Braziliaans Verband in Bakstenen Metselwerk: Technische Specificaties, Toepassingsvoorwaarden en Bouwpraktijk

Published by Redactie on september 6, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Braziliaans-verband, ook wel Claustra-verband genoemd in België, is een opvallend en esthetisch aantrekkelijk metselwerktype dat zich kenmerkt door brede, open stootvoegen en een opengewerkt uiterlijk. Dit verband wordt vaak geassocieerd met een moderne of architecturale uitstraling, waarbij de natuurlijke uitstraling van baksteen in combinatie met de leegte van de open voegen een sierlijke speling van licht en schaduw creëert. Hoewel het vaak wordt beschouwd als een vorm van stootvoegloos metselwerk, is het belangrijk om te benadrukken dat Braziliaans-verband geen eenvoudig of standaard metselverband is. Het wordt gerekend tot de categorie van specifieke, technisch gecontroleerde metseltechnieken die aan hoge eisen aan hechting, belastingdraging en stabiliteit voldoen. In dit artikel worden de kernaspecten van het Braziliaans-verband uitgebreid besproken op basis van de beschikbare bronnen, met aandacht voor de technische specificaties, de vereiste voorwaarden voor toepassing, de invloed van oppervlaktebehandelingen op de hechting, de eisen aan de achterconstructie, en de toepassing binnen de huidige bouwpraktijk.

Kenmerken en definitie van Braziliaans-verband

Braziliaans-verband is een vorm van opengewerkt metselwerk waarbij de bakstenen op een specifieke manier worden geplaatst zodanig dat de stootvoegen niet worden gevuld met mortel. In veel opzichten lijkt dit op stootvoegloos metselwerk, maar het is technisch gezien geen gewoon metselverband. Het kenmerkende element is de aanwezigheid van brede, open stootvoegen tussen de bakstenen, die zowel esthetisch als functioneel een belangrijke rol spelen. Deze open voegen geven het metselwerk een luchtige, lichtdoorlatende uitstraling, waarbij het licht kan vibreren en vorm krijgen, vergelijkbaar met het effect van geluid in blaasinstrumenten. Deze kwaliteit wordt vaak benoemd als een van de redenen waarom architecten en ontwerpers het verband kiezen voor projecten waarin lichtspel en ruimtelijke sfeer een rol spelen.

De benaming „Braziliaans-verband“ is afkomstig uit het buitenland, met name uit Brazilië, waar dit type metselwerk in de jaren zeventig en tachtig van de twintigste eeuw populair werd. In België wordt het vaak aangeduid als „Claustra-verband“, wat verwijst naar de klassieke bouwtechnieken uit het oude Rome. Hoewel de naam verwarring kan geven, is het in feite een moderne vorm van een oude techniek, aangepast aan hedendaagse bouwvoorschriften en technische vereisten.

De belangrijkste kenmerken zijn: - Open, brede stootvoegen zonder gevulde mortel; - Regelmatig of gestructureerd patroon, vaak in een kruispatroon of roosterstructuur; - Grootste deel van het legvlak van de baksteen blijft in contact met de mortel; - Geen of zeer beperkte hechting via de stootvoeg zelf, omdat deze leeg is.

Dit type metselwerk wordt vaak toegepast in gevels, interne scheidingswanden of decoratieve elementen, zoals torens of kappen. Zo is in een ontwerp van het architectenbureau Sthapotik voor een mausoleum in Bangladesh een reeks cilindrische dakramen en bakstenen torentjes gerealiseerd in Braziliaans-verband, als verwijzing naar traditionele islamitische bouwstijlen.

Technische specificaties en bouwkundige vereisten

Het toepassen van Braziliaans-verband vereist een grondige aandacht voor technische specificaties, vooral met betrekking tot de druksterkte, buigtreksterkte en de stabiliteit van het geheel. De beschikbare bronnen benadrukken dat stootvoegloos metselwerk, inclusief Braziliaans-verband, op veel vlakken kan worden beschouwd als gelijkwaardig aan metselwerk met gevulde stootvoegen, mits bepaalde voorwaarden worden nagekomen.

Volgens de Nationale Bijlage van NEN-EN 1996-1-1 mag de druksterkte van het metselwerk worden bepaald op basis van tabellen zoals bij metselwerk met gevulde stootvoegen, mits de sterkte-eisen worden nageleefd. Dit betekent dat de berekeningen voor de druksterkte kunnen worden gemaakt zoals bij standaard metselwerk. De kern van het verschil ligt echter in de hechting tussen de bakstenen en de belastingoverdracht via de stootvoegen.

Bij standaard metselwerk draagt de mortel in de stootvoegen bij aan de hechting, de schuifsterkte en de buigtreksterkte. Bij Braziliaans-verband is deze bijdrage nagenoeg afwezig, omdat de stootvoeg leeg is. Daardoor is de buigtreksterkte van het metselwerk vaak bepalend in de berekening. Deze sterkte wordt bepaald door de kracht die wordt overgedragen via het contactoppervlak tussen de baksteen en de mortel op het legvlak. Omdat het oppervlak waarover de hechting plaatsvindt aanzienlijk kleiner is dan bij standaard metselwerk, moet er extra zorg worden besteed aan het bereiken van de vereiste buigtreksterkte.

Er gelden ook specifieke eisen aan de constructie. Wanneer er een achterconstructie wordt toegevoegd, moet deze minstens net zo stijf zijn als het metselwerk zelf. De maximale doorbuiging van de achterconstructie mag 1/500 van de overspanning zijn, met een maximum van 5 mm. Dit zorgt ervoor dat het metselwerk niet doorbuigt onder last, wat kan leiden tot scheurtjes of instorten van de constructie.

Invloed van oppervlaktebehandelingen op de hechting

Eén van de meest kritische aspecten bij het toepassen van Braziliaans-verband is de invloed van oppervlaktebehandelingen op de hechting tussen baksteen en mortel. De beschikbare bronnen benadrukken dat er op dit moment nog geen Europese of Nederlandse richtlijnen of normen zijn voor het gebruik van gehydrofobeerde of oppervlaktemaatregelen op bakstenen in combinatie met metselwerk, met name bij opengewerkte verbanden zoals Braziliaans-verband.

De standaard aanpak is dat de metselmortel wordt afgestemd op de scherf van de baksteen. De scherf is het oppervlak van de baksteen dat in contact komt met de mortel. Als slechts een klein randje van het legvlak wordt gehydrofobeerd — bijvoorbeeld een dunne laag op de rand — dan is de hechting nog voldoende om de vereiste hechting te realiseren. Echter, wanneer een groter deel van het legvlak wordt gehydrofobeerd, vermindert de oppervlaktespanning tussen baksteen en mortel aanzienlijk. Dit leidt ertoe dat de hechting niet voldoet aan de vereiste specificaties, en dus de vereiste hechtsterkte en buigtreksterkte niet kunnen worden gehaald.

Deze kritische beperking houdt in dat de keuze voor bepaalde oppervlaktebehandelingen niet vrij uit te voeren is. Bij het ontwerpen van een project met Braziliaans-verband moet de keuze voor een bepaalde baksteen, inclusief eventuele behandelingen, dus apart worden bekeken, gecontroleerd en uitgewerkt. Er is geen standaardoplossing beschikbaar. Elk geval moet op maat worden ontwikkeld, met name wanneer het om hoge belastingen of buitengewone omstandigheden gaat.

Deze uitgangspunten zijn niet louter theoretisch. In het artikel „Metselen met gehydrofobeerde bakstenen“ uit Aannemer nr. 8/2020 wordt nadrukkelijk gewezen op het gebrek aan Europese of Nederlandse richtlijnen voor dit soort behandelingen. Dit betekent dat ontwerpers en aannemers verantwoordelijk zijn voor het nagaan of de keuze voor bepaalde materialen veilig en duurzaam is. Er is dus geen ‘grijze zone’ waarin men kan uitgaan van een standaardmutsing. Iedere afwijking van de standaardpraktijk moet gevalideerd worden door beroepsbevoegde deskundigen of constructie-ingenieurs.

Aanvullende voorwaarden en veiligheidsmaatregelen

Naast de technische specificaties en de invloed van oppervlaktebehandelingen zijn er ook andere voorwaarden waarvoor rekening moet worden gehouden bij het toepassen van Braziliaans-verband. Een belangrijk punt is de aanwezigheid van horizontale belastingen op het metselwerk. Omdat de stootvoegen niet zijn gevuld, kan het metselwerk geen krachten opvangen via de stootvoeg. Daarom moet de schuifsterkte of buigtreksterkte apart worden bekeken.

In de praktijk blijkt vaak dat de buigtreksterkte van het metselwerk de maatgevende factor is in de constructieberekening, niet de schuifsterkte. Dit komt omdat de belasting die op de wand werkt — bijvoorbeeld wind of zwaartekracht — via het metselwerk wordt overgedragen op de ondergrond. Als de verbinding tussen de bakstenen te zwak is, kan het metselwerk kapotgaan onder buigende krachten, vooral aan de voet van de wand of bij een ongelijkmatige belasting.

Daarom is het essentieel dat bij het ontwerpen van een Braziliaans-verband rekening wordt gehouden met de volledige belastingsituatie. Dit betekent dat de constructie niet alleen de normale druksterkte moet kunnen dragen, maar ook de buigtrekkrachten die ontstaan bij een ongelijkmatige belasting. De berekeningen hiervoor zijn complex en vereisen deskundig ingrijpen van een bouwkundige of constructie-ingenieur.

Eén van de oplossingen om de noodzakelijke stabiliteit te waarborgen is het aanbrengen van een achterconstructie. Deze constructie dient minstens net zo stijf te zijn als het metselwerk zelf. Bovendien dient er zorg te worden gedragen voor de aanwezigheid van spouwankers op deze constructie. Spouwankers zijn bevestigingsmiddelen voor gevels of wanden, die in de spouwmuur zijn aangebracht. Er zijn huidige spouwankers gecertificeerd voor gebruik in hout, beton, betonsteen en kalkzandsteen. Maar er zijn geen gecertificeerde spouwankers voor het aanbrengen in staal.

Wanneer er dus een stalen constructie wordt gebruikt als achterconstructie, moet er voor worden gezorgd dat er een houten laag tussen de staalconstructie en de spouwankers wordt aangebracht. Dit hout dient voldoende duurzaamheid en constructieve sterkte te bieden. Zonder deze aanpassing is het niet mogelijk om een veilige en duurzame bevestiging te realiseren.

Bouwpraktijk en toepassing in de huidige sector

In de huidige bouwpraktijk is Braziliaans-verband een populaire keuze voor projecten waarin een unieke esthetische uitstraling belangrijk is. Bedrijven zoals Bouwnetwerkmetselwerken zijn gespecialiseerd in het uitvoeren van dergelijke technieken, waaronder Braziliaans-verband, kettingverband, staand metselwerk en hanenkammen. Deze bedrijven zijn gespecialiseerd in het uitvoeren van complexe metselwerkuitvoeringen, met een focus op kwaliteit en vakmanschap.

Het is belangrijk op te merken dat het niet genoeg is om simpelweg stenen te plaatsen en de voegen leeg te laten. Het vereist ervaren metselaars die weten hoe ze de structuur moeten aanpassen aan de technische vereisten. Zo worden bijvoorbeeld bij het plaatsen van een wand in Braziliaans-verband zorgvuldig de afmetingen van de bakstenen gemeten, de afstand tussen de stoten nauwkeurig bepaald, en wordt rekening gehouden met de invloed van klimaatveranderingen op de uitgevoerde constructie.

Er is een behoefte aan een oplossingsgerichte aanpak. Zoals het bedrijf Bouwnetwerkmetselwerken benadrukt, denken ze oplossingsgericht en streven altijd naar de hoogste kwaliteit. Dit is cruciaal bij projecten met Braziliaans-verband, omdat elke fout in de berekening of uitvoering grote gevolgen kan hebben.

De werklocaties waar dit soort technieken worden toegepast zijn verspreid over Nederland, waaronder Goningen, Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Flevoland, Noord- en Zuid-Holland, en Brabant. Dit duidt erop dat het niet beperkt is tot een bepaalde regio, maar dat er een brede aanwezigheid is van deskundigen in dit vakgebied.

Conclusie

Braziliaans-verband is geen eenvoudig of vrijgevoegd metselwerk, maar een technisch geavanceerde bouwmethode die aan strikte eisen moet voldoen. Hoewel het esthetisch aantrekkelijk is en een unieke speling van licht en ruimte creëert, vereist het een grondige voorbereiding op technisch en bouwkundig vlak. De belastingdraging en de hechting zijn afhankelijk van de kwaliteit van het contactoppervlak tussen baksteen en mortel, niet van de stootvoeg zelf. Daardoor is het cruciaal dat de oppervlaktebehandeling van de bakstenen zorgvuldig wordt bekeken: een te grote hoeveelheid gehydrofobeerd oppervlak vermindert de hechting aanzienlijk en kan leiden tot mislukken van de constructie.

De toepassing van een achterconstructie vereist dat deze minstens even stijf is als het metselwerk zelf, met een maximale doorbuiging van 1/500 van de overspanning (maximaal 5 mm). Bovendien moet er zorg worden gedragen voor de aanwezigheid van geschikte bevestigingsmiddelen, zoals spouwankers, vooral wanneer er met een stalen constructie wordt gewerkt. In dat geval is het aanbevolen om een houten laag tussen te plaatsen.

Hoewel er op dit moment nog geen Europese of Nederlandse normen zijn voor het gebruik van gehydrofobeerde bakstenen in combinatie met Braziliaans-verband, is het verantwoordelijkheid van ontwerpers en uitvoerders om elk geval gescheiden te beoordelen. Elke keuze voor materiaal of techniek moet worden gevalideerd op veiligheid en duurzaamheid.

In de praktijk blijkt dat alleen ervaren en gespecialiseerde metselaars in staat zijn om dit soort uitvoeringen met succes uit te voeren. Bedrijven die gespecialiseerd zijn in dergelijke technieken, zoals Bouwnetwerkmetselwerken, spelen een cruciale rol in het waarborgen van de kwaliteit en veiligheid van dergelijke projecten. De combinatie van esthetiek, technische nauwkeurigheid en vakmanschap maakt Braziliaans-verband tot een waardevol onderdeel van de hedendaagse bouwpraktijk.