Dakkapelkenmerken en woningtypologieën uit de jaren ’50 en ’60 in Nederlandse woningbouw

Published by Redactie on september 14, 2025 | Category dakkapel

Inleiding

De woningbouwperiode van de jaren ’50 en ’60 speelde een belangrijke rol in de vorming van de huidige stads- en dorpsbeelden in Nederland. Deze periode was gekenmerkt door een sterke focus op functioneel ontwerp, gebruik van traditionele materialen en een nadruk op het creëren van ruimtes die zowel esthetisch als functioneel geschikt waren voor een groeiende maatschappij. Een van de kenmerkende bouwelementen die in deze periode vaak terugkwamen, was de dakkapel.

In dit artikel worden de kenmerken van dakkapellen in woningen uit de jaren ’50 en ’60, evenals de woningtypologieën en stijlkenmerken van die periode, onderzocht. De nadruk ligt op de architectuurhistorische waarde, de technische kenmerken en de rol die dakkapellen speelden in het stadsbeeld en het functionele gebruik van deze woningen. Op basis van de beschikbare bronnen, die voornamelijk gericht zijn op specifieke wijkontwikkelingen in Hoorn, wordt een overzicht gegeven van de bouwpraktijk en de stijlelementen die karakteristiek zijn voor deze periode.

Kenmerken van woningbouw uit de jaren ’50 en ’60

De woningbouwperiode van de jaren ’50 en ’60 was in Nederland sterk beïnvloed door de post-oorlogse behoeften aan woningbouw en het streven naar moderniteit in bouwtechniek en stijl. In dit kader ontstonden wijkontwikkelingen die zich lieten karakteriseren door een combinatie van traditie en innovatie. De volgende kenmerken zijn herkenbaar:

Gevelmaterialen: Rode baksteen en dakpannen waren de dominante materialen. Deze werden vaak in combinatie met siermetselwerk gebruikt.
Dakvormen: Zadeldaken waren standaard. Deze werden vaak afgewolfd om de visuele massa van de woningen te verkleinen.
Bouwhoogte: De woningen bestonden meestal uit één of twee bouwlagen. Een kap was standaard, terwijl platdaken vooral in de jaren ’60 gebruikelijk werden.
Beplanting en groen: Groen en tuinen speelden een belangrijke rol in de woningbouw, zowel in de stads- als de dorpsgezichten.
Architectuur: Er was een sterke nadruk op "licht, lucht en ruimte", wat zich vertaalde in open stratenpatronen en ruimere woningen.

Deze kenmerken worden in de bronnen vaak in verband gebracht met de jaren ’50 en begin jaren ’60. Zo wordt in bron 1 duidelijk gemaakt dat typische woningen uit deze periode vaak een Frans balkon of een dakkapel bevatten. Deze elementen worden gezien als typische kenmerken van de jaren ’50.

Dakkapel: een architectonisch en functioneel kenmerk

Definitie en rol van de dakkapel

Een dakkapel is een klein, afgesloten deel boven een deur of venster, meestal bedekt met glas of gecombineerd met een gedeelte van het dak. In de woningbouw van de jaren ’50 en ’60 dient de dakkapel vaak als verlenging van de woonruimte of als extra lichtbron. In sommige gevallen is de dakkapel een visueel accent in de gevelcompositie.

Kenmerken van dakkapellen uit de jaren ’50 en ’60

In de beschikbare bronnen worden dakkapellen in de context van de woningbouw uit de jaren ’50 en ’60 vooral genoemd in relatie tot rijwoningen en geschakelde woningen. De dakkapel is dan vaak geplaatst aan de voorzijde van de woning, iets boven de hoofdeingang, en is bedekt met glas of glas-pannendak. In het geval van woningen met een zadeldak is de dakkapel vaak een verlenging van de kap, waarbij het dak van de kapel een afgewolfd profiel heeft.

In bron 1 wordt bijvoorbeeld vermeld dat een deel van de typische jaren ’50 woningen een Frans balkon of een dakkapel heeft. De dakkapel is hier een visueel en functioneel element dat bijdraagt aan het karakter van de woning.

Een aantal belangrijke kenmerken van dakkapellen uit deze periode zijn:

Gebruik van glas: De meeste dakkapellen zijn voorzien van glas, wat ervoor zorgt dat ze extra licht in de woning introduceren.
Verankering in de gevelcompositie: De dakkapel is vaak een visueel contrast in de gevel, bijvoorbeeld tussen een rode baksteen gevel en een lichte glasconstructie.
Functioneel gebruik: De dakkapel wordt vaak gebruikt als extra ruimte boven de voordeur of als een verlenging van de woonkamer. In sommige gevallen is de dakkapel een verlenging van de zolder.

Dakkapellen en het stadsbeeld

De dakkapel speelt ook een rol in het stadsbeeld van de jaren ’50 en ’60. In deze periode is er een duidelijke nadruk geweest op het creëren van een visueel aantrekkelijk en functioneel stadsbeeld. De dakkapel is hierin een element dat het karakter van de woning accentueert en tegelijkertijd bijdraagt aan de visuele variatie van de gevels.

In de bronnen is sprake van "afwisseling van kop- en langsgevels" en "verspringingen van de rooilijn", wat duidt op een bewuste poging om variatie in het stadsbeeld te creëren. De dakkapel kan hierin een rol spelen als een visueel accent in de gevelcompositie.

Woningtypologieën uit de jaren ’50 en ’60

Rijwoningen

De rijwoningen uit de jaren ’50 zijn in de bronnen vaak beschreven als woningen met een rode baksteen gevel, een zadeldak en vaak een dakkapel of Frans balkon. De nokrichting van deze woningen is vaak evenwijdig met de weg, wat een uniforme indruk geeft van de voorgevels. Deze woningen zijn meestal gelegen in wijken met een recht stratenpatroon, zoals in de Schoolstraat (bron 2). De dakkapel wordt hier vaak genoemd als een typisch kenmerk van deze woningtype.

Geschakelde woningen

In sommige delen van de jaren ’50 woningbouw zijn geschakelde woningen te vinden. Deze woningen bestaan uit twee-onder-één-kapconstructies, waarbij meerdere woningen onder één dak worden gebouwd. Ook deze woningtypologieën kunnen een dakkapel bevatten, vaak geplaatst aan de voorzijde of boven een specifieke ruimte binnen de woning.

Eengezinswoningen

In het westelijke deel van Hoorn, zoals beschreven in bron 3, zijn ook eengezinswoningen te vinden die typisch zijn voor de jaren ’60. Deze woningen bestaan vaak uit twee bouwlagen en kunnen een platdak hebben. De dakkapel wordt hier minder vaak genoemd, maar is wel herkenbaar in de context van de woningbouw van die periode.

Vrijstaande woningen

In de wijk Westersingel (bron 1) zijn vrijstaande woningen te vinden, die typisch zijn voor de jaren ’60. Deze woningen hebben meestal een vrij staande gevel, vaak georiënteerd op de straat, en zijn in een ruime groene omgeving gelegen. In deze context is de dakkapel vaak een visueel accent op de voorgevel en helpt bij het creëren van een individueel karakter van de woning.

Dakkapel: een kenmerk in de context van bouwpraktijk

Bouwmaterialen en technieken

De dakkapel uit de jaren ’50 en ’60 is in de meeste gevallen gemaakt van baksteen en glas, met een gevelverlenging van het hoofddak. In sommige gevallen zijn dakkapellen voorzien van siermetselwerk, zoals in de woningbouw van de jaren ’50 die in bron 1 wordt beschreven. De glasconstructie was meestal eenvoudig maar functioneel.

De techniek van het inbouwen van dakkapellen was in deze periode goed ontwikkeld en werd vaak gebruikt in combinatie met licht- en ventilatietechnologie. De dakkapel functioneerde als extra lichtbron, maar ook als een verlenging van de zolder of als een speciale luchtrooster in het dak.

Stijlkenmerken en esthetiek

De dakkapel is in de woningbouw van de jaren ’50 en ’60 niet alleen een functioneel element, maar ook een visueel kenmerk dat bijdraagt aan het karakter van de woning. De dakkapel wordt vaak gebruikt om een contrast te creëren tussen het glas en de baksteen gevel. In sommige gevallen is de dakkapel een visueel accent dat de woning extra licht geeft of het karakter van de gevel accentueert.

In de context van de jaren ’50 is de dakkapel een symbool van moderniteit en welvaart, aangezien het het gebruik van glas en moderne bouwtechnieken vertegenwoordigt.

Dakkapel en woningvernieuwing

Dakkapel als renovatieelement

Voor degenen die woningen uit de jarden ’50 en ’60 willen renoveren, is de dakkapel een interessant element om in te passen. Deze constructie is niet alleen een visueel aantrekkelijk kenmerk, maar ook een functioneel ruimteelement dat extra licht of ruimte kan toevoegen.

Tijdens renovaties is het belangrijk om rekening te houden met de bouwtechnieken en materialen die gebruikt werden in de oorspronkelijke woning. In sommige gevallen kan een nieuwe dakkapel worden geïnstalleerd die qua stijl en gebruik van materialen past bij de oorspronkelijke bouwpraktijk.

Onderhoud en slijtage

De dakkapel uit de jaren ’50 en ’60 vereist regelmatig onderhoud, vooral vanwege de glasconstructie en de afwerking van het dak. In sommige gevallen zijn de glaspanelen vervangen door moderne materialen, zoals dubbel glas of geïsoleerde dakkapellen, om de thermische isolatie te verbeteren.

Het is belangrijk om bij renovaties rekening te houden met de historische waarde van de dakkapel, vooral in wijkgebieden die beschermd zijn of waar sprake is van cultuurhistorische waarden. In dergelijke gevallen is het verplicht om de dakkapel te behouden of op een manier te renoveren die past bij de oorspronkelijke bouwpraktijk.

Dakkapel en duurzaamheid

In de huidige bouwpraktijk wordt de dakkapel vaak gebruikt als een element van duurzaamheid, aangezien het extra licht in de woning brengt en daardoor het gebruik van kunstlicht kan beperken. In de jaren ’50 en ’60 was dit nog niet expliciet een doel, maar de dakkapel functioneerde wel als een natuurlijke lichtbron die bijdroeg aan het comfort van de woning.

In de huidige tijd is het mogelijk om de dakkapel te versterken met isolatiematerialen of passieve zonwering om de thermische prestaties te verbeteren. Dit maakt de dakkapel tot een interessant element in de context van energiebesparing en duurzame woningbouw.

Conclusie

De dakkapel is een karakteristiek bouwelement dat vaak terugkomt in woningen uit de jaren ’50 en ’60. Het is zowel een visueel accent in de gevelcompositie als een functioneel ruimteelement dat extra licht en ruimte biedt. In de woningbouw van deze periode is de dakkapel vaak verankerd in de rijwoningen en geschakelde woningen, waarbij het vaak een typisch kenmerk is van de woning.

In de context van renovatie en nieuwbouw is de dakkapel een interessant element dat kan worden gebruikt om het karakter van de woning te behouden of te versterken. Het is belangrijk om rekening te houden met de historische context van de dakkapel, vooral in wijkgebieden die historische of cultuurhistorische waarden vertegenwoordigen.

De dakkapel is dus niet alleen een technisch element in de bouw, maar ook een symbool van moderniteit en welvaart uit de jaren ’50 en ’60. In de huidige tijd blijft het een waardevol bouwelement dat bijdraagt aan de duurzaamheid, comfort en visuele waarde van de woning.