De Romeinse riolering: Hygiëne, technologie en de invloed op het oude Rome

Published by Redactie on juli 5, 2025 | Category riolering

De riolering was een van de belangrijkste technologische innovaties in het Romeinse Rijk. De Romeinen bouwden een uitgebreid netwerk van riolen, die niet alleen het afval wegnamen, maar ook het water leidde naar badhuizen, aquaducten en openbare toiletten. Deze technologie had een grote impact op de hygiëne, gezondheid en levenskwaliteit van de Romeinse burgers. In dit artikel zullen we ingaan op de bouw en werking van de Romeinse riolering, het gebruik van lood in het riolingsysteem, en de invloed van deze technologie op de gezondheid van de inwoners van Rome. Daarnaast zullen we ook kijken naar de rol van goden zoals Cloacina en Stercutius in de Romeinse cultuur.

De bouw van het eerste riool

De historische bronnen tonen aan dat de Romeinen al vanaf de zesde eeuw voor Christus een systeem van open riolen bouwden. Het eerste en grootste riool dat ooit gebouwd werd, heette de Cloaca Maxima. Deze werd gebouwd onder koning Tarquinius Priscus, die het als een open kanaal liet aanleggen dat vanuit Rome naar de rivier de Tiber stroomde. Het was dus geen gesloten buis, maar een open ruimte waarin het afval van de stad in de rivier terechtkwam. Deze bouw was een van de eerste voorbeelden van een systeem dat de hygiëne in de stad wilde verbeteren.

De Cloaca Maxima werd later uitgebreid en overgenomen door verschillende keizers, waaronder Appius Claudius Caecus, die in 312 voor Christus het eerste aquaduct bouwde, de Aqua Appia. Deze aquaducten brachten verse wateren naar de stad, waardoor de hygiëne in de stad sterk verbeterde. Toch bleef het riool van de Romeinen een open kanaal, dat vooral in de stadssfeer werd gebruikt, terwijl de buitenwijken nog steeds hun afval op de open plekken lieten.

De rol van lood in de riolering

Het gebruik van lood in de riolering van de Romeinen was een belangrijke technologische innovatie. Volgens onderzoek uit de tweede eeuw voor Christus bleek het dat de Romeinen al vanaf ca. 200 v.Chr. lood gebruikten voor hun riolering. Dit leidde tot hoge concentraties lood in de grond, wat op zijn beurt ook invloed had op de gezondheid van de inwoners van Rome.

Deze theorie over loodvergiftiging werd in de jaren negentig van de twintigste eeuw opnieuw onderzocht door chemicus Jerome Nriagu. Hij stelde voor dat de loodvergiftiging een bijdrrage had geleverd aan de val van het Romeinse Rijk. Hoewel deze theorie door vrijwel alle historici wordt verworpen, bleek het wel dat de concentraties lood in het water van Rome veel hoger waren dan tegenwoordig. De Romeinen wisten echter al van het slechte effect van lood op de gezondheid, maar het gebruik van lood bleef in de riolering van de stad voorkomen.

De invloed van de riolering op de gezondheid

De riolering van de Romeinen had een dubbelzijdige invloed op de gezondheid van de inwoners. Aan de ene kant was het systeem van riolen en aquaducten een grote verbetering ten opzichte van eerdere tijden, waarin het afval meestal op de open plekken werd weggegooid. De inwoners van Rome kregen toegang tot vers water, wat leidde tot een verbetering van de hygiëne. Aan de andere kant was het water dat via de aquaducten werd geleverd vaak niet volledig schoon, en het gebruik van lood in de riolering leidde tot verhoogde concentraties van lood in het water, wat gezondheidsproblemen kon veroorzaken.

De archeoloog Piers Mitchell ontdekte dat de Romeinen door hun buizensysteem ook parasieten en wormen verspreidden. Zo werden de zweepworm, de rondworm en de darmparasiet Entamoeba Histolytica meegenomen naar verschillende gebieden. Velen leden aan dysenterie, wat duidelijk maakte dat de hygiëne in de stad nog steeds niet volledig voldoende was. De baden en toiletten die de Romeinen bouwden werden blijkbaar zo onhygiënisch, dat deze niet eens goed waren voor de algemene gezondheid.

De goden van de riolering

In de Romeinse cultuur was de riolering niet alleen een technologische uitdaging, maar ook een religieuze. De godin Cloacina werd geëerd als de beschermgodin van het grote riool van Rome, de Cloaca Maxima. Ze werd geëerd in haar eigen tempel op het Forum Romanum, waar de Romeinen naartoe kwamen als het riool verstopt raakte en er goddelijke interventie nodig was. Ook de god Stercutius speelde een rol in de riolering. Hij werd vooral geëerd door Romeinse boeren en zou over de velden waken en ze beschermen bij de bemesting.

Daarnaast werd ook de god Crepitus vereerd, de god van de winderigheid. Volgens vroegchristelijke bronnen vereerden de Romeinen ook ene Crepitus, de god van de winderigheid. Naar verluidt werd hij aangeroepen als een Romein last had van diarree of verstopping. Historici kennen Crepitus echter niet uit Romeinse bronnen en denken daarom dat de christenen hem hebben bedacht om de Romeinen af te schilderen als belachelijke heidenen met absurde goden.

Samenvatting

De riolering van de Romeinen was een van de belangrijkste technologische innovaties in het oude Rome. Het systeem van riolen, aquaducten en openbare toiletten verbeterde de hygiëne in de stad en had een grote invloed op de gezondheid van de inwoners. Het gebruik van lood in de riolering leidde tot verhoogde concentraties lood in het water, wat gezondheidsproblemen kon veroorzaken. Ondanks de technologische vooruitgang bleef de hygiëne in de stad nog steeds beperkt, waardoor parasieten en wormen werden verspreid.