Metselwerk zonder luchtspouw: Mogelijkheden, Risico’s en Uitvoeringsrichtlijnen

Inleiding

In de bouwpraktijk is het gebruik van een luchtspouw in metselwerkconstructies al jarenlang een centrale discussie. Traditioneel wordt een luchtspouw gezien als een noodzakelijke maatregel om vocht en vochtopstap in gevelconstructies te beheersen. Echter, in recente jaren ontstaat er een trend waarbij metselwerkconstructies zonder luchtspouw steeds vaker in overweging worden genomen, met name in nieuwbouwprojecten. Deze keuze kan voortkomen uit een aantal factoren, zoals de wens om de thermische prestaties te verbeteren, kosten te beheersen of de constructie eenvoudiger en efficiënter te maken.

Deze artikelenkaart de technische en praktische aspecten van metselwerk zonder luchtspouw, op basis van uitvoeringsrichtlijnen, onderzoeken en ervaringen uit de bouwsector. Belangrijk is te weten dat de beslissing om een luchtspouw in te zetten of juist te vermijden, niet alleen afhankelijk is van de bouwtechnische aspecten, maar ook van de regelgeving, de kwaliteit van de uitvoering en de vochtbeheersing in de constructie.

De rol van luchtspouwen in metselwerk

Wat is een luchtspouw?

Een luchtspouw is een lege ruimte tussen het binnen- en buitenblad van een spouwmuur. Deze ruimte speelt meestal een rol in het vocht- en warmtbeheer. In de traditionele bouw werd de luchtspouw vaak gebruikt om ervoor te zorgen dat eventueel opgelopen regenwater en vocht uit de constructie kon verdampen of afstromen. Ook kon ventilatie van de spouw helpen bij de droging van het buitenblad.

Historisch gebruik en huidige tendensen

Traditioneel was het aanbrengen van een luchtspouw een gangbare praktijk, zowel bij nieuwbouw als bij renovatieprojecten. De BRL 2826 en andere uitvoeringsrichtlijnen stelden duidelijke richtsnoeren op voor de minimale spouwbreedte, meestal 40 mm. Dit om rekening te houden met eventuele toleraties in de bouw, zoals uitpuilend voegsel of variaties in de constructie. In die tijd was het ook gebruikelijk om open stootvoegen toe te passen voor spouwventilatie, zodat vocht uit de spouw kon verdwijnen.

In de huidige bouwpraktijk is de noodzaak van een luchtspouw echter aan het veranderen. Bijvoorbeeld, zoals uit onderzoek van KU Leuven is gebleken, levert het aanbrengen van een luchtspouw niet altijd een beter vochtbeheer op, vooral als het metselwerk goed geventileerd is via open stootvoegen of als het gevelmetselwerk niet dampdicht is. Daarnaast heeft betere isolatie in de spouwconstructie ervoor gezorgd dat thermische trek in de spouw afneemt, waardoor de lucht in de spouw minder verplaatst wordt.

De vraag: Wel of geen luchtspouw?

De keuze voor metselwerk zonder luchtspouw is geen willekeurige keuze, maar moet zorgvuldig worden overwogen. In de praktijk zien we dat metselwerkconstructies zonder luchtspouw steeds vaker worden aangebracht, vooral in nieuwbouwprojecten waarbij efficiëntie en thermische isolatie centraal staan. Echter, de beslissing om geen luchtspouw in te zetten vraagt om een grondige evaluatie van de constructie, de kwaliteit van de isolatie, het vochtbeheer en de toepassing van open stootvoegen.

Uitvoeringsrichtlijnen en normen

BRL 2826 en de spouwbreedte

De BRL 2826, ook wel bekend als “Vervaardiging van metsel- en lijmwerkconstructies en/of voegwerk”, bevat duidelijke richtsnoeren voor het aanbrengen van luchtspouwen in spouwconstructies. In artikel 3.4 wordt vermeld dat de spouwbreedte minstens 20 mm moet zijn na het aanbrengen van de isolatie en het metselen van de stenen. Dit houdt rekening met eventuele uitstekende onderdelen zoals speciebaarden. Daarom wordt in de ontwerpfase meestal uitgegaan van een theoretische spouwbreedte van 40 mm, zodat op de bouwplaats nog voldoende spouw overblijft.

Deze richtlijn is ontworpen om ervoor te zorgen dat de constructie voldoet aan de regelgeving en dat er voldoende ruimte is voor vocht- en warmtbeheer. Echter, als de isolatie dikker wordt toegepast of als de spouwconstructie anders is, kan het nodig zijn om de spouwbreedte te herzien.

NTA 8800 en NPR 2068

De NTA 8800 en de NPR 2068 zijn normen die een rol spelen bij het bepalen van de warmteweerstand en ventilatie in spouwconstructies. Deze normen geven richtsnoeren voor de mate van ventilatie in de spouw en bepalen of een spouw als “niet-geventileerd” of “zwak geventileerd” kan worden beschouwd. Zo vermeldt NTA 8800 dat open stootvoegen, die zijn bedoeld voor ventilatie, verwaarloosbaar zijn voor de vochthuishouding van het metselwerk. Dit betekent dat het aanbrengen van dergelijke stootvoegen niet altijd noodzakelijk is.

In tegenstelling daarmee, als er geen open stootvoegen zijn en de gevelmetselwerk dampdicht is, kan het noodzakelijk zijn om spouwventilatie toe te passen. Dit is vooral relevant bij geverfd of geglazuurd gevelmetselwerk. In dergelijke gevallen kan het wegnemen van de luchtspouw leiden tot vochtproblemen, omdat het metselwerk minder goed kan uitscheiden.

Open stootvoegen en hun functie

Open stootvoegen zijn horizontale naden in het metselwerk die dienen als afvoerkanalen voor vocht. Ze kunnen geplaatst worden aan de onderzijde van het buitenspouwblad of boven kozijnen, lateien en funderingsbalken. Deze naden zorgen ervoor dat eventueel opgelopen water en vocht uit de spouw kan verdwijnen.

In de praktijk zijn er twee soorten open stootvoegen:

1. Open stootvoegen voor afvoer van regenwater – Deze zijn bedoeld om regenwater af te voeren en worden niet als ventilatieopeningen beschouwd.
2. Open stootvoegen voor spouwventilatie – Deze zijn bedoeld om lucht door de spouw te laten stromen, wat kan helpen bij het drogen van het buitenblad. Echter, zoals uit studies is gebleken, is de effectiviteit van deze ventilatie verwaarloosbaar en is het meestal niet nodig om dergelijke stootvoegen toe te passen, tenzij het gevelmetselwerk dampdicht is.

De keuze voor open stootvoegen moet daarom zorgvuldig worden genomen, en moet altijd afgestemd worden op de specifieke situatie van de constructie.

Metselwerk zonder luchtspouw: Voor- en nadelen

Voordelen

1. Beter thermische isolatie – Door de spouw te vullen met isolatie, kan de thermische prestatie van de constructie aanzienlijk verbeteren. Dit leidt tot lagere energiekosten en een hogere Rc-waarde.
2. Ruimtebesparing – Een spouwconstructie zonder luchtspouw kan minder breed zijn, wat voordelen kan bieden in projecten waar ruimte beperkt is.
3. Vereenvoudigde constructie – Het wegnemen van de luchtspouw kan de constructie eenvoudiger maken, wat kan leiden tot een efficiëntere bouwproces en lagere kosten.
4. Minder risico op valse luchtcirculatie – Bij krappe spouwconstructies kan valse luchtcirculatie optreden, wat kan leiden tot ongewenste warmteverliezen. Door de luchtspouw weg te laten, wordt dit risico verkleind.

Nadelen

1. Vochtbeheer – Een luchtspouw helpt bij het vochtbeheer in de gevelconstructie. Als deze weggelaten wordt, moet het vochtbeheer op andere manieren worden gegarandeerd, bijvoorbeeld via open stootvoegen of door het gebruik van dampdichte materialen.
2. Verminderde ventilatie – Zonder luchtspouw kan ventilatie van de spouw verminderd zijn, wat kan leiden tot vochtproblemen, vooral bij dampdicht metselwerk.
3. Grootere vereisten voor isolatie – Als er geen luchtspouw is, is het vaak nodig om een dikker isolatielaag toe te passen om de thermische prestaties te garanderen.
4. Mogelijk hogere kosten – Hoewel het wegnemen van de luchtspouw de constructie eenvoudiger kan maken, kan het soms ook leiden tot hogere kosten, bijvoorbeeld door het gebruik van duurdere isolatiematerialen of extra maatregelen voor vochtbeheer.

Uitvoering en aandachtspunten

Materieelkeisen

Bij het aanbrengen van metselwerk zonder luchtspouw is het belangrijk om rekening te houden met de volgende aandachtspunten:

1. Isolatiematerialen – Het gebruik van isolatiematerialen is essentieel om de thermische prestaties van de constructie te garanderen. De dikte en de kwaliteit van de isolatie moeten voldoen aan de eisen van de regelgeving.
2. Dampdichtheid van het metselwerk – Het metselwerk moet voldoende uitscheiden zijn, zodat vocht uit de constructie kan verdwijnen. Bij geverfd of geglazuurd metselwerk kan het noodzakelijk zijn om open stootvoegen toe te passen.
3. Aansluitingen – De aansluitingen tussen het metselwerk en andere constructiedelen, zoals kozijnen, lateien en funderingsbalken, moeten goed zijn uitgevoerd om te voorkomen dat vocht in de constructie kan komen.
4. Speciebaarden en voegwerk – Het gebruik van speciebaarden en voegwerk moet aandachtig worden overwogen, omdat deze onderdelen de vocht- en warmteoverdracht in de constructie kunnen beïnvloeden.

Bouwpraktijk en uitvoeringsrichtlijnen

Het aanbrengen van metselwerk zonder luchtspouw vraagt om een zorgvuldige uitvoering. Het is belangrijk om rekening te houden met de richtlijnen van de BRL 2826, NTA 8800 en NPR 2068. Deze richtlijnen geven duidelijke aanbevelingen voor de uitvoering van metselwerkconstructies, inclusief de minimale spouwbreedte, de toepassing van open stootvoegen en de bepaling van de warmteweerstand van de constructie.

In de praktijk is het belangrijk om samen te werken met ervaren bouwbedrijven en bouwtechnisch adviseurs om ervoor te zorgen dat de constructie voldoet aan de regelgeving en dat er voldoende vocht- en warmtebeheer is.

Energieprestaties en Rc-waarde

Invloed van luchtspouwen op de Rc-waarde

De Rc-waarde is een maat voor de warmteweerstand van een constructie. Hoe hoger de Rc-waarde, hoe beter de constructie is geïsoleerd. Het aanbrengen van een luchtspouw kan de Rc-waarde van een spouwconstructie verhogen, vooral als de spouw goed is geïsoleerd.

Echter, zoals uit onderzoek van KNB en KU Leuven is gebleken, is het aanbrengen van een luchtspouw niet altijd noodzakelijk om de Rc-waarde te verhogen. In sommige gevallen kan het wegnemen van de luchtspouw leiden tot een betere isolatie, vooral als de isolatielaag dikker wordt toegepast.

Voorbeelden van Rc-waarden

Een typisch voorbeeld van een spouwconstructie met een luchtspouw is een constructie met 100 mm baksteen, 137 mm isolatie, 40 mm luchtspouw en 100 mm baksteen. Deze constructie heeft een Rc-waarde van ongeveer 5 m².K/W. Als de luchtspouw weggelaten wordt en wordt de isolatielaag verder uitgebreid tot 300 mm, kan de Rc-waarde stijgen tot ongeveer 10 m².K/W. Dit leidt tot een aanzienlijke verbetering van de thermische prestaties van de constructie.

Conclusie

Metselwerk zonder luchtspouw is een steeds populairder keuze in de bouwpraktijk, met name in nieuwbouwprojecten waarbij efficiëntie en thermische isolatie centraal staan. Echter, deze keuze vraagt om een grondige evaluatie van de constructie, de kwaliteit van de uitvoering en het vochtbeheer. De beslissing om een luchtspouw in te zetten of juist te vermijden, moet altijd afgestemd zijn op de specifieke situatie van het project.

In de praktijk is het belangrijk om rekening te houden met de uitvoeringsrichtlijnen, zoals BRL 2826, NTA 8800 en NPR 2068. Deze richtlijnen geven duidelijke aanbevelingen voor de minimale spouwbreedte, de toepassing van open stootvoegen en de bepaling van de warmteweerstand van de constructie. Bovendien is het belangrijk om samen te werken met ervaren bouwbedrijven en bouwtechnische adviseurs om ervoor te zorgen dat de constructie voldoet aan de regelgeving en dat er voldoende vocht- en warmtebeheer is.

Ten slotte is het belangrijk om te weten dat het aanbrengen van metselwerk zonder luchtspouw niet altijd de beste keuze is. In sommige gevallen kan het noodzakelijk zijn om een luchtspouw in te zetten om het vochtbeheer en de ventilatie van de spouw te garanderen. Daarom is het essentieel om deze keuze zorgvuldig te overwegen en op basis van feiten en expertise te nemen.

Bronnen

1. Vekemans: Nut en noodzaak – wel of geen geventileerde spouwmuur
2. Bouwwereld: Wel of geen geventileerde spouwmuur
3. WKB Woning: Wanneer spreken we over een niet-geventileerde en wanneer over zwak geventileerde luchtspouw
4. Bouwwereld: Niet-geventileerde spouw steeds vaker als uitgangspunt
5. Joost de Vree: Spouwmuur