Grootste warmtepomp van Nederland: duurzame opwarming voor tienduizenden huishoudens

Published by Redactie on september 25, 2025 | Category warmtepomp

In de strijd tegen klimaatverandering en de transitie naar duurzame energie speelt de warmtepomp een steeds belangrijker rol. In Nederland is nu een aanzet gegeven voor het opbouwen van de grootste warmtepomp ooit. Deze warmtepomp, gevestigd in de wijk Overvecht in Utrecht, maakt gebruik van aquathermie en draagt bij aan het opwekken van duurzame warmte voor circa 20.000 huishoudens. Voor eigenaars, bouwprofessionals en woningbouwmaatschappijen is dit een belangrijk voorbeeld van duurzame innovatie in de energie- en woningbouwsector.

Deze artikel geeft een gedetailleerde beschrijving van de installatie, de technologie achter de warmtepomp, de samenwerking tussen de betrokken partijen en de impact op de energietransitie. Bovendien wordt ingegaan op de rol van aquathermie in de duurzame warmteopwekking en de toekomstvisie op schaalbare warmtepomptechnologie.

Inleiding

De bouw van de grootste warmtepomp van Nederland is een mijlpaal in de energietransitie en duurzame woningbouw. Het project, gevestigd op het terrein van de rioolwaterzuivering in Overvecht, maakt gebruik van aquathermie om warmte op te wekken uit afvalwater. Hiermee wordt een nieuwe duurzame warmtebron gecreëerd die bijdraagt aan het opwarmen van woningen in Utrecht en Nieuwegein.

De warmtepomp is onderdeel van een groter warmtenetwerk en maakt deel uit van een strategie om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen. Het project is een samenwerking tussen Eneco en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR), met technische bijdrage van partijen als SPIE. De warmtepomp produceert jaarlijks ongeveer 583.000 gigajoule aan warmte, voldoende voor circa 20.000 woningen.

Het project en de locatie

De warmtepomp is gevestigd op het terrein van de rioolwaterzuivering in Overvecht, Utrecht. Deze locatie is bewust gekozen, aangezien het afvalwater dat hier opgevangen wordt nog relatief warm is — in de winter tot 12 graden en in de zomer tot wel 24 graden. De hoeveelheid water die dagelijks verwerkt wordt is aanzienlijk: zo’n 65 miljoen liter per dag. Dit warme water vormt een betrouwbare en grootschalige bron voor de warmtepomp.

Op 5 juli is het startsein gegeven voor de bouw van de installatie. De officiële opening van de bouwactiviteiten werd gedaan door bestuursleden van HDSR en Eneco. Volgens de verwachtingen is de warmtepomp in eind 2023 volledig operationeel. Op dat moment kan het warmtenet in Utrecht en Nieuwegein van een duurzame warmtebron voorzien worden.

De warmtepomp maakt onderdeel uit van een aquathermie-installatie. Dit betekent dat de warmte uit het afvalwater wordt geëxtraheerd en gebruikt om water op te warmen tot een temperatuur van 75 graden Celsius. Dit gebeurt via een warmtewisselaar en een warmtepomp. Het zo ontstane warme water wordt vervolgens aangesloten op het stadswarmtenet.

Aquathermie en warmtepomptechnologie

Aquathermie is een technologie die gebruik maakt van het warmtegehalte in water — ofwel oppervlakte- of grondwater — om warmte op te wekken. In dit geval wordt aquathermie toegepast op afvalwater dat afkomstig is van huishoudelijke activiteiten zoals douchen, koken en wassen. Dit afvalwater bevat nog veel thermische energie, die anders verloren zou gaan. De warmtepomp zorgt ervoor dat deze energie wordt hergebruikt voor het opwarmen van woningen.

Het proces is als volgt:

Het afvalwater, op temperatuur, wordt geleid naar een warmtewisselaar.
De warmtewisselaar haalt de warmte uit het afvalwater.
De warmtepomp gebruikt elektriciteit om de temperatuur van het water verder op te koken tot ongeveer 75 graden Celsius.
Het warme water wordt aangesloten op het warmtenet en gebruikt voor verwarming en warm water in huishoudens.

De thermische capaciteit van deze warmtepomp is 27 megawatt, wat betekent dat het jaarlijks ongeveer 583.000 gigajoule aan warmte kan leveren. Dit is voldoende voor circa 20.000 woningen in Utrecht en Nieuwegein.

Samenwerking en verantwoordelijkheden

Het project is een samenwerking tussen twee belangrijke partijen: Eneco en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR). De rollen en verantwoordelijkheden zijn duidelijk verdeeld:

Eneco is verantwoordelijk voor het bouwen, het beheren en het onderhouden van de warmtepomp. Het bedrijf draagt volledig de risico’s van de installatie. Dit betekent dat Eneco zowel technisch als financieel verantwoordelijk is voor het project.
HDSR heeft een stuk grond beschikbaar gesteld op het terrein van de rioolwaterzuivering in Overvecht. Daarnaast zorgt HDSR voor de levering van gezuiverd afvalwater, dat als bron voor de warmtepomp fungeert. Verder werken beide partijen samen bij technische, planologische en juridische zaken.

De samenwerking is een voorbeeld van hoe verschillende partijen — in dit geval een energieleverancier en een waterbeheerder — kunnen samenwerken om duurzame doelstellingen te bereiken. Het project is daarbij ook een praktijkvoorbeeld van hoe aquathermie kan worden toegepast op schaal.

SPIE is betrokken bij het leveren en installeren van de zogenaamde Balance of Plant, wat betreft de mechanische, elektrische en thermische energieopslag. Deze technische uitvoering is essentieel voor het functioneren van de warmtepompinstallatie. Dennis Vrijenhoek, Business Development Manager van SPIE, noemt het een uitdaging, maar ook een kans om duurzame technologie op schaal toe te passen.

Impact op energietransitie en klimaatdoelen

De warmtepomp speelt een directe rol in de energietransitie. Het project draagt bij aan de vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen, zoals gas, in de woningbouw. In de huidige situatie worden circa 15% van de warmtevraag in het stadswarmtenet van Utrecht en Nieuwegein al met duurzame middelen gecovereerd. Met de nieuwe warmtepomp zal die fractie aanzienlijk stijgen.

De installatie helpt ook bij het behalen van de klimaatdoelen van Nederland. Het klimaatplan van het land stelt dat de CO2-uitstoot in 2030 met 55% moet dalen ten opzichte van 1990. Duurzame warmteopwekking is een belangrijk onderdeel van die doelstelling. De warmtepomp produceert niet alleen CO2-vrij warme energie, maar ook verminderd het gebruik van aardgas in huishoudens.

Bovendien maakt de warmtepomp gebruik van een bestaande infrastructuur — het rioolwaterzuiveringsbedrijf — waardoor er minder nieuwe bouwactiviteiten nodig zijn. Het hergebruik van afvalwarmte is dus niet alleen duurzaam, maar ook kostenefficiënt.

Technische aspecten en uitvoering

De warmtepomp is technisch een complexe installatie, die bestaat uit meerdere componenten. De kern van het systeem is de eigenlijke warmtepomp, die het warmtegehalte uit het afvalwater haalt en het opwekt tot een temperatuur die geschikt is voor huishoudelijk gebruik. De warmtepomp wordt aangedreven door elektriciteit, wat betekent dat de installatie opnieuw een elektriciteitsbron nodig heeft. Uiteindelijk is het dus mogelijk om te werken met zon- of windenergie, waardoor de hele keten volledig duurzaam wordt.

De uitvoering van het project is opgedeeld in verschillende fasen. In januari werd de opdracht gegeven aan SPIE voor de levering en installatie van de Balance of Plant. In maart begon het detailontwerp en in april begon het prefab van het leidingwerk. Eind oktober is de installatie op het terrein in Overvecht verwacht, en dan kunnen de warmtepompen worden aangebracht.

De detailengineering is nu volledig in uitvoering. Dit betreft het ontwerpen van de leidingen, de installatie van de warmtewisselaar en de aansluiting op het warmtenet. Een van de uitdagingen is het aansluiten van de warmtepompinstallatie op het bestaande warmtenetwerk. Dit vereist technische precisie, maar ook juridische en regelgevende overwegingen.

Toekomstvisie en schaalbaarheid

Het project in Utrecht is een pilotinstallatie die toont aan dat het schaalbaar is om warmtepompen te gebruiken op grotere schaal. De ervaringen uit dit project kunnen worden toegepast op andere steden en gemeenten in Nederland. Het gebruik van afvalwarmte is niet beperkt tot Utrecht. In andere steden zijn er ook rioolwaterzuiveringinstallaties die als bron dienen voor warmtepompen.

De schaalbaarheid van het project wordt ook ondersteund door de groeiende markt voor warmtepompen. In Apeldoorn is onlangs de grootste warmtepompfabriek van Nederland geopend door Remeha. In deze fabriek worden jaarlijks 50.000 hybride warmtepompen geproduceerd. Vanaf 2025 kan deze productiecapaciteit worden opgeschaald naar 140.000 exemplaren.

Remeha richt zich met deze fabriek voornamelijk op de Nederlandse markt, maar ook België en Duitsland zijn doelmarkten. Hybride warmtepompen — combinaties van een cv-ketel en een warmtepomp — worden steeds populairder in de bestaande bouw. Uit onderzoek is gebleken dat deze systemen in 120 verschillende woningtypen gemiddeld 75% minder gas gebruiken dan conventionele systemen. Dit betekent dat de energierekening per huishouden met bijna €1.000,- kan worden verlaagd.

Duurzame woningbouw en eigenaren

Voor eigenaren van woningen die aangesloten worden op het warmtenet is de warmtepomp een interessante ontwikkeling. Het betekent dat ze hun woning kunnen verwarmen zonder het gebruik van aardgas. Dit heeft directe voordelen in termen van energiekosten, maar ook in termen van CO2-uitstoot.

Een warmtenet aangesloten op een warmtepomp werkt als een collectieve oplossing. In plaats van dat ieder huis zijn eigen warmtepomp heeft, wordt een centrale installatie gebruikt om warmte te genereren. Dit is voordelig, omdat het schaalvergroten van de technologie leidt tot lagere kosten per woning.

Voor woningbouwmaatschappijen is het een kans om hun portefeuille duurzamer te maken. Het gebruik van warmtepompen in combinatie met warmtenetwerken is een strategie die steeds populairder wordt. Het voorkomt de bouw van individuele systemen en maakt het mogelijk om energie op efficiënte manieren te delen.

Kansen en uitdagingen voor de toekomst

De warmtepomp in Utrecht biedt kansen voor de energietransitie, maar het project is ook een uitdaging. De technische complexiteit van het systeem vraagt om een hoge mate van professionaliteit. Bovendien is het nodig om de infrastructuur van het warmtenet aan te passen om het gehele systeem te laten werken.

Daarnaast zijn er juridische en regelgevende kwesties. Het aansluiten van een warmtepompinstallatie op een warmtenet vereist vergunningen en het naleven van regelgeving. De samenwerking tussen partijen moet hierin duidelijk zijn geregeld, zodat er geen problemen ontstaan.

Toch is de uitkomst van het project in Utrecht positief. Het toont aan dat het mogelijk is om warmtepompen op grotere schaal in te zetten. Het is een voorbeeld van hoe verschillende partijen — energieleveranciers, waterbeheerders en technische uitvoerders — samen kunnen werken om duurzame doelen te bereiken.

Conclusie

De bouw van de grootste warmtepomp van Nederland is een belangrijke stap in de energietransitie. Het project in Utrecht toont aan dat het mogelijk is om duurzame warmte te genereren via aquathermie. De warmtepomp maakt gebruik van afvalwater uit het rioolwaterzuiveringsbedrijf in Overvecht en levert warmte aan circa 20.000 woningen. Dit betekent dat het een significante bijdrage levert aan het verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen in de woningbouw.

Het project is een samenwerking tussen Eneco en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR), met technische uitvoering door SPIE. Het is een voorbeeld van hoe verschillende partijen samen kunnen werken om duurzame doelen te bereiken. De warmtepomp is technisch geavanceerd en maakt gebruik van bestaande infrastructuur, wat het kostenefficiënt en schaalbaar maakt.

Voor eigenaren, woningbouwmaatschappijen en bouwprofessionals is het een inspiratie voor toekomstige projecten. Het project toont aan dat het mogelijk is om warmtepompen op schaal in te zetten en te integreren in warmtenetwerken. Het is een voorbeeld van duurzame innovatie in de energie- en woningbouwsector.

De warmtepomp in Utrecht is niet alleen een technische prestatie, maar ook een symbolisch moment in de energietransitie. Het toont aan dat het mogelijk is om duurzame oplossingen te bedenken en te implementeren. Het is een stap in de richting van een volledig duurzaam warmtenet.