De warmtepomp in Zweden: een verankerde oplossing voor duurzame verwarming

Published by Redactie on september 25, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De warmtepomp is in Zweden al sinds de jaren tachtig verankerd als standaardverwarmingssysteem. Tegenwoordig zijn ongeveer 60 procent van de Zweedse eengezinswoningen voorzien van een warmtepomp, en ruim de helft van de Zweedse huishoudens verwarmt op deze manier. Dit verschijnsel is het gevolg van een combinatie van historische, economische, en technische factoren die in het Scandinavische land uniek zijn.

In dit artikel wordt een diepgaande analyse gegeven van de rol van de warmtepomp in Zweden, waarbij aandacht gaat naar de geschiedenis van de technologie, de verankering in de bouwpraktijk, de marktontwikkeling, en de invloed van politiek beleid. Ook wordt gekeken naar de recente ontwikkelingen die de warmtepomp in Nederland en de rest van Europa doorgaans bereiken. De informatie is gebaseerd op betrouwbare bronnen, waaronder artikelen van experts en analyses van Zweedse en Nederlandse marktpartijen.

Geschiedenis van de warmtepomp in Zweden

De eerste warmtepomp werd in 1900 in Zürich ingezet, maar het was pas in de jaren zeventig van de twintigste eeuw dat Zweden begon met het ontwikkelen en uitbreiden van deze technologie. In de jaren tachtig werden warmtepompen al serieus ingezet in de Zweedse woningbouw. Deze vroege adoptie was voornamelijk het gevolg van de oliecrisis, die de landen dwong om alternatieve energiebronnen te ontwikkelen. Omdat Zweden geen aardgas beschikbaar had en de infrastructuur voor het aansluiten van gas lastig en kostbaar was, koos het land bewust voor duurzame elektriciteit en warmtepompen.

In die tijd ontstonden meerdere Zweedse producenten van warmtepompen, zoals NIBE, die thans een internationaal erkend merk is. Echter, niet alle bedrijven slaagden erin om zich op de markt te ontplooien; veel van hen verdwenen vanwege technische uitdagingen. De overlevenden, zoals NIBE, investeerden in technische kennis en innovatie, waardoor ze uiteindelijk wereldwijd succesvol werden.

In de jaren negentig was Zweden al wereldwijd koploper op het gebied van warmtepompen. Tegenwoordig zijn er in het land ongeveer 1,2 miljoen warmtepompen in gebruik, waarvan 60 procent in eengezinswoningen geïnstalleerd is. In 2011 was al 90 procent van de Zweedse nieuwbouw verwarmd via een warmtenet of warmtepomp, lang voordat Nederland in 2018 verplichte maatregelen voor nieuwbouw zonder aardgas invoerde.

Verankering in de bouwvoorschriften en markt

Een belangrijke reden voor de snelle adoptie van warmtepompen in Zweden was de verankering in de bouwvoorschriften. Al in de jaren tachtig stelde Zweden in zijn bouwregelgeving dat een radiatorsysteem bij de ontwerpbuitentemperatuur maximaal 55 graden Celsius moest zijn. In 1984 werd dit verder verankerd in een wetsregeling, waarin verplicht werd gesteld dat nieuwe woningen met een installatie moesten worden voorzien die werkte bij een aanvoertemperatuur van 55 °C. Deze keuze was cruciaal, omdat warmtepompen hun efficiëntie behouden bij lagere afgiftetemperaturen.

Omdat de Zweedse bouwvoorschriften al vanaf het begin afgestemd waren op warmtepompen, ontstond er een vervangingsmarkt die gelijkstond aan die voor cv-ketels in Nederland. De warmtepomp is in Zweden zo verankerd dat ze net zo ingeburgerd is als de cv-ketel in Nederland. Dit betekent dat de Zweedse markt niet alleen een grote aandacht besteedt aan nieuwbouw, maar ook een actieve vervangingsmarkt voor bestaande woningen.

Klimatologische en energiegebonden factoren

Zweden's geografische ligging en klimaatsoorten spelen een belangrijke rol in de succesvolle implementatie van warmtepompen. Het land heeft drie verschillende klimaatzones: een koel landklimaat in het noorden, een gematigd landklimaat in het midden, en in het zuiden, waar de dichtstbevolkte gebieden liggen, een klimaat dat vrijwel vergelijkbaar is met dat van Nederland. Dit laat zien dat warmtepompen ook in koudere regio’s goed functioneren.

Daarnaast heeft Zweden toegang tot overvloedige elektriciteit, die voornamelijk wordt opgewekt via waterkracht en kernenergie. Dit maakt de elektrische verwarming via warmtepompen zowel technisch mogelijk als economisch haalbaar. In het zuiden van Zweden, waar het bevolkingsdichter is, is er ook veel stadsverwarming in gebruik, maar in de minder bevolkte regio’s is de warmtepomp de meest gebruikelijke bron van verwarming.

Technische ontwikkelingen en marktuitbreiding

Een van de meest vooraanstaande Zweedse producenten van warmtepompen is NIBE. Alex Bout, senior productmanager bij NIBE, benadrukt dat Zweden dankzij jarenlange ervaring en schaalwerking op dit gebied al veertig jaar voorloopt op Nederland. In de meeste Zweedse warmtepompen is bijvoorbeeld al een systeem ingebouwd dat automatisch reageert op flexibele energietarieven. Dit betekent dat wanneer de elektriciteitsprijs lager is, de warmtepomp automatisch wordt aangestuurd om warmte op te wekken, en omgekeerd wanneer de energie duurder is. In Nederland is dit momenteel nog niet mogelijk, maar wanneer dit wel gebeurt, zullen Zweedse technologieën zoals die van NIBE direct profiteren.

NIBE is niet de enige Zweedse producent die actief is op de internationale markt. Ook het Zweedse merk ES (Energy Save) brengt zijn warmtepompen naar Nederland, via Total-ID, een samenwerkingsverband van installateurs, architecten en bouwbedrijven. De ES-warmtepompen zijn speciaal voor de Beneluxmarkt aangepast en komen in verschillende uitvoeringen beschikbaar, waaronder split, monoblock en tower. De towervariant heeft bijvoorbeeld een ingebouwd tapwatervat van 250 liter, wat geschikt is voor nieuwbouwprojecten.

De warmtepompen van ES zijn ontworpen om ook bij strenge vorst tot -26 °C te functioneren. Ze werken op koudemiddel R410a, net als veel andere producenten. ES onderzoekt ook de mogelijkheid om te switchen naar andere koudemiddelen, wat belangrijk is gezien de EU-wetten rondom F-gassen.

De warmtepomp als duurzame oplossing

De warmtepomp is niet alleen een technische oplossing, maar ook een duurzame keuze die in lijn is met de bredere doelstellingen van de energietransitie. In tegenstelling tot aardgas, waarbij fossiele brandstoffen worden verbrand, haalt de warmtepomp warmte uit de lucht of de grond. Deze energie is vrij beschikbaar en kost geen geld in de vorm van brandstof. De investering in een warmtepomp loont zich binnen enkele jaren, vooral dankzij subsidies en renteloze leningen die de overheid biedt.

In Nederland zijn in 2022 ruim 100.000 huishoudens overgegaan op een warmtepomp, en in heel Europa zijn er ongeveer drie miljoen warmtepompen in gebruik. Samen besparen deze toestellen jaarlijks zo’n 18 miljard kubieke meter aardgas, wat bijna gelijk is aan het totale gasverbruik van Nederland in 2022. Dit bespaart zo’n 42 miljoen ton CO2-uitstoot per jaar, wat meer is dan de totale CO2-uitstoot van Zweden in hetzelfde jaar.

Hoewel de productie van warmtepompen wel een impact heeft op het milieu, is het belang van de energiebesparing en CO2-reductie over het hele levensloop van de installatie duidelijk. Warmtepompen zijn dus niet alleen een technische verbetering, maar ook een essentieel onderdeel van de duurzame toekomst.

Vervangingsmarkt en hybride systemen

In Nederland is de warmtepomp op dit moment vooral een onderdeel van de renovatiemarkt. Ondanks dat de technologie al decennialang in Zweden is ingezet, is in Nederland het wisselen van een cv-ketel naar een warmtepomp nog een relatief nieuwe praktijk. Dit betekent dat de Nederlandse markt nog op weg is om te groeien, net zoals Zweden dat al decennialang doet.

Hybride systemen, waarbij een warmtepomp wordt aangesloten op een HR-ketel of een elektrische bijstook, zijn in Nederland een populaire oplossing. Deze combinatie maakt het mogelijk om de warmtepomp te gebruiken voor de basiskacheling, terwijl de HR-ketel of elektrische bijstook wordt ingezet in periodes van hoge vraag of lage warmtepompefficiëntie. In Zweden is deze praktijk minder relevant, omdat de infrastructuur en de bouwvoorschriften al op warmtepompen zijn afgestemd.

Toekomstige ontwikkelingen en uitdagingen

Hoewel de warmtepomp in Zweden al verankerd is, zijn er nog steeds uitdagingen aan de orde. De productie van warmtepompen vraagt om grondstoffen en energie, net zoals andere duurzame technologieën. Daarnaast is het belangrijk dat de energie die wordt gebruikt voor de warmtepomp ook duurzaam is. In Zweden is dit het geval, omdat de elektriciteit vooral uit waterkracht en kernenergie komt. In Nederland en andere landen moet de overgang naar duurzame elektriciteit eerst nog worden voltrokken.

Een andere uitdaging is de beschikbaarheid van koudemiddelen. R410a, dat momenteel in veel warmtepompen wordt gebruikt, is in de EU onder de EU F-gas-wetgeving gereguleerd. Producenten zoals ES en NIBE onderzoeken alternatieve koudemiddelen, maar dit vereist investeringen en technische innovatie.

De rol van de overheid en subsidies

In Zweden is de overheid sinds de jaren tachtig actief betrokken bij het bevorderen van warmtepompen. Dit is onder andere gebeurd via verplichte bouwvoorschriften, maar ook via subsidies en belastingvoordelen. In Nederland is de overheid momenteel ook bezig met het stimuleren van warmtepompen, bijvoorbeeld via de Nationale Warmtebeleidsplannen en het klimaatplan van 2050. Subsidies zoals de 30%-subsidie en renteloze leningen voor laaginkomens worden momenteel actief ingezet om de markt te stimuleren.

Hoewel de Nederlandse overheid een actieve rol speelt, is het duidelijk dat Zweden al jaren een voorbeeld is. De Zweedse beleidsmakers hebben al vroeg ingezien dat het veranderen van de verwarmingsstructuur essentieel is voor de energieonafhankelijkheid en duurzaamheid. In Nederland is dit proces nog in opgang, maar het is duidelijk dat de warmtepomp een centrale rol gaat spelen in de toekomstige energievoorziening.

De warmtepomp in de Nederlandse realiteit

Ondanks de technische voordelen en de duurzame kant van warmtepompen, is de adoptie in Nederland nog steeds in ontwikkeling. In tegenstelling tot Zweden, waar de warmtepomp al verankerd is in de bouwpraktijk, is in Nederland nog steeds veel aandacht voor aardgas. Dit heeft te maken met de historische ontwikkeling van Nederland, waarbij het ontdekken van het Groningen-gasveld in 1959 leidde tot een explosieve groei van de cv-ketelindustrie.

Maar met de huidige energiecrisis, de stijgende aardgasprijzen en de verplichtingen uit het klimaatplan van 2050, is het tijd om te overstappen. De warmtepomp biedt een duurzame, kostenefficiënte en technisch betrouwbare oplossing, en met steeds meer producenten zoals ES, NIBE en andere internationale merken die in Nederland actief worden, is de markt voor warmtepompen op dit moment in volle opgang.

Conclusie

De warmtepomp is in Zweden een technologie die al sinds de jaren tachtig verankerd is in de bouwpraktijk. Door historische omstandigheden, energiepoliticale keuzes, en verankering in de bouwvoorschriften is de warmtepomp daar tot een standaardverwarmingssysteem geworden. Het land heeft er al jaren ervaring mee, en de technologie is daar zowel voor nieuwbouw als voor renovatie goed toepasbaar.

In Nederland is de warmtepomp nog in een vroege fase van adoptie, maar de ontwikkelingen wijzen op een snelle groei van de markt. Producenten zoals ES brengen Zweedse oplossingen naar Nederland, en de overheid stimuleert de overgang via subsidies en beleidsmaatregelen. Voor zowel particulieren als professionals is het duidelijk dat de warmtepomp een essentieel onderdeel van de toekomstige energievoorziening is.

Nederland kan veel leren van de Zweedse ervaring, zowel op het gebied van technologie als van beleid. Door de snelle adoptie, verankering in bouwvoorschriften, en het gebruik van flexibele energietarieven, heeft Zweden een model opgezet dat voor anderen een inspiratiebron kan zijn. In de toekomst zullen warmtepompen in Nederland, net zoals in Zweden, verankerd zijn als een essentieel onderdeel van de duurzame woningbouw.

Bronnen

zweden