwerkconstructies (SKG-IKOB Publikatie PBL0357, ook bekend als URL 357) bepaalt duidelijk dat verwerking van metsel- of lijmmortels bij temperaturen lager dan –3 °C ter plaatse van het metselwerk niet is toegestaan. Bij temperaturen tussen –3 °C en 0 °C is metselen wel toegestaan, mits een aantal voorwaarden worden gerespecteerd.

Deze voorwaarden zijn: - De stenen, blokken en elementen tijdens de verwerking een temperatuur hebben die hoger is dan 0 °C. - Bij geprefabriceerde metsel- en lijmmortels moet de leverancier of producent verklaren dat de mortel geschikt is voor toepassing bij de gegeven omstandigheden, en de verwerkingsvoorschrachten van de producent worden gevolgd. - Voor op de bouwplaats vervaardigde mortels moet het metselbedrijf aantonen dat het metselwerk dat wordt gerealiseerd voldoet aan de gestelde eisen.

Daarnaast bepaalt de norm NEN-EN 1996-2, artikel 3.3.1.8, dat materialen met ijsdeeltjes of bevroren producten niet gebruikt mogen worden bij het metselen. Dit geldt voor water, zand en geprefabriceerde kalk-zandmortel.

Wienerberger, een gevestigde producent van bakstenen, wijst erop dat metselen bij luchttemperaturen lager dan 0 °C geen risico’s mag lopen, tenzij er beschermende maatregelen genomen worden. Bevriezen van het metselwerk kan leiden tot aanzienlijke schade.

De KNB (Kaderrichtlijn Bouw) vermeldt in het infoblad 35 (februari 2016) dat beschermende maatregelen aangeraden worden bij luchttemperaturen lager dan 0 °C. Daarnaast worden mortels beschikbaar gesteld die geschikt zijn voor gebruik tot ongeveer –5 °C, mits de aanwijzingen van de producent gevolgd worden.

Invloed van gevoelstemperatuur

Niet alleen de daadwerkelijke temperatuur is van belang, maar ook de gevoelstemperatuur, die wordt bepaald door wind, neerslag en de lichaamstemperatuur van de werknemers. Volgens het kennisnetwerk baksteenmetselwerk mogen werknemers die onder de bouw CAO werken het werk neerleggen bij een gevoelstemperatuur lager dan –6 °C. Dit betekent dat metselwerk onder extreem koude omstandigheden niet alleen vanuit een technische, maar ook vanuit een juridische en sociaal perspectief niet verantwoord is.

Invloed van lage temperaturen op mortel en metselstenen

Morteltemperatuur en binding

Bij lage temperaturen verloopt de binding van mortel trager. Dit heeft een aantal gevolgen: - Het metselwerk is langer gevoelig voor weersinvloeden. - De maximale stapelhoogte van metselwerk is geringer, omdat de bindkrachten zich niet op tijd ontwikkelen. - Het is vaak noodzakelijk om het metselwerk in kleinere secties uit te voeren, om te zorgen dat het voldoende stabiliteit heeft en niet instort onder zijn eigen gewicht.

Daarom is het belangrijk om verwarmde mortel te gebruiken, bijvoorbeeld door verwarmd water in de specie te mengen. De mortel neemt de temperatuur van de stenen binnen ongeveer 2 minuten aan. Daarom is het ook belangrijk dat de stenen zelf niet te koud zijn.

Temperatuur van metselstenen

De stenen of blokken mogen niet onder 10 °C zijn bij verwerking. Dit kan bereikt worden door: - Stenen binnen op te slaan. - Stenen in verwarmde bigbags te bewaren. - Stenen droog te houden en ijsvorming te voorkomen.

Het gebruik van geprefabriceerde mortels vereist dat de producent een verklaring geeft over de geschiktheid voor de omstandigheden. Bij zelfgemaakte mortels moet het metselbedrijf kunnen aantonen dat de eisen aan het metselwerk zijn voldaan.

Praktische maatregelen bij metselen in de winter

Bescherming tegen vorst

Het metselwerk moet beschermd worden tegen bevriezing. Dit kan bereikt worden door: - Het metselwerk af te dekken met isolerende dekmaterialen (zoals dektassen of polyethyleenfolie). - Het metselwerk in een verwarmde omgeving te laten rijpen. - Het gebruik van vriesbestendige mortels, die tot ongeveer –5 °C geschikt zijn.

Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat geen ijsvorming optreedt in de steentassen. Dit kan leiden tot schade aan het metselwerk en vermindering van de bindkrachten.

Timing van metselwerk

Bij koude omstandigheden is het verstandig om het metselwerk in de lengte van het werk uit te voeren, in plaats van in grote stapels. Dit voorkomt het risico op instorting door onvoldoende bindkracht.

Daarnaast is het noodzakelijk om een plan van aanpak op te stellen en dit met betrokken partijen te bespreken. Een goed voorbereid plan helpt om eventuele onvoorziene problemen voor te gaan.

Voegen en doorstrijken bij vorst

Risico’s van voegen en doorstrijken bij vriezend weer

Bij vriezend weer wordt het voegen en doorstrijken van metselwerk ontraden. De reden hiervoor is: - Het risico op vlekvorming is groot. - Het kleurverschil is meestal niet meer ongedaan te maken, omdat reiniging niet helpt.

Daarom is het verstandig om de voeging uit te stellen tot het mortel volledig is uitgehard en het metselwerk voldoende sterk is. Dit geldt ook voor het doorstrijken van de mortel, omdat dit onder koude omstandigheden extra risico’s met zich meebrengt.

Invloed van morteltype: zomer- of winterkwaliteit

Er zijn mortels die speciaal zijn ontwikkeld voor zomer- of wintergebruik. In de praktijk kan het gebruik van zomermortel bij lage temperaturen leiden tot onverwachte problemen. Daarom is het belangrijk om te weten: - Wintermortels zijn ontwikkeld voor toepassing bij lage temperaturen en bevriezingsbestendig. - Zomermortels zijn niet geschikt voor gebruik bij temperaturen onder 0 °C, tenzij ze speciaal zijn ontworpen en uitvoeringsvoorschrachten zijn gevolgd.

De producenten van mortels leveren specifieke aanwijzingen voor gebruik bij lage temperaturen. Het is verplicht om deze aanwijzingen te volgen om schade te voorkomen.

Praktische tips voor metselwerk bij lage temperaturen

Bij het uitvoeren van metselwerk in de winter zijn er een aantal praktische tips die van belang zijn: 1. Temperatuur van mortel en stenen controleren voorafgaand aan het metselen. 2. Verwarmde bigbags of opslag binnen gebruiken om stenen warm te houden. 3. Verwarmd water gebruiken bij het mengen van mortel. 4. Mortel binnen 2 minuten gebruiken, omdat deze snel de temperatuur van de stenen aanneemt. 5. De mortel droog houden en eventuele ijsvorming voorkomen. 6. Beschermende dekmaterialen gebruiken om het metselwerk te isoleren en te voorkomen dat het bevriest. 7. De voeging uitstellen tot het mortel is uitgehard, om vlekvorming en kleurverschillen te voorkomen. 8. Een plan van aanpak opstellen en dit bespreken met betrokken partijen. 9. Alleen mortels gebruiken die geschikt zijn voor lage temperaturen, en de verwerkingsvoorschrachten van de producent volgen.

Invloed op bouwprojecten en bouwplanning

Het metselen bij lage temperaturen heeft een directe impact op de bouwplanning. Vanwege de vertraging in de bindingsreactie en de noodzaak om het metselwerk extra te beschermen, kan het bouwtempo afnemen. Dit heeft invloed op: - De planning van projecten, omdat het metselwerk langer nodig heeft om te rijpen. - De organisatie van het metselwerk, omdat het in kleinere secties uitgevoerd moet worden. - De beschikbaarheid van materialen, omdat wintermortels en verwerkingstemperaturen een rol spelen.

Het is daarom verstandig om bij de planning van een bouwproject rekening te houden met de weersomstandigheden in de wintermaanden en eventuele schade of vertragingen te anticiperen.

Verantwoord doorwerken bij vriezend weer

Mens en veiligheid

Niet alleen de technische aspecten zijn belangrijk bij het metselen bij vriezend weer, maar ook de veiligheid en gezondheid van de werknemers. Bij een gevoelstemperatuur lager dan –6 °C mogen werknemers die onder de bouw CAO werken het werk neerleggen. Het is daarom belangrijk om: - De werkomstandigheden te beoordelen. - Voldoende isolatie en bescherming te bieden. - Tijdig plannen aan te passen wanneer de weersomstandigheden te koud worden.

Organisatie en communicatie

Het is verstandig om vooraf een plan van aanpak op te stellen en dit met de betrokken partijen te bespreken. Dit plan dient te bevatten: - Werkmethoden bij lage temperaturen. - Maatregelen voor het beschermd houden van metselwerk. - Aanwijzingen voor het gebruik van mortels bij lage temperaturen. - Communicatieplan voor eventuele wijzigingen in de planning.

Een goed opgesteld plan helpt om schade te voorkomen en het metselwerk efficiënt en veilig uit te voeren.

Conclusie

Metselen bij lage temperaturen vereist extra aandacht en voorbereiding. De richtlijnen en aanbevelingen die afkomstig zijn uit bouwnormen, uitvoeringsrichtlijnen en vakliteratuur bieden een duidelijke richting voor het verantwoord uitvoeren van metselwerk in de winterperiode.

De temperatuurgrenzen die worden aangewezen (bijvoorbeeld –3 °C en 0 °C) zijn belangrijk om het metselwerk veilig en duurzaam te maken. Daarnaast is het noodzakelijk om beschermende maatregelen te nemen, zoals het gebruik van verwarmde bigbags, verwarmd water en isolerende dekmaterialen.

Het type mortel speelt een rol bij het metselen bij lage temperaturen. Het is verstandig om mortels te gebruiken die geschikt zijn voor winteromstandigheden. Bij het gebruik van zomermortels dient extra zorg te worden genomen en eventueel technische adviezen van de producent te worden gevolgd.

Het voegen en doorstrijken van metselwerk bij vriezend weer is riskant en wordt daarom afgeraden. Het is beter om deze stappen uit te stellen tot het metselwerk volledig is uitgehard.

Tot slot is het belangrijk om de menselijke factor in overweging te nemen. Bij een gevoelstemperatuur lager dan –6 °C mogen werknemers het werk neerleggen. Het is verstandig om de werkomstandigheden te beoordelen en eventueel de planning aan te passen.

Met de juiste kennis en voorbereiding is het metselen bij lage temperaturen veilig en efficiënt uit te voeren, zodat het eindresultaat duurzaam en van hoge kwaliteit is.