Metselwerk vastleggen: Controle, documentatie en kwaliteitsborging in de bouwpraktijk

Published by Redactie on september 4, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Metselwerk is een fundamentele bouwtechniek in de constructieindustrie. Het draagt niet alleen bij aan de esthetiek van een gebouw, maar ook aan de structuurveiligheid en duurzaamheid. Echter, het kwalitatief uitvoeren van metselwerk vereist aandacht voor de voorbereiding, uitvoering en documentatie. In de huidige bouwpraktijk is het essentieel om het metselwerk op een gestructureerde manier vast te leggen, zowel in de voorbereidingsfase als tijdens de uitvoering. Dit zorgt niet alleen voor betere kwaliteit, maar voorkomt ook herstelwerk en schadelijke aantastingen.

De Wkb-checklist voor metselwerk, die is ontwikkeld in samenwerking met Vandersanden en andere toonaangevende bedrijven in de sector, biedt een gestructureerd kader voor kwaliteitsborging. Deze checklist helpt aannemers en metselaars om te voldoen aan de eisen van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). Daarnaast is het belangrijk om aandacht te besteden aan mogelijke schades, zoals die veroorzaakt worden door roestende verankeringen, zout, vocht en vorst. Deze factoren kunnen leiden tot scheuren en instabiliteit in het metselwerk.

In dit artikel worden de belangrijkste aspecten van het vasteleggen van metselwerk besproken, inclusief de rol van de Wkb-checklist, mogelijke schades en hoe deze voorkomen kunnen worden. Ook wordt ingegaan op de noodzaak van onderzoek en documentatie, en op de praktische uitvoering onder bijzondere omstandigheden zoals lage temperaturen.

De rol van de Wkb-checklist bij het vasteleggen van metselwerk

De Wkb-checklist voor metselwerk is ontwikkeld door kenniscentrum MADE in samenwerking met Vandersanden en andere toonaangevende bedrijven in de bouwsector. Het doel van deze checklist is om aannemers en metselaars te ondersteunen bij het vasteleggen van alle essentiële documenten en stappen, zowel in de voorbereidingsfase als tijdens de uitvoering. Hierdoor wordt het mogelijk om kwalitatief metselwerk uit te voeren met minder herstelwerk.

De checklist helpt bij het naleven van normen en richtlijnen, zoals de NEN-EN en BRL-voorschriften, en zorgt voor een consistente werkwijze. Het vasteleggen van documenten zoals prestatieverklaringen en verwerkingsvoorschriften is essentieel voor kwaliteitsborging. Dit maakt het eenvoudiger om te voldoen aan de eisen van opdrachtgevers en zorgt ervoor dat de kwaliteit van het metselwerk altijd gewaarborgd is.

De checklist is ook van groot belang bij het verduidelijken van verantwoordelijkheden in projecten waarbij meerdere partijen betrokken zijn, zoals aannemers, metselbedrijven en toeleveranciers. In de metselwerksector zijn onduidelijkheden over normen en verantwoordelijkheden vaak de oorzaak van kwaliteitsproblemen. De Wkb-checklist helpt bij het voorkomen van dergelijke situaties door een gestructureerde aanpak en het vastleggen van alle relevante informatie.

Een van de voordelen van de checklist is dat het de tijd en kosten voor herstelwerk kan verminderen. Het tijdige vastleggen van productinformatie en verwerkingsvoorschriften geeft een stevige basis voor kwaliteitsborging. Bovendien ondersteunt de checklist aannemers en metselaars bij het uitvoeren van controles tijdens de voorbereidings- en uitvoeringsfase. Dit zorgt voor meer transparantie en vertrouwen bij opdrachtgevers.

Oorzaken en gevolgen van schade aan metselwerk

Metselwerk kan beschadigd raken door een aantal factoren. Een van de meest voorkomende oorzaken is roestend ijzer, zoals verankeringen, doken, duimen en ringankers. Het roesten van ijzer kan leiden tot een volumevergroting van het ijzermateriaal, wat het metselwerk kan uitzetten en uiteindelijk uiteen kan drijven. Dit type schade is vaak lastig te herstellen en vereist grondig onderzoek en interventie.

Naast ijzergerelateerde schade kan metselwerk ook beschadigd raken door zout en vocht. Zout kan bouwschadelijke eigenschappen hebben, vooral wanneer het in combinatie met veel water staat. Zoutbelaste stenen kunnen zwellen, wat leidt tot scheurvorming. Ook bij het aanbrengen van vocht op metselwerk kan schade optreden, vooral wanneer het metselwerk verzadigd is. In combinatie met vorst kan dit tot verder versterken van de schade leiden.

Voor het vasteleggen van metselwerk is het daarom van belang om onderzoek uit te voeren. Allereerst dient de oorzaak van eventuele schade vast te staan. Op basis van een visuele inspectie kan een deskundige bepalen welke soort onderzoek nodig is. Dit kan bouwtechnisch, materiaaltechnisch, bouwfysisch of bouwhistorisch onderzoek zijn. Ook kan onderzoek naar omgevingsfactoren nodig zijn, zoals invloeden van vocht, zout of temperaturen.

Het vasteleggen van metselwerk is daarom niet alleen gericht op de uitvoering, maar ook op het voorkomen van schade. Door tijdige detectie van problemen en het vastleggen van de oorzaken, kan er sneller en doeltreffender ingegrepen worden.

De invloed van vocht en zouten op metselwerk

Vocht en zouten spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van schade aan metselwerk. Bouwschadelijke zouten kunnen in het metselwerk aanwezig zijn of worden gevormd tijdens de bouw of later. Deze zouten kunnen veel water opnemen, wat leidt tot zwellen van het metselwerk. Wanneer zoutbelast metselwerk onderhevig is aan sterke vochtbelasting, kan er scheurvorming optreden. Ook bij vorst kan er zwelling ontstaan, die tot scheuren leidt.

Het vasteleggen van metselwerk is daarom ook een proces van voorkomen. Aan de hand van onderzoek en documentatie kan worden vastgesteld of er zouten of vochtproblemen aanwezig zijn. Dit is essentieel bij het uitvoeren van herstel- of saneringswerken. In de brochures "Baksteenmetselwerk: aantasting en herstel" en "Vocht en zouten in metselwerk" worden deze problemen nader besproken, waaronder de invloed van zoutbelaste materialen en de rol van vocht in de vorming van schade.

Het vasteleggen van het metselwerk, met name in historische of monumentale gebouwen, is daarom een proces dat niet alleen gericht is op esthetiek of structuurveiligheid, maar ook op het behoud van de materiële kwaliteiten van het metselwerk. Het vastleggen van problemen zoals zoutaantasting of vochtinvloeden is hierbij essentieel.

Voorbereiding en uitvoering van metselwerk

Metselwerk vereist een zorgvuldige aanpak in de voorbereidingsfase. Het metselen wordt in de regel uitgevoerd door een metselaar, die met behulp van een troffel en voegspijker de stenen in het metselverband legt. De stenen kunnen van natuur- of kunststeen zijn, zoals bak- of kalkzandsteen. Het metselverband bepaalt de esthetiek van het metselwerk en kan verschillende patronen aannemen, afhankelijk van de afmetingen van de stenen.

De volgorde en positie waarop de stenen ten opzichte van elkaar worden gelegd vormen een zich herhalend patroon. In het geval van baksteen kan er bijvoorbeeld een halfsteensverband worden gebruikt, maar ook andere patronen zijn mogelijk. Bij het gebruik van smalle baksteen zijn reguliere metselverbanden mogelijk, maar deze vergen meer knip- of zaagwerk.

Bij het vasteleggen van metselwerk is het daarom belangrijk om aandacht te besteden aan het metselverband en de afmetingen van de stenen. De keuze van het metselverband heeft invloed op de esthetiek, de duurzaamheid en de structuurveiligheid. Het vasteleggen van deze keuze in de voorbereidingsfase is essentieel om eventuele problemen tijdens of na de uitvoering te voorkomen.

Uitvoering bij lage temperaturen

De uitvoering van metselwerk kan ook worden beïnvloed door lage temperaturen. Bij temperaturen rond of onder het vriespunt kan het metselen niet worden uitgevoerd, omdat het water in de mortel bevriest. Dit zorgt ervoor dat de chemische reactie van cement en water nagenoeg stopt, wat leidt tot weinig of geen sterkteontwikkeling. Bevriezing van de mortel kan daarnaast tot vrostschade leiden, waarbij de voeg uiteen wordt gedrukt.

In de vakliteratuur zijn er aanbevelingen opgenomen voor het metselen bij lage temperaturen. Bijvoorbeeld in het boek "Vakkennis metselen" staat in artikel 1.12 dat het metselen niet uitgevoerd mag worden wanneer het water van de mortel bevriest. Het is mogelijk om maatregelen te nemen om het metselen te verlengen, zoals het afdekken van stenen en zand, of het aanbrengen van tijdelijke overkappingen en warmtebronnen.

De Nederlandse mortelindustrie adviseert om maatregelen te nemen wanneer de verwachte gemiddelde temperatuur tussen 9:00 uur ’s ochtends en 9:00 uur de volgende ochtend lager is dan 4 °C of als er ’s nachts vorst wordt verwacht. Het verse metselwerk moet dan beschermd worden tegen vorst en uitdroging.

Het vasteleggen van metselwerk bij lage temperaturen vereist dus extra aandacht en documentatie. Het vastleggen van de temperatuur, de toepassing van maatregelen en de controle op het resultaat is essentieel voor de kwaliteitsborging.

Constructieve veiligheid en de risico’s van instorting van metselwerk

In de afgelopen decennia zijn er incidenten geweest waarbij metselwerk van kopgevels in flatgebouwen is ingestort. Deze incidenten werden vaak veroorzaakt door doorroesten van stalen spouwankers. Ondanks aanschrijvingen en publicaties wordt er nog relatief weinig onderzoek uitgevoerd, wat betekent dat de risico’s op instorting in de komende jaren zullen toenemen.

Om dit probleem aan te pakken is in 2012 door SBR het protocol "Constructieve veiligheid bestaande metselwerk buitenspouwbladen" gepubliceerd. Hierin wordt aangegeven hoe risico’s kunnen worden geprioriteerd en worden aanbevelingen gedaan voor de inspectie en onderzoeksprocedures van gevelconstructies. Het protocol is opgesteld door TNO, en door Kiwa BDA zijn de onderzoeksrapporten aangeleverd op basis waarvan de prioriteringsmodellen zijn gemaakt.

Het vasteleggen van metselwerk is hierbij niet alleen gericht op de visuele kwaliteit, maar ook op de constructieve veiligheid. Het vastleggen van onderzoeksresultaten en het documenteren van eventuele risico’s is essentieel voor het voorkomen van instortingen en schades. Het vasteleggen van metselwerk bij kopgevels en andere gevelconstructies is daarom een proces dat niet alleen gericht is op esthetiek, maar ook op veiligheid en duurzaamheid.

De rol van onderzoek en documentatie in het vasteleggen van metselwerk

Het vasteleggen van metselwerk vereist niet alleen aandacht voor de uitvoering, maar ook voor het onderzoek en documenteren van relevante informatie. Het vastleggen van prestatieverklaringen, productinformatie en verwerkingsvoorschriften is essentieel voor kwaliteitsborging. Dit zorgt ervoor dat het metselwerk voldoet aan de eisen van opdrachtgevers en de geldende normen.

Onderzoek is essentieel om eventuele schades of problemen te detecteren. Allereerst dient de oorzaak van eventuele schade vast te staan. Op basis van een visuele inspectie kan een deskundige bepalen welke soort onderzoek nodig is. Dit kan bouwtechnisch, materiaaltechnisch, bouwfysisch of bouwhistorisch onderzoek zijn. Ook kan onderzoek naar omgevingsfactoren nodig zijn, zoals invloeden van vocht, zout of temperaturen.

Het vasteleggen van onderzoekresultaten is daarom een belangrijk onderdeel van het proces. Het vastleggen van de oorzaken van schade en de uitgevoerde maatregelen zorgt voor transparantie en betrouwbaarheid. Dit is vooral belangrijk bij het uitvoeren van herstel- of saneringswerken, waarbij het vastleggen van de historie en de toestand van het metselwerk essentieel is.

Conclusie

Het vasteleggen van metselwerk is een essentieel proces in de bouwpraktijk. Het draagt bij aan de kwaliteitsborging, de constructieve veiligheid en het voorkomen van schade. Met behulp van tools zoals de Wkb-checklist kan het proces van voorbereiding en uitvoering gestructureerd worden aangepakt, waardoor onduidelijkheden en kwaliteitsproblemen worden voorkomen.

Oorzaken van schade, zoals roestende verankeringen, vocht, zouten en vorst, kunnen leiden tot instabiliteit en instorting van metselwerk. Het vastleggen van deze problemen en het uitvoeren van onderzoek is daarom essentieel. Dit is niet alleen belangrijk voor het behoud van de kwaliteit van het metselwerk, maar ook voor de veiligheid van de gebruikers.

De uitvoering van metselwerk vereist aandacht voor de voorbereiding, inclusief de keuze van het metselverband en de afmetingen van de stenen. Ook bij lage temperaturen is het vasteleggen van maatregelen en de controle op de kwaliteit van het mortelwerk essentieel. Het vasteleggen van metselwerk bij kopgevels en andere gevelconstructies is een proces dat niet alleen gericht is op esthetiek, maar ook op constructieve veiligheid.

In de bouwsector is het vasteleggen van metselwerk dus een proces dat zowel technische als documentatieve aandacht vraagt. Het helpt bij het voorkomen van schade, het behoud van kwaliteit en het garanderen van veiligheid. Door middel van gestructureerde aanpak en documentatie kan het vasteleggen van metselwerk een waardevolle bijdrage leveren aan het succesvolle uitvoeren van bouwprojecten.

Bronnen

wanneer
vast