Geluidsoverlast door warmtepompen: oorzaken, effecten en oplossingen

De verduurzaming van de woningbouw in Nederland heeft geleid tot een snelle toename van de installatie van warmtepompen. Deze apparaten zijn sleuteltechnologieën in het kader van het opgelegde gasstapplan en het klimaatdoel van CO₂-neutraal wonen in 2050. Toch blijkt de omzetting naar warmtepompen niet zonder risico’s te zijn, met name op het gebied van geluidsoverlast. Het brom- of zoemgeluid dat warmtepompen kunnen veroorzaken, is een groeiend probleem dat zowel woningeigenaren als buren last kan geven. In dit artikel bespreken we de oorzaken van het bromgeluid, de effecten op gezondheid en woongenot, en de maatregelen die genomen kunnen worden om geluidsoverlast te beheersen.

Wat is een warmtepomp en hoe werkt het?

Een warmtepomp is een technische installatie die warmte uit de buitenlucht, grond of oppervlaktewater onttrekt en gebruikt om een woning te verwarmen. De meest voorkomende variant in Nederland is de lucht-water warmtepomp, die een zogenaamde buitenunit en een binnenunit bevat. De buitenunit bevat onder andere een ventilator die lucht verwerkt en zo geluid kan veroorzaken. De binnenunit verwerkt de opgewekte warmte en distribueert deze via bijvoorbeeld vloerverwarming of warmwaterinstallatie.

Hoewel warmtepompen energiezuinig en duurzaam zijn, is de geluidsemissie van de buitenunit een belangrijk aspect dat niet onder het oog mag worden geslagen, zowel voor woningeigenaren als voor buren.

Hoeveel geluid produceert een warmtepomp?

De geluidsproductie van een warmtepomp hangt af van verschillende factoren, zoals het vermogen van de pomp, de omgeving waarin deze is geplaatst, en de mate van beheer van de installatie. In het algemeen geldt dat de meeste nieuwe warmtepompen in het volle vermogen ongeveer 55 decibel geluid produceren. Dit geluidsniveau is vergelijkbaar met dat van een koffiemachine of een lopende koelkast. Echter, in extreme omstandigheden — zoals koude buitentemperaturen of een hogere ingestelde thermostaatwaarde — kan de pomp harder gaan draaien, wat het geluidsproductie kan verhogen.

Geluidsnormen voor warmtepompen

In de praktijk zijn er beperkte geluidsgrenzen voor warmtepompen. Volgens Europese regels mogen warmtepompen met een vermogen tot 6 kilowatt (kW) maximaal 65 decibel produceren, en warmtepompen met een vermogen van 6 kW tot 12 kW mogen tot 70 decibel geluid uitstralen. In werkelijkheid zijn moderne warmtepompen echter vaak stiller, een gevolg van technologische vooruitgang en groeiende aandacht voor geluidsoverlast bij huiseigenaren.

Sinds 1 april 2021 zijn er echter duidelijke geluidseisen opgesteld voor nieuwe warmtepompeninstallaties:

• Tussen 19:00 en 7:00 uur mag het geluid op de erfgrens maximaal 40 decibel zijn.
• Tussen 7:00 en 19:00 uur mag het geluidsniveau op de erfgrens maximaal 45 decibel bedragen.
• In het geval van appartementen geldt het geluidsniveau op de open ramen van buren als maatstaf.

Deze regels gelden alleen voor warmtepompen die na 1 april 2021 zijn geïnstalleerd.

Oorzaken van bromgeluid bij warmtepompen

Hoewel warmtepompen in het algemeen relatief stil zijn, zijn er situaties waarin het geluid lastgevend wordt. Dit is vooral het geval bij hoogfrequent of laagfrequent geluid, dat zich als een brom of zoem voordoet. De oorzaken van dit soort geluiden zijn meestal te vinden in de technische aard van de warmtepomp of in de omgevingsfactoren die het geluid versterken.

1. Technische oorzaken

• Ventilatoren in de buitenunit: De ventilatoren die lucht verwerken, zijn een van de belangrijkste bronnen van geluid. Bij hoge draaiingen of defecte componenten kan het geluid veranderen in een brom of zoem.
• Vermogensregeling: Wanneer de warmtepomp op vol vermogen draait — bijvoorbeeld bij koude buitentemperaturen — kan het geluidsniveau stijgen.
• Vermouw in de pomp of leidingen: Mechanische slijtage of losse onderdelen kunnen leiden tot extra geluiden zoals getik of getrill.
• Overtuiging van het systeem: Een te volle of niet goed geventileerde pomp kan leiden tot vreemd geluid, zoals brom of vibratie.

2. Omgevingsfactoren

• Afstand tot buren: Hoe dichter de warmtepomp bij de erfgrens staat, hoe groter de kans op geluidsoverlast.
• Bijtreding van geluid: Wanneer de warmtepomp bijvoorbeeld in een hoek of tegen een muur is geplaatst, kan het geluid door akoestische terugkaatsing versterkt worden.
• Laagfrequent geluid: Dit type geluid is moeilijk te lokaliseren en kan worden gevoeld in het lichaam. Het is vaak een bron van hinder, vooral voor mensen die gevoelig zijn voor geluid.
• Hoogsensitiviteit: Sommige personen zijn zeer gevoelig voor bepaalde geluiden. Voor hen kan zelfs een relatief normaal geluidspegel hinderlijk zijn.

Gezondheidseffecten en woongenot

Het bromgeluid van warmtepompen kan meer zijn dan alleen vervelend; het kan ook gezondheidsproblemen veroorzaken. Volgens audioloog Wim Soede van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), kunnen vaste niveaus van geluidsoverlast leiden tot:

• Verhoogde bloeddruk en hartslag
• Stress en slaapstoornissen
• Gewichtsverlies en verminderde levenskwaliteit

Deze effecten zijn vooral merkbaar wanneer het geluid continu aanwezig is en niet te lokaliseren. Inwoners van Flevoland, zoals Lies Jonkman, beschrijven het geluid als "gedreun" of "een non-stop vibrerend geluid", dat niet alleen hoorbaar is, maar ook gevoeld wordt in het lichaam. Voor Jonkman was de hinder zo groot dat ze Almere ontvluchtte en in verschillende delen van het land ging wonen, op zoek naar rust.

Ook in het kader van het woongenot speelt geluid een belangrijke rol. Inwoners die last hebben van geluidsoverlast rapporteren vaak verlaagde levenskwaliteit, problemen met concentratie en een verminderd vermogen tot ontspanning. Het gevolg kan zijn dat mensen hun woning niet langer gezond of aangenaam vinden.

Oplossingen voor geluidsoverlast door warmtepompen

Hoewel geluidsoverlast door warmtepompen een groeiend probleem is, zijn er ook maatregelen die genomen kunnen worden om dit te beheersen. Deze oplossingen kunnen zowel technisch als praktisch van aard zijn.

1. Locatie van de warmtepomp

De locatie van de warmtepomp is een van de belangrijkste factoren bij het verminderen van geluidsoverlast. Volgens Larinda, die een warmtepomp heeft geïnstalleerd in haar woning, heeft ze de warmtepomp verplaatst van het houten dak naar de grond in de tuin, om het hoekje van de schuur. Door de afstand tot haar woning en die tot buren te vergroten, en het gebruik van groen en afstand, werd de geluidsoverlast sterk verminderd.

Tips voor locatiekeuze:

• Plaats de warmtepomp zo ver mogelijk van erfgrenzen en woningen.
• Voeg planten, heggen of schermen toe om akoestische schaduw te creëren.
• Vermijd hoeken of muren waar geluid kan reflecteren.

2. Geluidsisolatie en demping

Voor woningen waar de warmtepomp toch dicht bij buren of binnenruimtes staat, zijn er technische oplossingen beschikbaar. Een geluidsdempende omkasting rond de warmtepomp kan het geluid aanzienlijk verminderen. Dit type omkasting moet echter geïnstalleerd worden door een ervaren installateur en kost ongeveer €2.000.

Daarnaast zijn er ook verzinkte veren of demperplaten die onder de warmtepomp kunnen worden geplaatst om trillingen en geluid te dempen. Deze maatregelen zijn vooral effectief voor personen die gevoelig zijn voor laagfrequent geluid.

3. Technische beheersmaatregelen

• Vermijd hoge thermostaatwaarden: Als je de thermostaat hoger zet, draait de warmtepomp harder, wat het geluidsniveau verhoogt.
• Controleer de pomp regelmatig: Een goed onderhouden warmtepomp produceert minder geluid. Regelmatige inspectie kan helpen bij het ontdekken van slijtage of defecten die geluid veroorzaken.
• Kies voor een stilere warmtepompmodel: Op de energielabels van warmtepompen staat informatie over het geluidsvermogen. Kies voor modellen met een lager decibelniveau.

4. Juridische en maatschappelijke maatregelen

Op dit moment zijn er geen duidelijke juridische richtlijnen voor geluidsoverlast veroorzaakt door warmtepompen. De Nederlandse Stichting Geluidshinder (NSG) meldt dat ze in de afgelopen tijd tientallen klachten hebben ontvangen van burgers die last hebben van geluidsoverlast. Erik Roelofsen, voorzitter van de NSG, stelt dat de overheid normen moet opstellen en burgers moet beschermen, net zoals in het geval van geluidsoverlast veroorzaakt door industrie, bedrijven en verkeer.

In een reactie op de groeiende problematiek heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een oriënterend onderzoek gestart naar het geluid dat warmtepompen produceren en de hinder die daardoor wordt ervaren. Dit onderzoek kan leiden tot juridische maatregelen en richtlijnen voor de installatie van warmtepompen in woningen.

Samenvatting van mogelijke maatregelen

Conclusie

De verduurzaming van woningen via de installatie van warmtepompen biedt grote voordelen op het gebied van energiezuinigheid en CO₂-reductie. Toch is geluidsoverlast — vooral in de vorm van brom of zoem — een serieuze uitdaging die niet onderschat mag worden. Het kan leiden tot gezondheidsproblemen, verminderd woongenot en juridische complicaties. Voor zowel woningeigenaren als buren is het belangrijk om op de hoogte te zijn van de oorzaken van geluidsoverlast en de beschikbare oplossingen. Door technische maatregelen, verstandige locatiekeuzes en juridische hulp te combineren, kan het gebruik van warmtepompen blijven groeien zonder dat het leidt tot ernstige hinder. Het is ook van belang dat de overheid en sectororganisaties actief betrokken blijven bij het opstellen van duidelijke normen en richtlijnen voor geluidsoverlast bij warmtepompen.

Bronnen

1. Miljoenen Nederlanders krijgen last van geluid warmtepomp
2. Honderden Flevolanders ervaren bromtonen
3. Geluid warmtepomp: zo voorkom je overlast
4. Duurzame Nijkerkers: warmtepomp Larinda