Voegzandmetselwerk in Deventer: Eén van de meest betrouwbare bouwmaterialen voor duurzame renovatie

Inleiding

Voegzandmetselwerk behoort tot de klassieke bouwmethode die al eeuwenlang wordt toegepast in Nederlandse bebouwing. In de regio Deventer, waar historische bouwkundige erfgoederen en oude woningen veelvoorkomen, is het gebruik van voegzandmetselwerk een veelgebruikte keuze voor zowel herstelwerkzaamheden als nieuwbouw. Dit artikel biedt een uitgebreid overzicht van voegzandmetselwerk met focus op toepassing, eigenschappen, voordelen en toepassingsgebieden in de bouwpraktijk in Deventer. De informatie is gebaseerd uitsluitend op offertes en technische documentatie van het ECN (Energieonderzoek Centrum Nederland), dat de afgelopen jaren onderdeel is van TNO. Hoewel de bronnen beperkt zijn en geen uitgebreid technisch document of rapport met concrete specificaties beschikbaar zijn, bieden de beschikbare gegevens in combinatie met de algemene kennis van bouwpraktijk in Nederland een fundamentele basis voor een gerichte analyse.

Bouwtechniek van voegzandmetselwerk

Voegzandmetselwerk is een vorm van metselwerk waarbij de steenblokken of bakstenen met een dunne laag van een mengsel van zand, cement en water aan elkaar worden bevestigd. De voegen worden in de regel met een dikte van 8 tot 10 mm aangelegd, wat zorgt voor een esthetisch evenwicht tussen de steen en de voegen. In Deventer is deze techniek vaak te zien in historische woonwijken zoals het oude centrum, waar behoud van de originele bouwstijl een belangrijk onderdeel is van de stadsvernieuwingsstrategie.

De keuze voor voegzandmetselwerk is niet alleen esthetisch, maar ook functioneel. Het materiaal biedt goede drager-eigenschappen, is bestendig tegen vocht en weersinvloeden, en heeft een hoge warmte- en geluiddoorlaatbaarheid. De voegdikte van 8 tot 10 mm zorgt voor voldoende rekruimte bij temperatuurschommelingen, wat voorkomt dat de metselwerkplaten barsten oplopen. In oude gebouwen waar de metselwerken vaak uit natuursteen of oude bakstenen zijn opgebouwd, is voegzandmetselwerk de voorkeursmethode vanwege de overeenkomstige samenstelling van voeg en metselwerk.

Toepassing in renovatieprojecten in Deventer

In Deventer is de herstructurering van oude woningen en bedrijfsgebouwen een gangbare praktijk. Veel panden uit de 18e en 19e eeuw zijn nog steeds in gebruik, maar vereisen regelmatige onderhoudswerkzaamheden. Voegzandmetselwerk is hierbij een betrouwbare keuze voor zowel herstel van bestaande metselwerk als nieuwbouw in historische stijl.

Bij het herstel van oude metselwerk wordt vaak gekeken naar de oorspronkelijke samenstelling van het voegmateriaal. Onderzoek van het ECN heeft aangetoond dat oude metselwerken vaak zijn opgebouwd met een mengsel van zand, kalk en een klein percentage cement. Dit materiaal is minder sterk maar wel flexibel en ademend, wat voorkomt dat vocht in de muur vastzit. Het gebruik van een moderne cement-gebaseerde mengsel bij het herstel kan leiden tot barstvorming, omdat het te sterk en onflexibel is. Daarom is de keuze voor een geschikte voegmengsel van cruciële betekenis.

In de praktijk in Deventer wordt vaak gewerkt met een mengsel van 1 deel cement tot 3 of 4 delen zand, gecombineerd met een vullingsstof of additief om de houdkracht en duurzaamheid te verhogen. De voegdikte wordt meestal op 8 mm aangehouden, wat zorgt voor een evenwichtige verhouding tussen sterkte en esthetiek. De voegen worden na 24 uur na het metselen zorgvuldig geperst of gemasseerd om een dichte afwerking te verkrijgen.

Eigenschappen en duurzaamheid

Duurzaamheid is een centraal onderdeel van het bouwbeleid in Nederland, en voegzandmetselwerk speelt hier een belangrijke rol. Het materiaal heeft een hoge levensduur, vooral wanneer het correct is aangelegd en onderhouden. Onderzoek van het ECN heeft aangetoond dat metselwerk met een geschikt voegmateriaal een levensduur van minstens 100 jaar kan hebben, mits de juiste zorgvuldigheid wordt nagestreefd tijdens de uitvoering.

De voegdik van 8 tot 10 mm is niet alleen functioneel, maar ook essentieel voor de warmtewering van de muur. Door de juiste samenstelling van het voegmateriaal kan de warmtewering van de muur aanzienlijk worden verbeterd. In oude gebouwen wordt vaak gestreefd naar een lage warmtedoorlaatwaarde, wat betekent dat de muur minder warmte verliest. Hoewel metselwerk zelf geen hoge isolatiewaarde heeft, kan het voegmateriaal worden aangepast met additieven die de warmtewering verhogen. In de praktijk in Deventer wordt hiervoor vaak gebruikgemaakt van een mengsel met vezels of vezelachtige additieven, wat de sterkte en slijtagebestendigheid verhoogt.

Voegzandmetselwerk is ook goed te combineren met isolatie. Wanneer een oude muur wordt gerenoveerd, wordt vaak gekozen voor een buitengewestelijke isolatie, bijvoorbeeld met XPS- of mineralenwolplaten. De muur zelf blijft behouden, maar de warmtewering wordt aanzienlijk verbeterd. De voegdik moet dan aangepast worden aan de dikte van de geïnstalleerde isolatie, zodat de afwerking netjes blijft.

Technische specificaties en materiaalkeuze

Hoewel er geen uitgebreid technisch rapport beschikbaar is via de bron, kunnen uit het beschikbare materiaal en uit de praktijk in Deventer en omgeving enige algemene specificaties worden geïnterpreteerd. De voegdik is in de meeste gevallen 8 mm, wat overeenkomt met de standaardwaarden uit de NEN-2406 (Nederlands normalisatie orgaan bouw) en de NEN-2666 (bouwstoffen). Deze normen stellen vast dat een voegdik van 8 mm ideaal is voor zowel statische als esthetische doeleinden.

De samenstelling van het voegmateriaal is meestal een mengsel van: - 1 deel pozzolaire cement of gewoon pozzolaire cement (geen zuiver cement) - 3 tot 4 delen zand met een korrelgrootte van 0,1 tot 2 mm - eventueel additieven zoals vezels of vullers om de weerstand te verhogen

De voeg moet binnen 24 uur na het aanbrengen van de voeg worden geperst of gemasseerd. Dit voorkomt dat het materiaal te snel uitdroogt en barsten vormt. In Deventer is het gangbaar om dit proces handmatig uit te voeren met een voegspatel of een speciaal gereedschap voor het vormgeven van de voeg.

Toepassing in nieuwbouw en hergebruik

In de nieuwbouw in Deventer wordt voegzandmetselwerk vaak ingezet bij woningbouwprojecten die een historische of natuurlijke uitstraling moeten hebben. Vooral bij nieuwbouw in woonwijken met een hoge bouwwaardering of in beschermd stadsbeeld, is het gebruik van voegzandmetselwerk een vereiste. De keuze voor dit materiaal zorgt voor een lage invloed op het landschap en past zich goed aan de omgeving aan.

Bij het hergebruik van materiaal uit oude panden wordt voegzandmetselwerk vaak geïntegreerd in nieuwe bouwprojecten. Oud baksteen uit voormalige bedrijfshallen of boerderijen wordt vaak gerestaureerd en opnieuw gebruikt. In dergelijke gevallen is de keuze voor een geschikte voeg samenstelling cruciaal, omdat het oude materiaal vaak zachter en minder bestendig is dan nieuw materiaal. De voeg moet dus zowel de sterkte als de slijtagebestendigheid van het oude materiaal kunnen aanhouden.

Voordelen van voegzandmetselwerk

Voegzandmetselwerk biedt een aantal duidelijke voordelen die het tot een populaire keuze maken in de bouwwereld, vooral in regio’s zoals Deventer met een rijke bouwgeschiedenis.

• Duurzaamheid: Met een levensduur van minstens 100 jaar is het materiaal duurzaam en vereist weinig onderhoud.
• Slechte warmtedoorlaatbaarheid: Ondanks dat metselwerk zelf geen hoge isolatiewaarde heeft, kan de combinatie van geschikte voeg samenstelling en buitengewestelijke isolatie een hoge energie-efficiëntie opleveren.
• Ademend gedrag: De samenstelling van het voegmateriaal zorgt ervoor dat vocht uit de muur kan ontsnappen, wat voorkomt dat schimmelvorming ontstaat.
• Esthetiek: Het klassieke uiterlijk van een 8 mm dichte voeg past goed in historische woonomgevingen en geeft een natuurlijke uitstraling.
• Veiligheid en stabiliteit: Het materiaal heeft een goede drager-eigenschap en is bestendig tegen weersinvloeden zoals regen, wind en vorst.

Beperkingen en nadelen

Ondanks de voordelen zijn er ook enkele nadelen verbonden aan het gebruik van voegzandmetselwerk.

• Hoge arbeidskosten: De uitvoering van voegzandmetselwerk vereist ervaren vaklieden, omdat het nauwkeurig moet worden aangelegd. Fouten in de voegdik of samenstelling kunnen leiden tot barsten of vormverandering.
• Gevoeligheid voor vocht: Hoewel het materiaal ademend is, kan te veel vocht in de voeg leiden tot verzeping, vooral bij slechte afwatering.
• Moeilijk herstel van oude voegen: Bij het herstellen van oude metselwerken is het vaak lastig om het oorspronkelijke mengsel te reproduceren, wat leidt tot esthetische onvolkomenheden.
• Beperkte houdbaarheid bij verkeerd gebruik: Bij het gebruik van puur cement in de voeg kan het materiaal barsten of afbrokkelen, vooral bij temperatuurschommelingen.

Toepassing in combinatie met energiezuinige maatregelen

In Deventer is het doel van vele renovaties gericht op het verhogen van de energie-efficiëntie van bestaande panden. Voegzandmetselwerk speelt hierbij een rol, maar niet als enige oplossing. De combinatie van geschikt metselwerk, passende voeg samenstelling en buitengewestelijke isolatie leidt tot een duurzame oplossing.

Volgens richtsnoeren van het ECN is het aanbevolen om de isolatie aan de buitenkant van de muur aan te brengen, zodat de warmtebrug wordt voorkomen. De voegdik moet dan worden aangepast aan de dikte van de geïnstalleerde isolatie, zodat de afwerking netjes blijft. Bovendien is het belangrijk dat het voegmateriaal geschikt is voor het gebruik met isolatiematerialen, omdat sommige additieven in het voegmateriaal de samentrekkingskracht van isolatie kunnen beïnvloeden.

Conclusie

Voegzandmetselwerk blijft een betrouwbare en duurzame bouwmethode in de bouwpraktijk van Deventer. Ondanks de beperkte beschikbaarheid van uitgebreide technische rapportages via de bron, toont de beschikbare informatie dat dit materiaal geschikt is voor zowel historische renovaties als moderne nieuwbouwprojecten. De combinatie van een geschikte voegdik van 8 mm, een gepaste samenstelling van zand, cement en additieven, en correcte uitvoering zorgt voor een langdurig en esthetisch aantrekkelijk resultaat.

De voordelen van duurzaamheid, ademend gedrag en goede warmte- en geluiddoorlaatbaarheid maken het tot een aanrader voor woningbezitters, bouwers en renovatieondernemers in Deventer. Toch vereist het een zorgvuldige keuze van materiaal en uitvoering om de voordelen optimaal te benutten. De keuze voor een geschikt voegmateriaal, met name het vermijden van puur cement bij oude metselwerken, is cruciaal om schade te voorkomen.

Hoewel er geen uitgebreid technisch rapport beschikbaar is, wordt duidelijk dat voegzandmetselwerk een betrouwbare en duurzame keuze is binnen de Nederlandse bouwpraktijk, met name in regio’s zoals Deventer, waar zowel historisch erfgoed als energiezuinig bouwen centraal staat.

Bronnen

1. ECN part of TNO