Dakkapelontwerp en bouwgeschiedenis in historische woningen: Rococo en klassieke invloeden in Deventer en omgeving

Published by Redactie on september 17, 2025 | Category dakkapel

Inleiding

In het historisch erfgoed van Deventer en de omgeving vinden we talrijke voorbeelden van dakkapellen die niet alleen functioneel zijn, maar ook een belangrijke esthetische bijdrage leveren aan het beeld van oude woningen. Deze dakkapellen zijn vaak opgenomen in architectonische stijlen zoals de rococo en de klassieke stijl, en vormen een essentieel onderdeel van de bouwgeschiedenis van de regio. Op basis van de beschikbare bronnen, vooral uit het werk van de Stichting Nederlandse Monumenten (STENMONU), is duidelijk dat dakkapellen in Deventer vanaf de 17de tot de 19de eeuw niet alleen dienstig waren, maar ook symbolisch konden zijn voor de sociale status van de eigenaars.

In dit artikel zullen we de rol van dakkapellen in de architectuur van oude woningen in Deventer en omgeving onderzoeken, met aandacht voor hun bouwtechnieken, materialen, esthetische functie en historische context. We zullen ook aandacht besteden aan de bouwgeschiedenis van enkele typische voorbeelden, waaronder huizen uit de 18de en 19de eeuw, waarvan de dakkapellen een stijlvolle afwerking vormen.

Dakkapel als architectonische toets

Dakkapellen zijn traditioneel gebruikt als afwerking van voorgevels en kunnen dienen als extra verlichting voor de bovenste verdiepingen. In de historische bouwgeschiedenis zijn dakkapellen echter ook een uiting van architectonische stijl en sociaal prestige. In Deventer zien we dakkapellen vooral in woningen van de hogere klassen, gebouwd in de 17de tot de 19de eeuw, waarbij de stijl van de dakkapel vaak aansluit bij de stijl van de rest van het gebouw.

Een duidelijk voorbeeld is de Lange Bisschopstraat 23-25, waar een fraaie rococo-dakkapel de voorgevel afwerkt. Deze dakkapel is stijlvol versierd en vormt een aansluiting bij het rococo-interieur van het pand. Een andere locatie is de Polstraat 74, waar de dakkapel eveneens stijlvol is afgezet en deel uitmaakt van een gebouw dat een rijk versierde interieur bevat.

De dakkapel is dus niet alleen een technische oplossing, maar ook een architectonische keuze die aansluit bij de esthetica van het pand. In de context van Deventer zien we dat dakkapellen vaak gebruikt werden om de voorgevel te accentueren en een visuele afwerking te geven die past bij de interieurstijl van het pand.

Bouwtechnieken en materialen

De bouwtechnieken en materialen die gebruikt werden voor dakkapellen in de historische woningen van Deventer en omgeving zijn sterk beïnvloed door de beschikbaarheid van lokale materialen en de bouwtradities van de tijd. In de 17de en 18de eeuw werden dakkapellen vaak opgebouwd met houten structuur en versierd met steen of tegels. De dakkapel van de Lange Bisschopstraat 23-25, bijvoorbeeld, is duidelijk opgenomen in de rococo-architectuur en is waarschijnlijk gemaakt van hout, versierd met zware stenen elementen zoals zandstenen vazen of steenplaten.

In de 19de eeuw zien we een verandering in de bouwtechnieken. Het gebruik van baksteen en gips verwerkt zich steeds vaker in de dakkapellen, terwijl de versiering iets eenvoudiger wordt. De dakkapel van het voormalige hotel-restaurant aan Worp 2, bijvoorbeeld, is een voorbeeld van een neoclassicistisch ontwerp, waarbij de dakkapel een symmetrische vorm heeft en gemaakt is uit baksteen en gips, zonder de zware versiering van de rococo-periode.

Een belangrijk aspect bij het bouwen van dakkapellen was de stabiliteit. Omdat dakkapellen vaak boven de hoofdoordeel van een woning zijn geplaatst, moesten ze goed verbonden zijn met de structuur van het gebouw. In de historische woningen van Deventer zijn dakkapellen vaak verbonden met houten of stenen balken die de druk van het dakkapeldak overbrengen op de onderliggende muren. In sommige gevallen zijn ook extra steunen of trappen gebruikt om de dakkapel extra te stabieler te maken.

Stijlvolle details: Rococo, Louis XIV en Louis XV

Een van de meest opmerkelijke stijlen waarin dakkapellen in Deventer zijn gemaakt, is de rococo. Deze stijl is gekenmerkt door zware versiering, gebogen lijnen en dramatische accenten. Een duidelijk voorbeeld is de dakkapel van de Assenstraat 59-65, waarin de rococo-stijl zichtbaar is in de vormgeving van de randen en eventuele decoratieve elementen. In combinatie met de interieurs, zoals het geval was in het voormalige Jordenshuis aan de Papenstraat 26, vormde de dakkapel een symmetrische afwerking die aansloot bij de interieurstijl.

Daarnaast zien we ook invloeden van de Louis XIV- en Louis XV-stijl in dakkapellen. Het Jordenshuis aan de Papenstraat 26, bijvoorbeeld, kreeg in 1740 zijn huidige voorgevel in Louis XV-stijl met rococo-details. De dakkapel hier is dus niet alleen een technisch element, maar ook een stijlvolle afwerking die past bij de interieurstijl van het pand.

In de Louis XIV-stijl zien we vaak zware beelden en symmetrische vormen, zoals bij Brink 101, waar beelden van Juno en Diana op de daklijst van de dakkapel zijn geplaatst. Deze beelden zijn waarschijnlijk gemaakt door Gotfried Gerlach, een bekende beeldhouwer uit de 18de eeuw.

Dakkapel als onderdeel van een groter architectonisch geheel

In veel gevallen was de dakkapel niet alleen een afzonderlijk bouwelement, maar was het onderdeel van een groter architectonisch geheel. In het Jordenshuis aan de Papenstraat 26, bijvoorbeeld, vormde de dakkapel een logische afwerking van de voorgevel, die in Louis XV-stijl was gebouwd. De dakkapel was hier ook een visuele uitstraling die aansloot bij het interieur, waar weken gestucte plafonds en schouwen in Louis XIV-stijl kunnen zien. Deze samenspel tussen binnen- en buitenarchitectuur was typisch voor de 18de eeuw, waarin de dakkapel vaak als een centraal element fungeerde in de architectonische visie van een woning.

Een ander voorbeeld is de Brink 101, waar de dakkapel niet alleen de voorgevel afwerkt, maar ook een beeldhouwwerk bevat dat past bij de Louis XIV-stijl. In dit geval was de dakkapel dus een visuele en symbolische uitstraling van de sociale status van de eigenaars, de burgemeester Gerard van Suchtelen en zijn vrouw Johanna ter Borch.

Dakkapel en sociale status

In historische contexten was de dakkapel vaak een teken van sociale status. In Deventer zien we dakkapellen vooral in woningen van de hogere klassen, zoals die van burgemeesters, kooplieden en andere welgestelde personen. De dakkapel was dan ook een visuele uitstraling van rijkdom en invloed.

De Jordenshuis aan de Papenstraat 26 is hierin een goed voorbeeld. Het pand was in de 18de eeuw in bezit van Adriaen Sloet en Frederika Johanna Grevink, en kreeg in 1740 een nieuwe voorgevel in Louis XV-stijl met rococo-details. De dakkapel was hier dus een teken van de sociale status van de eigenaars, die in staat waren om een dergelijke luxe en stijlvolle opzet te realiseren.

Ook in het Jordenshuis zien we dat de dakkapel niet alleen een technisch element was, maar ook een visuele en symbolische uitstraling had. De dakkapel vormde een afwerking van het interieur, dat op zijn beurt ook versierd was met gestucte plafonds en schouwen in Louis XIV-stijl. Dit duidt op een overkoepelende architectonische visie, waarin de dakkapel een centrale rol speelde.

Dakkapel in de 19de eeuw: Eenvoudiger en functioneler

Tijdens de 19de eeuw veranderde de rol van de dakkapel in de architectuur. In de 18de eeuw was de dakkapel nog vooral een visuele en stijlvolle uitstraling van de sociale status van de eigenaar. In de 19de eeuw werd de dakkapel vooral gezien als een technische oplossing om extra verlichting en ruimte te creëren in de bovenste verdiepingen.

In de 19de eeuw zien we dus dakkapellen die functioneler zijn en minder versierd. Een voorbeeld is het voormalige hotel-restaurant aan Worp 2, dat in 1860-1862 is gebouwd. De dakkapel van dit pand is symmetrisch en maakt deel uit van een neoclassicistisch ontwerp. De dakkapel is hier dus meer een technische oplossing dan een visuele uitstraling.

De verandering in de rol van de dakkapel is duidelijk zichtbaar in de bouwgeschiedenis van Deventer. In de 18de eeuw zien we dakkapellen die stijlvol zijn en symbolisch voor sociale status. In de 19de eeuw worden dakkapellen functioneler en eenvoudiger, afgestemd op de behoeften van het moderne wonen.

Dakkapel in historische renovatie: Aandacht voor authenticiteit

Voor historische renovaties is de dakkapel een belangrijk onderdeel van het architectonische geheel. In de context van Deventer zijn dakkapellen vaak gemaakt in stijlen zoals rococo, Louis XIV en Louis XV. Bij renovaties is het dus belangrijk om de oorspronkelijke vorm en versiering van de dakkapel te behouden of zo nauw mogelijk te reconstrueren.

In de praktijk betekent dit dat bij renovaties aandacht moet worden besteed aan de vorm, materialen en details van de dakkapel. In het Jordenshuis aan de Papenstraat 26, bijvoorbeeld, zijn delen van het rococo-interieur behouden gebleven, zoals de gang met stucwerk en het plafond in de zijkamer. Deze elementen duiden op een architectonische visie waarin de dakkapel een centrale rol speelt. Bij renovaties is het dus belangrijk om deze visie te herstellen of te behouden.

Ook bij de dakkapel van het Jordenshuis is de authenticiteit belangrijk. In dit geval is de dakkapel in Louis XV-stijl gebouwd met rococo-details, wat aansluit bij de interieurstijl. Bij renovaties is het dus essentieel om deze stijl te behouden of te reconstrueren, zodat de dakkapel past bij het resterende architectonische geheel.

Dakkapel en energie-efficiëntie

Hoewel dakkapellen in de historische bouwgeschiedenis vooral gezien werden als een visuele en stijlvolle uitstraling, is hun rol in de huidige tijd vaak gerelateerd aan energie-efficiëntie. In de historische woningen van Deventer zijn dakkapellen vaak gemaakt in hout of steen, wat betekent dat ze slecht geïsoleerd zijn. Bij renovaties is het dan ook belangrijk om aandacht te besteden aan de isolatie van de dakkapel, zodat het gebouw energie-efficiënt wordt.

In de praktijk betekent dit dat bij renovaties van historische dakkapellen aandacht moet worden besteed aan het gebruik van moderne isolatiematerialen en technieken. Het is echter belangrijk om deze technieken zo te toepassen dat de oorspronkelijke vorm en versiering van de dakkapel behouden blijven. In het Jordenshuis aan de Papenstraat 26, bijvoorbeeld, is het dus belangrijk om de dakkapel in Louis XV-stijl te behouden, terwijl tegelijkertijd moderne isolatiematerialen worden gebruikt om het gebouw energie-efficiënt te maken.

Conclusie

Dakkapellen in historische woningen van Deventer en omgeving vormen een belangrijk onderdeel van het architectonische geheel. In de 17de tot de 19de eeuw waren dakkapellen vaak een visuele en stijlvolle uitstraling van de sociale status van de eigenaars. In de 18de eeuw zagen we dakkapellen in stijlen zoals rococo, Louis XIV en Louis XV, die vaak versierd waren en symmetrisch in vorm. In de 19de eeuw werd de dakkapel vooral gezien als een technische oplossing om extra verlichting en ruimte te creëren.

Bij renovaties van historische dakkapellen is het belangrijk om aandacht te besteden aan de oorspronkelijke vorm en versiering. In de praktijk betekent dit dat moderne isolatiematerialen en technieken moeten worden gebruikt, maar dat de oorspronkelijke stijl en visuele uitstraling van de dakkapel moeten worden behouden. In het Jordenshuis aan de Papenstraat 26, bijvoorbeeld, is de dakkapel in Louis XV-stijl gebouwd, wat aansluit bij het interieur. Bij renovaties is het dus belangrijk om deze stijl te behouden of te reconstrueren, zodat de dakkapel past bij het resterende architectonische geheel.

De dakkapel is dus niet alleen een technisch element, maar ook een visuele en symbolische uitstraling. In de historische bouwgeschiedenis van Deventer is de dakkapel vaak een teken van sociale status, maar in de huidige tijd is het vooral een technische oplossing om energie-efficiëntie te bereiken. Bij renovaties is het dus essentieel om aandacht te besteden aan zowel de oorspronkelijke stijl als de functionele aspecten van de dakkapel.