Dakkapellen in het centrum van de Achterhoek: Architectuur, geschiedenis en bouwtechniek

Inleiding

De dakkapel is niet alleen een functioneel bouwelement, maar ook een belangrijk kenmerk van de architectuur van het centrum van de Achterhoek. In de historische gebouwen van deze regio, zoals te zien is in de steden Doesburg en omgeving, speelt de dakkapel vaak een essentiële rol in het gevelontwerp en de bouwtechniek. In sommige gevallen vormt de dakkapel zelfs een integraal deel van de gevel, zoals bij een zogenaamde Vlaamse gevel. Deze constructie is karakteristiek voor de bouwperiode rond 1900 en bevat specifieke bouwmaterialen en technieken die nu vaak worden gerestaureerd of aangepast in renovatieprojecten.

In dit artikel worden de dakkapellen van de Achterhoek in detail beschouwd, met een focus op hun historische context, constructieve kenmerken en rol in de huidige real estate- en renovatiepraktijk. Het artikel is vooral gericht op woningen en gebouwen in het centrum, zoals die beschreven worden in de contextdocumenten. Belangrijke bouwelementen zoals gevels, schilddaken, vensters en bouwmuren worden besproken, evenals de rol van dakkapellen in het context van schuilplaatsen en andere historische functies.

De rol van dakkapellen in de architectuur van de Achterhoek

Dakkapellen als geveldeel

In de architectuur van de Achterhoek, vooral in de bouwperiode rond 1900, is de dakkapel vaak een essentieel bouwelement van het gevelontwerp. In sommige gevallen is de dakkapel zo verwerkt in het gevelvlak dat het geheel als een zogenaamde Vlaamse gevel wordt aangeduid. Deze constructie is typisch voor gebouwen uit de Rationalistische stijl, zoals het dwarshuis aan de Ooipoortstraat 3 in Doesburg, dat dateert uit 1904.

Bij de Vlaamse gevel maakt de dakkapel deel uit van het gevelvlak, wat een specifieke visuele en constructieve uitstraling geeft aan het bouwwerk. Dit type gevel wordt vaak gekenmerkt door zware kozijnen, bovenlichten en een symmetrisch vensterplan. Het is een vorm van constructie die zowel functioneel is als een duidelijk architectonisch kenmerk van de bouwperiode.

Constructieve kenmerken

De dakkapel in het centrum van de Achterhoek is meestal gemaakt van hout of baksteen en wordt vaak gecombineerd met schilddaken, die in veel gevallen gedekt zijn met oudhollandse pannen. In het dwarshuis aan de Ooipoortstraat 3 is bijvoorbeeld sprake van schilddaken met oudhollandse pannen, wat een typische bouwtechniek is uit die periode.

Een andere kenmerkende constructieve detail is de samengestelde balklaag, die vaak in oude woningen en gebouwen van het eind van de 18de en begin van de 19de eeuw terug te vinden is. Deze balklagen zijn vaak nog te zien in de zijgevels van woningen, waar ankers duidelijk zichtbaar zijn. Deze techniek gaf de gebouwen een extra structuur, vooral in gebouwen die in latere jaren werden uitgebreid of gerestaureerd.

Siermetselwerk en vensterindeling

De dakkapel en het gevelontwerp worden vaak versterkt door siermetselwerk en een zorgvuldig geplande vensterindeling. In het dwarshuis aan de Ooipoortstraat 3 zijn bijvoorbeeld bovenlichten zichtbaar die in 1922 zijn aangebracht. Deze vensters waren nodig om licht in de zadelmakerij te brengen, waar rijtuigen binnen reden. De vensters zijn geplaatst in een veelruitsverdeling, wat typisch is voor de bouwperiode rond 1900.

Bijzonder is ook de indeling van de vensters met bovenlichten, die vaak in een T-schuifram zijn verwerkt. Deze schuiframen zijn zwaar en gemaakt van hout, wat opnieuw een typisch kenmerk is van de bouwperiode rond 1900. Deze vensters worden vaak gerestaureerd in renovatieprojecten, waarbij zorgvuldig rekening wordt gehouden met de historische context en de oorspronkelijke bouwtechniek.

Dakkapellen en schuilplaatsen

Geschiedenis van schuilplaatsen in de Achterhoek

Een bijzondere rol die dakkapellen en gebouwen in de Achterhoek hebben gespeeld, is die van schuilplaatsen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het dwarshuis aan de Ooipoortstraat 3 was bijvoorbeeld onderkelderd en fungeerde als schuilkelder voor burgers. De bezetter had op de gevel een witgekalkte "K" aangebracht, die nog steeds zichtbaar is.

Hoewel de kelder in de Tweede Wereldoorlog als schuilkelder fungeerde, was het schuiladres niet volledig veilig. Op één van de laatste oorlogsdagen kwam een granaat door het dak terecht, maar ontplofte deze gelukkig niet. Deze gebeurtenis benadrukt de complexe rol die dakkapellen en schuilplaatsen speelden in de oorlogsgeschiedenis van de Achterhoek.

Constructieve aspecten van schuilplaatsen

De constructieve aspecten van schuilplaatsen in de Achterhoek zijn meestal gerelateerd aan de bouwtechnieken van de 19de en 20ste eeuw. Vele schuilplaatsen werden aangelegd in de kelders van woningen en gebouwen, waarbij de dakkapel en de gevelconstructie een essentiële rol speelden. In sommige gevallen was de dakkapel zelfs zo verwerkt in het gevelontwerp dat het niet duidelijk was dat het een schuilplaats betrof.

In de renovatie en restauratie van oudere woningen in de Achterhoek is het vaak nodig om rekening te houden met de geschiedenis van schuilplaatsen. In sommige gevallen zijn er bijzondere bouwelementen die tijdens de oorlog zijn aangebracht, zoals extra versterkingen in de dakkapel of veranderingen in de gevelconstructie. Deze elementen zijn vaak van historisch belang en moeten daarom met zorg worden behouden of gerestaureerd.

Restauratie en renovatie van dakkapellen

Restauratieprojecten in de Achterhoek

In de huidige real estate- en renovatiepraktijk is de restauratie van dakkapellen een belangrijk onderdeel van het behouden van de architectonische identiteit van het centrum van de Achterhoek. Veel historische gebouwen zijn in de afgelopen decennia gerestaureerd, waaronder ook panden met dakkapellen in de trant van Vlaamse gevels.

Een goed voorbeeld is het pand aan de Nieuwstraat 3-5, waar de dakkapel en het gevelontwerp zijn gerestaureerd. In dit geval was er sprake van een klassieke indeling met dubbele kussendeuren, bovenlichten en zware kroonlijsten. De restauratie hield rekening met de oorspronkelijke bouwtechnieken en materialen, waardoor het gevelontwerp en de dakkapel hun historische karakteristieken behouden.

Materialen en technieken in de restauratie

De restauratie van dakkapellen in de Achterhoek houdt meestal rekening met de oorspronkelijke bouwmaterialen en technieken. In vele gevallen is het doel om de oorspronkelijke structuur en uitstraling te behouden, terwijl tegelijkertijd zorg wordt gesteld voor de huidige veiligheidseisen en energie-efficiëntie.

In de restauratie van de dakkapel aan de Ooipoortstraat 3 zijn bijvoorbeeld de zware kroonlijsten en de schilddaken behouden gebleven, terwijl tegelijkertijd moderne isolatiemethoden zijn toegepast. Deze aanpak zorgt ervoor dat de historische waarde van de dakkapel en het gevelontwerp wordt behouden, terwijl de woning tegelijkertijd voldoet aan de huidige eisen van comfort en energie-efficiëntie.

Kwaliteitsborging en toezicht

Bij restauratieprojecten van dakkapellen is het belangrijk dat er rekening wordt gehouden met de kwaliteit van de uitvoering. In de context van het centrum van de Achterhoek zijn er vaak specifieke eisen en richtlijnen voor de restauratie van historische gebouwen, met name als het betreft rijksmonumenten.

In het geval van het poortgebouw aan de begraafplaats in Doesburg, dat een neoklassiek uiterlijk heeft, is het belangrijk dat de restauratieprojecten worden uitgevoerd door erkende experts in de restauratie van historische gebouwen. Deze projecten zijn vaak gesteund door monumentenzorg en andere instellingen die verantwoordelijk zijn voor het behoud van de architectonische en historische waarde van dergelijke gebouwen.

De toekomst van dakkapellen in de Achterhoek

Nieuwe bouwprojecten en integratie van dakkapellen

In de toekomst is het belangrijk dat dakkapellen in de Achterhoek worden behouden en geïntegreerd in nieuwe bouwprojecten en renovatieprojecten. In de real estate- en bouwsector is er een toenemende aandacht voor het behoud van de architectonische identiteit van het stadsgezicht, vooral in historische stadscentra zoals die van de Achterhoek.

In nieuwe bouwprojecten worden vaak dakkapellen opgenomen in het ontwerp om de historische context te respecteren en tegelijkertijd een passende uitstraling te creëren. Deze dakkapellen zijn vaak gericht op functionele aspecten, zoals versterking van het gevelontwerp, het behoud van de zichtlijnen en het creëren van een harmonieuze structuur in het stadsgezicht.

Klimaatmaatregelen en dakkapellen

Ook in de context van klimaatmaatregelen en energie-efficiëntie is de rol van dakkapellen belangrijk. In renovatieprojecten wordt vaak rekening gehouden met het isolatie-effect van dakkapellen, waarbij de gevelconstructie en de dakkapel worden aangepast om te voldoen aan de huidige eisen. In sommige gevallen wordt de dakkapel uitgebreid of versterkt om een betere thermische isolatie te bereiken, terwijl de historische uitstraling en structuur worden behouden.

In het geval van het Gasthuishofje in Doesburg, waar het hoofdgebouw en de provenierswoningen rijksmonumenten zijn, is het belangrijk dat de restauratieprojecten worden uitgevoerd met zorg voor de historische context, maar tegelijkertijd ook rekening houden met de huidige eisen op het gebied van energie-efficiëntie en klimaatmaatregelen.

Conclusie

Dakkapellen spelen een centrale rol in de architectuur van het centrum van de Achterhoek. In historische gebouwen vormen ze vaak een essentieel bouwelement van het gevelontwerp, zoals bij de Vlaamse gevel of de schilddaken met oudhollandse pannen. In sommige gevallen zijn ze zelfs verwerkt in het gevelvlak of dienen ze als schuilplaatsen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De restauratie en renovatie van dakkapellen is een belangrijk onderdeel van het behouden van de architectonische identiteit van het centrum van de Achterhoek. In deze processen is het essentieel om rekening te houden met de oorspronkelijke bouwtechnieken en materialen, terwijl tegelijkertijd rekening wordt gehouden met de huidige eisen van veiligheid, energie-efficiëntie en klimaatmaatregelen.

In de toekomst is het belangrijk dat dakkapellen blijven behouden en geïntegreerd worden in nieuwe bouwprojecten en renovatieprojecten. Dit zorgt ervoor dat het stadsgezicht van de Achterhoek niet alleen historisch waardevol is, maar ook functioneel en duurzaam in de toekomst.

Bronnen

1. Open Monumentendag Doesburg