Warmtepomp of stadsverwarming: welke oplossing past bij jouw woning?

De transitie naar een aardgasvrije woning is een van de grootste uitdagingen in de huidige bouw- en renovatiewerkelijkheid. Tegenwoordig zijn er verschillende opties beschikbaar voor het verwarmen van woningen zonder aardgas, waaronder de warmtepomp en stadsverwarming. Beide oplossingen hebben hun voor- en nadelen, afhankelijk van het type woning, de locatie, de budgettaire mogelijkheden en persoonlijke voorkeuren. In dit artikel bespreken we de technische en praktische aspecten van beide systemen, met aandacht voor duurzaamheid, kosten, energie-efficiëntie, en toekomstperspectieven.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een elektrische verwarmingsinstallatie die warmte uit de buitenlucht, bodem of grondwater opwekt en gebruikt om woningen en badwater te verwarmen. Het principe is vergelijkbaar met dat van een koelkast, maar dan in omgekeerde richting. De warmtepomp haalt warmte uit de omgeving en brengt die over naar het verwarmingssysteem van het huis.

De warmtepomp kan worden ingedeeld in verschillende typen, afhankelijk van de bron van de warmte. De meest voorkomende varianten zijn:

• Lucht-water warmtepompen: deze halen warmte uit de buitenlucht.
• Aardwarmtepompen: deze halen warmte uit de bodem via grondregisters.
• Water-water warmtepompen: deze halen warmte uit oppervlaktewater zoals meren of sloten.

Een warmtepomp heeft geen cv-ketel meer nodig. In plaats daarvan wordt het systeem aangesloten op een boiler en een verwarmingsinstallatie, zoals radiatoren of vloerverwarming. De warmtepomp draait op elektriciteit en is daardoor afhankelijk van de energiebron. Als groene stroom wordt gebruikt, draagt het bij aan een duurzame energievoorziening.

Wat is stadsverwarming (warmtenet)?

Stadsverwarming, ook wel warmtenet genoemd, is een systeem waarbij warm water via geïsoleerde leidingen wordt geleverd naar woningen. De warmte wordt opgewekt in een centrale warmtebron, zoals een elektriciteitscentrale, fabriek, afvalverbrandingsinstallatie, geothermische bron of biomassacentrale. Het warme water wordt doorheen het netwerk gepompt en gebruikt voor verwarming en warm kraanwater.

In de woning is een afleverset geïnstalleerd, die de warmte overbrengt naar de verwarmingsinstallatie. De afgekoelde vloeistof stroomt terug naar de centrale, waar het opnieuw wordt opgewarmd. Het systeem is vergelijkbaar met een grote cv-installatie, maar op grotere schaal.

Momenteel zijn er in Nederland ongeveer 6 procent van de woningen aangesloten op een warmtenet. De overheid streeft naar 30 procent in de toekomst. In steden zoals Amsterdam, Utrecht en Rotterdam is het stadsverwarmingssysteem al goed ontwikkeld, terwijl in regio’s met minder warmtebronnen, zoals Drenthe, de opzet minder voor de hand ligt.

Technische kenmerken en werking

Warmtepomp

Een warmtepomp werkt met een COP (Coefficient of Performance), een maat voor de efficiëntie. Bij een COP van 4 betekent dit dat de warmtepomp voor elke 1 kWh elektriciteit 4 kWh warmte produceert. Deze efficiëntie maakt de warmtepomp een aantrekkelijke optie, zeker wanneer groene stroom wordt gebruikt.

Belangrijke factoren voor de prestatie van een warmtepomp zijn:

• Isolatie van de woning: hoe beter de isolatie, hoe minder warmte verloren gaat en hoe efficiënter de warmtepomp werkt.
• Type warmtepomp: aardwarmtepompen zijn efficiënter in koude klimaten, lucht-water pompen zijn makkelijker in te richten.
• Aansluiting op zonnepanelen: dit kan de energiekosten verlagen en het systeem duurzaam maken.

Stadsverwarming

Stadsverwarming maakt gebruik van een centrale warmtebron en een netwerk van geïsoleerde leidingen. De warmte wordt opgewekt in de centrale en via de leidingen naar de woningen gevoerd. De temperatuur van het warme water varieert tussen 45 en 90°C, afhankelijk van de warmtebron.

Belangrijke technische aspecten zijn:

• Verliezen in transport: warmte verloren gaan tijdens het transport via de leidingen is een bekend probleem.
• Aansluitkosten: deze kunnen hoog zijn, vooral bij nieuwbouw of in wijkprojecten.
• Type warmtebron: als de warmte afkomstig is van duurzame bronnen (zoals aardwarmte of restwarmte), draagt het sterk bij aan een CO₂-reductie.

Financiële aspecten

Investering en terugverdientijd

Warmtepomp

De investering in een warmtepomp ligt rond de 6.000 euro, waarbij subsidies van de overheid of energieleveranciers kunnen oplopen tot 3.000 euro. De terugverdientijd is geschat op 4 tot 5 jaar, vooral wanneer zonnepanelen worden aangesloten. Daarnaast is het systeem relatief weinig onderhoudsgevoelig, wat ook de kosten verlaagt.

Een nadeel is echter dat de levensduur van een warmtepomp ongeveer 15 jaar bedraagt, wat betekent dat een vervanging binnen de levensduur van een woning mogelijk is.

Stadsverwarming

De aansluitkosten van stadsverwarming zijn aanzienlijk hoger. Dit geldt zowel voor nieuwbouw als voor bestaande woningen die in een wijkproject worden aangesloten. De aansluiting is vaak verplicht als in een wijk 70% van de bewoners instemmen.

De kosten van het transport en het verlies van warmte in het netwerk maken het een duurdere oplossing vergeleken met een warmtepomp. Voorbeelden van kosten zijn:

• Vastrecht: tussen 700 en 1.000 euro per jaar.
• Verbruiktarief: afhankelijk van het volume warmte dat wordt verbruikt.
• Aansluitkosten: vaak hoger dan 10.000 euro per woning.

Duurzaamheid en CO₂-reductie

Beide systemen dragen bij aan het verlagen van de CO₂-uitstoot ten opzichte van verwarmen met aardgas. De mate van duurzaamheid hangt echter sterk af van de bron van de energie.

Warmtepomp

Als groene stroom wordt gebruikt, levert een warmtepomp vrijwel geen CO₂-uitstoot op. De efficiëntie van het systeem (gemeten in COP) maakt het een energiezuinige en duurzame oplossing. Vooral in goed geïsoleerde woningen werkt een warmtepomp efficiënt.

Nadelen zijn de toename van elektriciteitsverbruik en de afhankelijkheid van de elektriciteitsmarkt. Als de elektriciteit niet duurzaam is, kan de CO₂-reductie minder zijn.

Stadsverwarming

De CO₂-reductie van stadsverwarming is afhankelijk van de warmtebron. Momenteel is het vaak nog aardgas of restwarmte van vervuilende bronnen, wat betekent dat de CO₂-reductie niet automatisch hoog is. In de toekomst kan dit echter veranderen door het gebruik van duurzame warmtebronnen zoals aardwarmte, geothermie of restwarmte uit datacenters.

De transitie naar duurzame warmtebronnen is een kernaspect van de toekomstplannen van veel gemeenten. Voorbeelden zijn:

• Utrecht: gebruik van aardwarmte en restwarmte.
• Amsterdam: opwek van warmte uit oppervlaktewater.
• Drenthe: voornamelijk warmtepompen als oplossing vanwege het gebrek aan warmtebronnen.

Praktische overwegingen

Voor- en nadelen van warmtepompen

Voordeel:

• Zelfbeheer en onafhankelijkheid: de eigenaar bepaalt hoe de warmte wordt opgewekt.
• Duurzaam bij groene stroom: geen CO₂-uitstoot bij gebruik van duurzame energie.
• Efficiënt: COP van meerdere 4 betekent dat minder energie nodig is.

Nadeel:

• Installatiearbeid: isolatie en aanleg van de warmtepomp vereisen aanzienlijke bouw- en renovatiearbeid.
• Levensduur: 15 jaar, wat minder dan de levensduur van een woning.
• Verhoogd elektriciteitsverbruik: kan een probleem worden op lange termijn.

Voor- en nadelen van stadsverwarming

Voordeel:

• Geen cv-ketel nodig: de infrastructuur is al aangelegd.
• Eenmalige investering: geen vervanging nodig op korte termijn.
• Duurzaam in de toekomst: als warmtebron duurzaam is.

Nadeel:

• Verlies van warmte in het netwerk: efficiëntieverlies.
• Hoge aansluitkosten: vooral in bestaande woningen.
• Geen keuze: in wijkprojecten moet 70% van de bewoners instemmen.

Toekomstperspectieven

De transitie naar aardgasvrije woningen is verplicht in Nederland. In 2050 moeten alle woningen aardgasvrij zijn. Hoe deze transitie precies verloopt, is afhankelijk van de locatie en de beschikbaarheid van warmtebronnen.

In steden met veel warmtebronnen is stadsverwarming een logische keuze. In regio’s zonder duidelijke warmtebronnen is de warmtepomp de meest realistische oplossing. In 2021 heeft de overheid alle gemeenten geïnformeerd over plannen voor aardgasvrije wijken. Momenteel zijn er 27 gemeenten waar proeftuinen worden uitgevoerd.

De rol van de woningeigenaar is ook belangrijk. Er is keuzevrijheid: een eigenaar kan kiezen voor stadsverwarming of een warmtepomp. De keuze hangt van meerdere factoren af, zoals budget, locatie, duurzaamheid en persoonlijke voorkeur.

Conclusie

Zowel een warmtepomp als stadsverwarming zijn aantrekkelijke alternatieven voor het verwarmen van woningen zonder aardgas. Beide systemen hebben hun voor- en nadelen, en de keuze hangt af van de situatie van de woning, de locatie en de voorkeuren van de woningeigenaar.

Een warmtepomp biedt onafhankelijkheid en efficiëntie, maar vereist aanzienlijke investeringen en isolatie. Stadsverwarming is een duurzame oplossing op lange termijn, maar heeft hoge aansluitkosten en verlies in het transport. Beide oplossingen dragen bij aan het verlagen van CO₂-uitstoot, maar zijn afhankelijk van de bron van de energie.

In de komende jaren zullen zowel stadsverwarming als warmtepompen een centrale rol spelen in de overgang naar aardgasvrije woningen. Het is belangrijk dat woningeigenaren goed geïnformeerd worden om de juiste keuze te maken die past bij hun situatie en doelen.

Bronnen

1. Top 10 aardgasvrije gemeenten
2. Amper afsluitingen van stadsverwarming en gasnet
3. Zo kwam ik van het gas af
4. Stadsverwarming in Drenthe
5. Je huis aardgasvrij: stadsverwarming of een warmtenet?