Waarom in sommige wijken geen warmtepomp: Overlap met warmtenetten en subsidiebeleid

De energietransitie in Nederland vraagt om transformatieve maatregelen die de toekomstige energievoorziening op duurzame grondslagen stellen. De warmtepomp is daarbij een veelgebruikt instrument, maar het is niet altijd de meest efficiënte of noodzakelijke keuze. In sommige wijken wordt juist een warmtenet overwogen of al uitgerold, waardoor het aanbrengen van warmtepompen problemen kan opleveren. Deze overlapping tussen de uitbreiding van warmtenetten en het subsidiebeleid voor warmtepompen veroorzaakt inefficiëntie en kan leiden tot vertraging in de energietransitie. In dit artikel bespreken we waarom in sommige wijken de warmtepomp niet de voorkeurskeuze is, wat de implicaties zijn van het huidige beleid en welke uitzonderingen en regulaties van toepassing zijn.

De rol van warmtepompen in de energietransitie

Warmtepompen zijn momenteel een centrale pijler van de Nederlandse energietransitie. Ze worden verplicht gesteld in bepaalde situaties en genieten subsidies om hun aanleg en aanschaf betaalbaar te maken. De overheid streeft ernaar om fossiele verwarmingssystemen, zoals de cv-ketel, te vervangen door duurzamere alternatieven. Een warmtepomp haalt warmte uit lucht, grond of water en brengt deze over naar het verwarmingssysteem van een woning of gebouw.

Hoewel warmtepompen duurzaam zijn en gasgebruik verminderen, zijn ze niet altijd de meest kostenefficiënte oplossing. In de praktijk blijkt dat in sommige wijken of gebieden warmtenetten een betere en duurzamere keuze zijn. Deze overlapping heeft geleid tot kritiek op het huidige beleid van subsidies voor warmtepompen in gebieden waar warmtenetten al gepland of in aanbouw zijn.

Overlap tussen warmtepompen en warmtenetten

De Algemene Rekenkamer heeft in een recente analyse geconstateerd dat het overheidsbeleid voor warmtepompen en warmtenetten bots. Subsidies voor warmtepompen in wijken waar warmtenetten in ontwikkeling zijn, vertragen de uitrol van deze duurzamere infrastructuur. Dit heeft gevolgen voor de efficiëntie van het energiebeleid en de kosten voor zowel de overheid als de burgers.

Volgens Olof van der Gaag, voorzitter van de NVDE, is het logisch dat subsidies voor warmtepompen worden herzien in gebieden waar warmtenetten al gepland zijn. Als een warmtenet in een wijk binnen tien jaar actief wordt, is het kostenefficiënter om direct op dit netwerk aan te sluiten in plaats van nu al subsidie te ontvangen voor een warmtepomp die binnenkort toch niet nodig zal zijn.

In Zeewolde is een duidelijk voorbeeld te vinden. In de Polderwijk is een warmtenet actief en wordt het netwerk uitgebreid. In tegenstelling tot Zeewolde heeft de gemeente Dronten besloten geen warmtenet aan te leggen, omdat dat volgens hun onderzoek niet de beste optie was voor de betrokken wijken. Hier wordt dus wel subsidie toegekend voor warmtepompen, terwijl in Zeewolde dit niet het geval is.

De Rekenkamer onderstreept het probleem door te wijzen op het feit dat van de 107.000 gesubsidieerde warmtepompen, 10.189 geplaatst zijn in wijkgebieden met een gepland warmtenet. Dit leidt tot een risico op inefficiëntie, omdat de aanleg van een warmtenet in de regel minder hoge kosten met zich meebrengt voor het land. Bovendien wordt het elektriciteitsnet minder belast bij een warmtenet dan bij het gebruik van veel warmtepompen, die stroomverbruik vergroten.

Gevolgen van de overlap

De overlapping heeft verschillende gevolgen, zowel op economisch als op maatschappelijk vlak. Voor de overheid betekent het inefficiënt gebruik van subsidies, wat in tijden van knappe middelen niet wenselijk is. Voor de particuliere burger kan het leiden tot verdere kosten of complexiteit in de toekomst, bijvoorbeeld wanneer een warmtepomp na enkele jaren toch vervangen moet worden doordat het warmtenet in de buurt actief wordt.

Daarnaast kan het leiden tot vertraging in de uitrol van warmtenetten, omdat particulieren in de tussentijd subsidie ontvangen voor alternatieven die in de toekomst overbodig worden. Dit vermindert de aantrekkingskracht van warmtenetten en vertraagt de energietransitie.

De Rekenkamer adviseert daarom om subsidies voor warmtepompen te stoppen in gebieden waar warmtenetten in ontwikkeling zijn. Dit voorstel is ook gedaan door de Warmtealliantie, een initiatief van het Uitvoeringsoverleg Klimaatbeleid Gebouwde Omgeving (UGO) en het Nationaal Klimaat Platform (NKP). Ook Frans Rooijers, oud-directeur van CE Delft, benoemde deze mogelijkheid in zijn verkenning in opdracht van het ministerie van Klimaat en Groene Groei.

Wanneer is een warmtepomp verplicht?

Hoewel subsidies in bepaalde wijken stoppen, is het niet overal verplicht om een warmtepomp te installeren. De huidige wetgeving bepaalt dat sinds 2022 bij ingrijpende renovaties (meer dan 25% van de gebouwschil) minimaal 30% van de energie op hernieuwbare wijze moet worden opgewekt. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door een warmtepomp te installeren.

Een verplichting voor alle huiseigenaren om een warmtepomp aan te schaffen werd oorspronkelijk gepland voor 2026, maar deze verplichting is intussen afgelast. Dat betekent dat na 2026 nog steeds gekozen kan worden voor een cv-ketel, al is het duidelijk dat dit niet langer de voorkeurskeuze is vanwege de stijgende gasprijzen en duurzaamheidsdoelstellingen.

Er zijn ook uitzonderingen op de verplichting. Zo is het bijvoorbeeld technisch niet mogelijk om een warmtepomp te installeren in sommige oude huizen. Dit kan het geval zijn als er geen geschikte locatie is voor de buitenunit of als de constructie van het huis niet aangepast kan worden. In dergelijke gevallen kan een uitzondering worden aangevraagd, maar dit moet beoordeeld worden door een professional.

Verplichting bij monumenten en geluidsoverlast

In sommige situaties kan het installeren van een warmtepomp niet of is het niet wenselijk. Monumentale panden zijn hiervan een voorbeeld. In dit geval is het soms niet mogelijk om aanpassingen aan te brengen aan het gebouw zonder de historische waarde te schaden. Bovendien kunnen warmtepompen geluidsoverlast veroorzaken, wat vooral in dichtbebouwde wijken of appartementen problemen kan opleveren. In dergelijke gevallen kan de gemeente of de eigenaar een uitzondering aanvragen.

Het is belangrijk om te weten dat een uitzondering op de verplichting niet automatisch toegestaan wordt. De situatie moet beoordeeld worden aan de hand van specifieke criteria, zoals de geschiktheid van de woning voor een warmtepomp, de beschikbaarheid van alternatieve duurzame opties en de mate waarin de warmtepomp het milieu of de buren beïnvloedt.

Vergunningen voor warmtepompen

Het installeren van een warmtepomp kan in sommige gevallen ook vergunningen vereisen. Dit hangt af van het type warmtepomp en de wijze van installatie. Voor een lucht-lucht warmtepomp zijn vaak alleen kleine bouwtechnische aanpassingen nodig binnen de woning, waardoor geen vergunning nodig is. Maar als er een buitenunit wordt geïnstalleerd in de tuin, dan is dit vergelijkbaar met een airconditioninginstallatie. In dat geval is een vergunning nodig, omdat er veranderingen aan de buitenzijde van het huis worden aangebracht en het milieu kan worden belast.

Bij het installeren van een bodem-water warmtepomp kan bovendien een milieuvergunning of meldingsplicht gelden, afhankelijk van de diepte van de boring en het type vloeistof dat in het systeem wordt gebruikt. Het is daarom verstandig om van tevoren te controleren of een vergunning nodig is, zodat er geen onverwachte kosten of bouwstops optreden.

Het niet aanvragen van een verplichte vergunning kan leiden tot handhavingsmaatregelen van de gemeente, zoals dwangsommen of herstelkosten. Dit is te voorkomen door goed voorbereid te starten en eventuele juridische aandachtspunten te bespreken met een expert in energie of bouwtechniek.

Subsidiebeleid en overheidsinterventie

Het huidige subsidiebeleid voor warmtepompen is onderhevig aan voortdurende evaluatie en aanpassing. In de toekomst is te verwachten dat subsidies zullen worden herzien, zowel in termen van uitkeringsbedragen als in termen van toepassingsterreinen. De Algemene Rekenkamer en andere deskundige organisaties adviseren om subsidies te beperken in gebieden waar warmtenetten al in ontwikkeling zijn of waar de uitrol binnen tien jaar is gepland.

De NVDE benadrukt het belang van efficiënt gebruik van overheidsfondsen. In tijden van knappe middelen is het essentieel om subsidies te richten op de meest kostenefficiënte opties. In sommige gevallen is een warmtenet beter dan een warmtepomp, vooral in dichtbebouwde gebieden of in stadsdelen waar het elektriciteitsnet al zwaar belast is.

Het is ook belangrijk om te erkennen dat subsidies niet alleen gericht zijn op warmtepompen, maar ook op andere duurzame opties zoals het aansluiten op warmtenetten. Deze subsidies kunnen beter worden gecoördineerd om zowel particuliere huiseigenaren als de overheid te ondersteunen in de energietransitie.

Invloed op particuliere huiseigenaren

Voor particuliere huiseigenaren is het belangrijk om te begrijpen dat de keuze voor een warmtepomp of een warmtenet niet alleen een technische, maar ook een financiële en maatschappelijke beslissing is. Het is verstandig om te controleren of in de eigen wijk een warmtenet gepland is, voordat besloten wordt om subsidies te gebruiken voor een warmtepomp. Dit voorkomt verdere kosten of complexiteit in de toekomst.

Bij het zoeken naar een warmtepomp is het ook belangrijk om meerdere offertes aan te vragen en te vergelijken. Niet alleen de aanschafprijs, maar ook de werking, het onderhoud en de levensduur van de warmtepomp zijn relevante factoren. Een goedkoopste optie is vaak niet altijd de duurzaamste of meest efficiënte keuze.

In sommige gevallen kan het ook verstandig zijn om te wachten met het installeren van een warmtepomp, bijvoorbeeld als er in de wijk een warmtenet in ontwikkeling is. In dat geval is het beter om te wachten tot het netwerk actief is en direct aangesloten te worden, in plaats van nu al een warmtepomp aan te schaffen die later overbodig kan worden.

Conclusie

De keuze voor een warmtepomp is een belangrijke stap in de energietransitie, maar het is niet altijd de meest efficiënte of noodzakelijke oplossing. In sommige wijken, waar warmtenetten al in ontwikkeling zijn of binnen tien jaar gepland zijn, is het kostenefficiënter om direct op deze duurzamere infrastructuur aan te sluiten. De overlapping tussen subsidiebeleid en warmtenetontwikkeling heeft geleid tot inefficiëntie en vertraging in de uitrol van warmtenetten.

Het huidige beleid moet daarom worden herzien, met name door subsidies te beperken in gebieden waar warmtenetten al in aanbouw zijn. Voor particuliere huiseigenaren is het verstandig om te onderzoeken of in hun wijk een warmtenet gepland is voordat besloten wordt om subsidies te gebruiken voor een warmtepomp. Dit voorkomt verdere kosten en complexiteit in de toekomst.

Bij het installeren van een warmtepomp is het ook belangrijk om te controleren of vergunningen nodig zijn en of er uitzonderingen gelden op de verplichting. Het is verstandig om dit te bespreken met een expert in energie of bouwtechniek, zodat eventuele juridische of technische problemen voorkomen kunnen worden.

De energietransitie is een complex proces, waarin zowel particuliere huiseigenaren als de overheid een rol spelen. Door subsidies en beleid verantwoord in te zetten, kan Nederland een efficiënte en duurzame toekomst opbouwen.

Bronnen

1. NVDE: 'Stop met subsidie voor warmtepomp in wijken waar warmtenet komt'
2. Waarom wordt de warmtepomp verplicht gesteld door de overheid?
3. Is een vergunning nodig voor een warmtepomp?
4. Geen subsidie voor warmtepomp waar een warmtenet komt
5. Warmtepomp verplicht of niet vanaf 2026?