Archeologische vondsten onder de Papengracht geven inzicht in middeleeuwse geschiedenis van Leiden

Published by Redactie on juli 5, 2025 | Category riolering

Bij werkzaamheden aan de riolering in de Papengracht in het centrum van Leiden zijn tijdens de opgravingen opmerkelijke archeologische vondsten gedaan. Deze vondsten geven een nieuw inzicht in de geschiedenis van de stad en tonen aan hoe de stad al sinds de 11e eeuw bewoond was. De opgravingen, uitgevoerd in samenwerking met het aannemersbedrijf Schouls, leverden onder meer beerputten, kelders, houten vlechtwerk, aardewerk en zelfs een verdwenen steeg op. Deze vondsten zijn een unieke kans om de historische verleden van Leiden beter te begrijpen en worden op zaterdag 14 juni te zien op de Nationale Archeologiedagen in het Rijksmuseum van Oudheden.

Oude sporen en bouwresten

Bij de opgravingen werden verschillende historische resten aan het licht gebracht, waaronder een zware muur van kloostermoppen. Deze bakstenen, van ongeveer 30 centimeter lang, zijn kenmerkend voor de 13e eeuw en dateren waarschijnlijk uit de periode van het Lombardenhuis, een voormalige grafelijke leenbank. Deze muur was onderdeel van een oud gebouw dat zich bevond op de hoek van de Papengracht en de Langebrug. De vondst is van groot belang, omdat het wijst op de oude bebouwing in het gebied en helpt bij het begrijpen van de historische bouw van de stad.

Bij de opgravingen werden ook verschillende beerputten en waterputten gevonden. Deze duiden op een vroegere bebouwing van het gebied. Daarnaast werd een oud straatniveau ontdekt, ongeveer 70 centimeter onder het huidige wegdek. Deze straat was drie meter breed en bestond uit hardgebakken bakstenen. De archeologen denken dat deze straat uit de kloosterperiode stamt. Mogelijk lag hier ooit de Creupelsteeg, een smalle doorgang uit de 13e eeuw die de Langebrug met de Breestraat verbond.

Houten vlechtwerk en bouwwerken

Bij de opgravingen werden ook houten vlechtwerken aangetroffen, die waarschijnlijk onderdeel vormden van een oude constructie of ondergrondversteviging. Deze vondsten geven een zeldzaam inkijkje in de vroegste fase van de stad. Het houten vlechtwerk werd gevonden op het diepste niveau, wat aantoont dat de stad al sinds de vroege middeleeuwen bewoond was.

De archeologen van het IDDS (Instituut voor Dienstverlening en Stadsarcheologie) graven een aardewerken pot uit die onder een vloer was ingegraven. Deze vondst wijst op een oude woning of een andere bouw. De vondsten geven een overzicht van de historische situatie in het gebied en helpen bij het begrijpen van de bouw en het gebruik van materialen in de middeleeuwen.

Geschiedenis van de Papengracht en het klooster

De Papengracht werd pas eind 17e eeuw aangelegd als straat, maar het gebied was al sinds de 11e of 12e eeuw bewoond. In de 13e eeuw stond het Lombardenhuis, een grafelijke leenbank, op de plek waar nu de Schoolsteeg zich bevindt. De naam ‘Papengracht’ duidt op de aanwezigheid van een oude gracht, die ooit een belangrijke waterweg was.

In 1441 kregen de zusters van St. Barbara, behorende tot de derde orde van St. Franciscus, toestemming om een kapel te bouwen op de plek van het voormalige Lombardenhuis. Het klooster bleef tot 1572 in gebruik. Tijdens de reformatie werden alle kloosters opgeheven en vielen de bezittingen van de kloosters in handen van de stad. Langs de Breestraat was op dat moment een vrijwel doorlopende rij huizen. De achterkant van deze huizen en hun binnenplaatsen grensden aan het kloosterterrein.

De Prinsenhof en de geschiedenis van het gebouw

In 1575 werd de pas opgerichte universiteit tijdelijk ondergebracht in het voormalige kloostercomplex. Twee jaar later verhuisde de universiteit alweer, waarna de stad besloot het complex om te bouwen tot een logement voor de prins van Oranje. Vanaf 1580 stond het gebouw bekend als de Prinsenhof, een functie die het behield tot 1667. Daarna werd het terrein opgedeeld in percelen. In diezelfde periode werd de Papengracht – tot dan toe alleen gelegen ten zuiden van de Langebrug – doorgetrokken tot aan de Breestraat. Hiervoor moest de bestaande aaneengesloten rij huizen aan de Breestraat, zoals te zien op de stadskaarten van Bast en Blaeu, worden doorbroken.

Oude rioolconstructie en hergebruik

Het oude riool dat in de Papengracht ligt, is eeuwenlang hergebruikt en gerepareerd. Het is door de eeuwen heen meerdere keren hersteld, waardoor het tot op de dag van vandaag in gebruik kon blijven. Het gemetselde riool was nog steeds in gebruik, maar is inmiddels te instabiel geworden. Daardoor is besloten om het gehele riool te vervangen. Door de lange gebruiksgeschiedenis kunnen archeologen nu ook de opbouw en ouderdom van het riool onderzoeken.

De opgravingen tonen aan dat het gebied al sinds de 11e eeuw bewoond was. De geschiedenis van het gebied is dus veel ouder dan de huidige straat, die pas eind 17e eeuw aangelegd werd. Dit betekent dat er al veel eerder bewoningen en bouwwerken in het gebied bestonden. De vondsten tonen aan dat de stad al vroeg een complexe bouw had en dat er al sinds de middeleeuwen een uitgebreid netwerk van straten en grachten bestond.

De opgravingen en de Nationale Archeologiedagen

De vondsten zijn onderdeel van een uitgebreid programma dat plaatsvindt tijdens de Nationale Archeologiedagen. De archeologen van het IDDS geven uitleg bij de middeleeuwse vondsten. Op zaterdag 14 juni kunnen de vondsten worden bekeken in de Tempelzaal van het Rijksmuseum van Oudheden. De opgravingen brengen het middeleeuwse Leiden onverwacht dichtbij. Dit is een unieke gelegenheid om de geschiedenis van de stad beter te begrijpen en een inkijk te krijgen in de oude bouw en het gebruik van materialen in de middeleeuwen.

Conclusie

De opgravingen in de Papengracht geven een nieuw inzicht in de geschiedenis van Leiden. De vondsten, waaronder houten vlechtwerk, aardewerk en een oud straatniveau, tonen aan dat de stad al sinds de 11e eeuw bewoond was. De historische resten geven een overzicht van de bouw en het gebruik van materialen in de middeleeuwen. De vondsten zijn een belangrijk onderdeel van de archeologische geschiedenis van de stad en geven een unieke kans om de geschiedenis van Leiden te begrijpen.