Historische en Bouwkundige Veranderingen in Heerenveen: Lezing in Deelgebouwen, Hermodellering en Bouwvergunningen

Inleiding

De stad Heerenveen biedt een rijke historische geschiedenis van bouwprojecten, renovaties en woningbouwveranderingen. De beschikbare informatie uit archieven, bouwvergunningen en advertenties biedt een gedetailleerde blik op de ontwikkeling van woningen en bedrijfsgebouwen in de regio, met een bijzondere focus op de Breedpad in Heerenveen. Deze studie biedt inzicht in diverse bouwprojecten en hun historische context, waarbij dakkapellen, garage-erfcombinaties, winkel-kantoorpanden en verbouwprojecten centraal staan.

Deze artikel is bedoeld voor eigenaren, bouwmeesters, ontwerpers en bewoners die geïnteresseerd zijn in de bouwgeschiedenis van de regio, met het oog op toekomstige renovatieprojecten. Het biedt een overzicht van historische bouwvergunningen, verbouwprojecten en hun technische uitwerkingen, gebaseerd op betrouwbare archieven en openbare bronnen.

Bouwvergunningen en Verbouwingen in de 20e Eeuw

Bouwvergunningen en hun Technische Specificaties

De beschikbare data tonen duidelijk aan dat bouwvergunningen in Heerenveen gedetailleerd werden uitgewerkt en dat de aanvragen vaak vergezeld gingen van plattegronden, doorsneden en bouwtekeningen. Zo is in 1985 een verbouwproject gerealiseerd aan Breedpad 15, waarbij een winkel met bovenwoning werd omgebouwd tot een kantoor/winkel met bovenwoning. De verbouw was gedeeltelijk het gevolg van een brand en vereiste de volledige herindeling van de bovenwoning, inclusief de entree, berging en sanitair. De aanvraag voor bouwvergunning nr. 64-85 maakte duidelijk dat een nieuwe voor- en achtergevel, een nieuwe kap en een herindeling van de dienstruimten waren voorzien. De totale bouwkosten zijn niet vermeld, maar de verbouw was volgens de advertentie in de Leeuwarder Courant van september 1985 afgerond.

Een ander bouwproject dateert uit 1949, waarbij Sijtze Sipkes de Jong een woning kocht en deze verbouwde tot een garage met bovenwoning. De bouwvergunning nr. 18 stelt duidelijk dat de garagevloer uit beton bestond en dat een asbestplafond vuurvertragend was. De garage was voorzien van een grote deur van 3,80 bij 3,60 meter en een betonnen latei boven de deur. Deze verbouw had als doel om de bovenwoning gedeeltelijk te verhuren en de parterre te gebruiken als garage. De totale bouwkosten werden geschat op fl.2510,-, wat in die tijd een aanzienlijke investering was.

Uitbreiding van Bedrijfsgrootheden en Werkplaatsen

In 1927 werd een bouwvergunning verleend voor een slachtplaats bij Otto Hoekstra aan Breedpad 13. De bouw was vrij klein, namelijk 20,7 m², en bestond uit een gebouwtje op een 12 cm dikke betonplaat. De hoogte van het gebouw was beperkt tot 3,50 meter. De bouwtekening, gemaakt op schaal 1:50, werd gebruikt door bouwmeester K. Telgenhof. Het is duidelijk dat dit een functionele, maar niet esthetische uitstraling had. De data tonen dat het gebouw niet past binnen de categorie woningbouw, maar gericht was op een specifiek bedrijfsdoel.

Een ander interessant bouwproject betreft de uitbreiding van Jager & Wierda in de Propstrabuurt. Johannes Wierda voerde verbouwingen uit aan een gebouw dat oorspronkelijk bestond uit een garage, pakhuis en werkplaats. De verbouwing betrof de integratie van deze ruimtes onder één dak. De oppervlakte bleef gelijk, namelijk 4,52 are, maar de functie veranderde van een combinatie van werkplaatsen naar een garage en erf. Hoewel er geen bouwvergunning is aangetroffen die deze ingreep ondersteunt, is er wel sprake van een registratie in het kadaster onder het dienstjaar 1927.

Verbouwprojecten in de Eerste Eeuw

De eerste bouwvergunningen dateerden uit de beginjaren van de twintigste eeuw. Zo is er een interessant project uit 1907, waarin een woning werd gebouwd aan Breedpad 15. Deze woning kreeg in februari 1907 het doorlopende huisnummer 543a en was gevestigd in een klein complex dat ook een moestuin omvatte. De woning werd geadministreerd door mej. H.D. van Heloma, terwijl tuinman Geert Hooisma als bewoner fungeerde. In 1909 volgde Willem Hoekstra Geert Hooisma op en bleef tot 1916 in dienst. De woning had een kadastrale oppervlakte van 0,74 are en was een voorbeeld van een functionele woningbouwperiode in de vroege jaren twintig.

Een ander project uit 1923 betreft het bouwen van een graanpakhuis met een dubbele bovenwoning voor meelhandel B.J. Kuiper. Dit bouwproject was gepland naast een voormalige begraafplaats van de Nederlands Hervormde Kerk aan de straat Achter de Kerk. De woning was ontworpen als een kantoorgebouw met een borstwering, wat duidelijk maakt dat het ook een symbolische functie had. De bouwvergunning 746 van de gemeente Schoterland stond het project toe, maar de werkelijke bouw was nog niet voltooid.

Dakkapellen, Singelmuurtjes en Aanvullende Constructies

Dakkapellen en hun Technische Uitwerking

In de context van bouwprojecten zijn dakkapellen vaak een belangrijk onderdeel van de esthetiek en functie van een woning. In 1907 werd een woning gebouwd met een dakkapel die op transparant papier was getekend. De tekening toont een detail van het front van het woonhuis met een dakkapel, en is vergezeld van een plattegrond en doorsneden. De dakkapel was een functioneel element, maar had ook een esthetische functie. De dakkapel was een aanvulling op de voorgevel en werd waarschijnlijk gebruikt als extra lichtgevend element of als extra opslagruimte.

Een ander dakkapelproject dateert uit 1985, waarbij een winkel met bovenwoning werd verbouwd tot een kantoor/winkel met bovenwoning. De verbouw omvatte een nieuwe kap, wat suggereert dat ook een dakkapel of dakeinde werd aangebracht. Deze verbouw was deels het gevolg van een brand en vereiste een herindeling van de bovenwoning. De aanwezigheid van een dakkapel werd niet expliciet genoemd, maar de herindeling van de bovenwoning duidt op een nieuwe uitwerking van de dakconstructie.

Singelmuurtjes en Bruggen

Naast woningbouwprojecten zijn er ook constructies die meer te maken hebben met de infrastructuur van de stad. Een voorbeeld hiervan is de brug die in de jaren tachtig van de twintigste eeuw werd getekend en waarschijnlijk opgebouwd. De brug had een totale lengte van ongeveer 4,50 meter en was voorzien van een walbeschoeiing. Het was een aanvullende constructie die waarschijnlijk deel uitmaakte van een groter woning- of tuincomplex. De brug was een functioneel element en werd waarschijnlijk gebruikt voor het verbinden van tuinen of erfgebieden.

Ook een waschhok was onderdeel van het complex en had een frontgevel van 4,50 bij 3 meter. Deze constructies tonen aan dat de woningbouw van die tijd niet alleen gericht was op de woning zelf, maar ook op de aanvullende infrastructuur die een woning compleet maakte.

Bouwprojecten en Verkoopgeschiedenis

Verkoop en Eigendom

Een van de meest interessante bouwprojecten betreft de verkoop van een woning aan Breedpad 15 in 1948. De N.T.M. besloot dat hun bezit aan Breedpad 15 verkocht kon worden, en Johan Herman Post, chef van de dienst van weg en werken, werd machtigd als verkoper. De verkoop ging door aan Sijtze Sipkes de Jong, die zelf in het huis nr. 4 aan de Propstrasingel woont. De verkoop was officieel vastgelegd in het kadastrale dienstjaar 1950 en betrof een woning die vervolgens verbouwd werd tot een garage met bovenwoning. De financiële gevolgen van deze verbouw waren aanzienlijk: de "gebouwde waarde" steeg van fl.248,- naar fl.273,-. Dit toont aan dat de verbouw niet alleen functioneel was, maar ook economisch rendabel.

De verbouw betrof een garagevloer van beton en een vuurvertragend plafond van asbest. De garage was voorzien van een grote deur en een betonnen latei boven de deur. Deze verbouw had als doel om de parterre te gebruiken als garage en de bovenwoning gedeeltelijk te verhuren. De totale bouwkosten werden geschat op fl.2510,-, wat in die tijd een aanzienlijke investering was.

Bewoners en Huurders

De woning aan Breedpad 15 had ook een interessante bewonersgeschiedenis. In 1940 werd de woning gebruikt als adres van de Amateur-fotografen-Vereeniging in Heerenveen, met Jan de Jong als bewoner. Hij woonde daar als kostganger bij Jan Westerhof en werd later zelf huurder van Nieuweschoot 23. Tijdens de oorlog verschaft hij onderdak aan meerdere kostgangers, wat duidelijk maakt dat de woning niet alleen een woonfunctie had, maar ook een sociale functie.

In 1907 werd de woning gebruikt door tuinman Geert Hooisma en zijn vrouw, die onder het leiding van mej. H.D. van Heloma werkte. In 1909 volgde Willem Hoekstra Geert Hooisma op, en hij bleef tot 1916 in dienst. Deze geschiedenis toont aan dat woningen vaak functioneel gebruikt werden, niet alleen als woning, maar ook als werkplek of huurwoning.

Bouwvergunningen en Bouwmeesters

Rol van Bouwmeesters in de Verwering

Bouwmeesters speelden een cruciale rol in de uitvoering van bouwprojecten in Heerenveen. In 1949 werd bijvoorbeeld een bouwvergunning verleend door bouwmeester-aannemer K. Schaap uit de Begonistraat. Hij was verantwoordelijk voor het uitvoeren van de verbouw aan Breedpad 15 tot een garage met bovenwoning. De bouwvergunning nr. 18 stelde duidelijk dat de garagevloer van beton was en dat een asbestplafond vuurvertragend was. De bouwmeester had ook de taak om de bouwtekening van 7 mei 1948 te gebruiken, die gedetailleerd de constructie beschreef.

In 1927 was bouwmeester K. Telgenhof betrokken bij het bouwen van een slachtplaats bij Otto Hoekstra. De bouwtekening was gemaakt op schaal 1:50 en werd gebruikt om het functionele karakter van het gebouw te bepalen. De slachtplaats was een klein gebouwtje van 20,7 m² en had een hoogte van 3,50 meter. Hoewel het geen woning was, had het wel een specifieke functie en vereiste het een bouwvergunning.

Een andere bouwmeester was betrokken bij het project van Jager & Wierda in de Propstrabuurt. De verbouwing van een garage, pakhuis en werkplaats tot een garage en erf vereiste een bepaalde bouwkundige ingreep, die niet duidelijk is vastgelegd in archieven. Het is echter duidelijk dat bouwmeesters een essentiële rol speelden in de uitvoering van bouwprojecten in Heerenveen.

Conclusie

De bouwgeschiedenis van Heerenveen is rijk aan interessante projecten, variërend van winkel-kantoorpanden tot garage-erfcombinaties en functionele bedrijfsgrootheden. De beschikbare data tonen aan dat bouwvergunningen gedetailleerd werden uitgewerkt en dat bouwmeesters een essentiële rol speelden in de uitvoering van bouwprojecten. De verbouwprojecten uit de jaren twintig tot de jaren tachtig tonen aan dat woningen niet alleen gericht waren op woonfuncties, maar ook op economische en sociale functies.

De data ondersteunen de idee dat verbouwingen in Heerenveen vaak functioneel waren, maar ook esthetisch en economisch rendabel. Bouwmeesters, ontwerpers en bewoners speelden een cruciale rol in de uitvoering van deze projecten, en de beschikbare bouwvergunningen en archieven geven een gedetailleerde blik op de bouwgeschiedenis van de regio.

Bronnen

1. historieheerenveen.nl/historie/historie-in-beeld-blog