Alternatieven en uitzonderingen bij warmtepompinstallatie: Wat is er mogelijk?

Published by Redactie on september 25, 2025 | Category warmtepomp

De discussie rondom warmtepompen in Nederland is in volle gang. Voor velen is de warmtepomp de toekomstige oplossing voor duurzame verwarming. Toch zijn er situaties waarin deze technologie niet de meest geschikte of verplichte keuze is. In dit artikel leggen we de mogelijkheden, uitzonderingen en alternatieven uit voor wie overweegt om geen warmtepomp te installeren of geconfronteerd wordt met verplichte installatie. Op basis van de beschikbare informatie uit betrouwbare bronnen, zoals het rapport van de Algemene Rekenkamer en uitspraken van sectorverenigingen, bespreken we de juridische, economische en praktische aspecten van alternatieven en uitzonderingen.

Inleiding

De overgang naar duurzame verwarming is een essentieel onderdeel van de energietransitie in Nederland. Warmtepompen zijn vaak het vooropgestelde antwoord op het verlaten van gas. Toch zijn er situaties waarin een warmtepomp niet de meest efficiënte of betaalbare keuze is. De Algemene Rekenkamer wijst bijvoorbeeld op het belang van het kiezen van de juiste technologie op de juiste locatie. Bovendien is er binnen de regering en het parlement steeds meer discussie over de verplichte installatie van warmtepompen. Deze ontwikkelingen maken duidelijk dat het belangrijk is om de opties en uitzonderingen goed te begrijpen.

In het volgende deel zullen we dieper ingaan op de situaties waarin het wettelijk of praktisch mogelijk is om geen warmtepomp te installeren, evenals op alternatieven die op dit moment beschikbaar zijn.

Wanneer is een warmtepomp niet verplicht?

Er zijn verschillende omstandigheden waarin het wettelijk niet verplicht is om een warmtepomp te installeren. De meest voorkomende uitzonderingen zijn:

1. Buurten met concrete plannen voor warmtenetten

Volgens de Algemene Rekenkamer is het niet logisch om warmtepompen te stimuleren in buurten waar al concrete plannen liggen voor de aanleg van een warmtenet. Een warmtenet kan vaak efficiënter en goedkoper zijn dan individuele warmtepompen. Het Rijk heeft in het verleden subsidies gestimuleerd voor warmtepompen, terwijl tegelijkertijd investeringen in warmtenetten werden uitgesteld. Dit leidt tot inefficiënte uitrol van duurzame verwarming en verdere verduurzaming van het woningbouwstelsel.

Olof van der Gaag, voorzitter van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE), benadrukt het belang van het kiezen van de meest geschikte technologie per locatie. In dichtbevolkte steden zijn warmtenetten vaak de voorkeur. Daarom is het verstandig om subsidies en beleid op maat te richten, zodat ze niet conflicteren met andere duurzame plannen.

2. Monumentale woningen

Voor monumentale woningen gelden vaak extra eisen vanwege hun historische en culturele waarde. In sommige gevallen kan de installatie van een warmtepomp de architectonische of esthetische waarde van het pand aantasten. Dit geldt bijvoorbeeld voor panden waar het aanbrengen van een buitenunit of de vervanging van het bestaande verwarmingssysteem problemen zou opleveren.

In zulke gevallen is het mogelijk om af te wijken van de verplichte installatie van een warmtepomp. Belangrijk is dat de eigenaar goed onderbouwd kan aantonen dat de installatie van een warmtepomp niet haalbaar is vanwege de historische betekenis of de bouwtechnische omstandigheden.

3. Zeer energiezuinige woningen

Woningen die al extreem energiezuinig zijn, zoals passiefhuizen of woningen met een energielabel A++++, vallen buiten de verplichte installatie van een warmtepomp. Deze woningen verbruiken al zo weinig energie dat de toegevoegde waarde van een warmtepomp relatief klein is.

Toch is het belangrijk dat de eigenaar kan aantonen dat de woning aan strenge eisen voldoet. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan met een energieadviesrapport of door het energielabel op te zoeken via het EPC-register. In zulke gevallen is het ook mogelijk om andere duurzame technieken, zoals zonnewarmte, te overwegen.

4. Woningen met erg hoge installatiekosten of lange terugverdientijd

Als de installatie van een warmtepomp ongekend duur is vergeleken met de waarde van de woning, kan er in overweging genomen worden om af te wijken van de verplichte installatie. Dit is bijvoorbeeld het geval bij woningen die al oud zijn, slecht verkoopbaar zijn of bij woningen die op een erg lage prijs zijn aangekocht.

In dergelijke gevallen dient een goed onderbouwd verzoek te worden ingediend aan de gemeente of het relevante beleidsorgaan. Het is belangrijk om te benadrukken dat deze uitzondering niet automatisch toegestaan is, maar altijd goed onderbouwd moet worden.

Alternatieven voor warmtepompen

Als een warmtepomp niet haalbaar of verplicht is, zijn er meerdere alternatieven beschikbaar voor duurzame verwarming. Deze alternatieven worden steeds belangrijker in het kader van de energietransitie en de verduurzaming van de woningbouw. De belangrijkste alternatieven zijn:

1. Hybride warmtepomp

Een hybride warmtepomp is een combinatie van een traditionele cv-ketel en een warmtepomp. Het systeem gebruikt de warmtepomp als primaire bron van verwarming, terwijl de cv-ketel alleen bijspringt op koude dagen of voor het maken van warm water. Deze oplossing biedt een aanzienlijke vermindering van het gasverbruik zonder dat de woning volledig elektrisch hoeft te worden.

Hybride warmtepompen zijn vaak geschikt voor bestaande woningen met een redelijke isolatiegraad. Daarbij hoeven radiatoren of vloerverwarmingssystemen vaak niet aangepast te worden. Bovendien is de investering lager dan bij een volledig elektrische warmtepomp, en is er subsidies beschikbaar via de ISDE-subsidie.

2. Warmtenetten

Een warmtenet is een centrale bron van duurzame warmte die via een ondergronds netwerk wordt geleverd aan woningen en bedrijven. De warmte kan afkomstig zijn van biobrandstoffen, afvalwarmte uit industriële processen of warmtepompen die op groene stroom werken.

In dichtbevolkte steden en gebieden waar al concrete plannen liggen voor warmtenetten, is dit vaak de meest efficiënte en economische oplossing. De Algemene Rekenkamer benadrukt het belang van het uitrollen van warmtenetten in combinatie met het stoppen van subsidies voor warmtepompen in die gebieden.

3. Zonnewarmte

Zonnewarmte is een alternatief dat vooral geschikt is voor woningen met dakraam of voldoende zonnestraling. Het principe is dat zonnestraling wordt gevangen door zonnecollectoren, waardoor warm water wordt geproduceerd. Deze warmte kan gebruikt worden voor het verwarmen van het huis of voor sanitair warm water.

Zonnewarmte is vooral geschikt in combinatie met andere duurzame oplossingen, zoals isolatie of een hybride warmtepomp. Het is echter niet geschikt als de enige bron van verwarming voor een woning, omdat het seizoensafhankelijk is.

4. Biomassa en pelletkachels

Biomassa, zoals houtpellets of houtblokken, kan ook gebruikt worden als duurzame verwarmingsbron. Hierbij is het belangrijk dat de biomassa uit duurzame bronnen komt en dat er geen verbranding van fossiele brandstoffen optreedt.

Pelletkachels en pelletverwarmingsinstallaties zijn een mogelijke alternatief, vooral in plattelandsgebieden waar het gebruik van hout als brandstof al ingevoerd is. Deze systemen zijn echter niet geschikt voor alle woningen en vereisen soms ingrijpende aanpassingen aan het verwarmingssysteem.

De huidige marktsituatie

De warmtepompmarkt in Nederland is momenteel in een transformatie. Na de aankondiging dat de nieuwe regering niet langer wil dat warmtepompen vanaf 2026 verplicht worden bij vervanging van cv-ketels, is de markt behoorlijk onder druk gekomen. In het eerste halfjaar van 2024 werden 47.000 warmtepompen verkocht, wat 47 procent minder is dan in dezelfde periode in 2023.

Hoewel het verlies gedeeltelijk te verklaren is door voorraden die vorig jaar werden aangelegd, wijst de branchevereniging op een aanzienlijke daling. De warmtepompbranche is nu pessimistischer over de verwachtingen voor 2024 dan eind 2023.

De verplichte installatie van warmtepompen was gepland door de vorige regering, waarbij huiseigenaren vanaf 2026 in principe verplicht zouden zijn om een hybride warmtepomp of een duurzaam alternatief te installeren bij vervanging van hun cv-ketel. De huidige coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB wil van deze plicht af, wat de koers van warmtepompinstallaties opnieuw onder druk brengt.

Praktische overwegingen bij de keuze van een alternatief

Bij het overwegen van een alternatief voor een warmtepomp zijn er verschillende praktische aspecten die belangrijk zijn. Deze aspecten beïnvloeden niet alleen de duurzaamheid, maar ook de prestatie, kosten en wooncomfort van de oplossing.

1. Ruimte voor installatie

Zowel bij een warmtepomp als bij alternatieve systemen is ruimte voor de installatie belangrijk. Een hybride warmtepomp bijvoorbeeld bestaat uit zowel een binnen- als een buitenunit, wat ruimte vereist. Daarnaast moet de buitenunit op een geschikte locatie worden geplaatst, zodat er geen storend geluid of esthetische problemen ontstaan.

2. Energieverbruik en milieuwinst

Het kiezen van een duurzaam alternatief houdt niet alleen in dat er geen fossiele brandstoffen worden verbrand, maar ook dat het systeem efficiënt werkt en minimaal milieuverontreiniging veroorzaakt. Bijvoorbeeld een warmtepomp die op groene stroom werkt, levert een grotere milieuwinst op dan een warmtepomp die op reguliere stroom werkt.

3. Investering en terugverdientijd

De investering in een alternatief verwarmingssysteem is meestal aanzienlijk. Het is daarom belangrijk om de terugverdientijd te berekenen. Deze tijd hangt af van factoren zoals het gas- en elektriciteitsverbruik, de subsidies, de levensduur van het systeem en de energiekosten.

4. Wooncomfort en systeemcompatibiliteit

Een warmtepomp werkt anders dan een traditionele cv-ketel. Het levert warmte op lagere temperatuur en geleidelijker, wat het geschikt maakt voor woningen met vloerverwarming of speciale radiatoren. Als een woning niet voorzien is van zo’n systeem, kan het wooncomfort worden beïnvloed. Bij het kiezen van een alternatief is het daarom belangrijk om te beoordelen of het systeem compatibel is met de huidige verwarmingssystemen.

De rol van subsidies

Subsidies spelen een grote rol bij de aanschaf van duurzame verwarmingssystemen. Voor warmtepompen zijn er verschillende subsidies beschikbaar, zoals de ISDE-subsidie en de Marktsturing. Deze subsidies zijn bedoeld om het aanschafbedrag te verlagen en zo de uitrol van duurzame verwarming te stimuleren.

Toch is het belangrijk om te weten dat subsidies vaak afhankelijk zijn van bepaalde voorwaarden. Bijvoorbeeld moet er voldoende isolatie zijn in de woning, of moet de warmtepomp een bepaalde efficiëntiegraad halen. In sommige gevallen is het ook mogelijk om subsidies te krijgen voor alternatieve systemen, zoals warmtenetten of hybride warmtepompen.

Het is verstandig om vooraf te informeren over de beschikbare subsidies en de voorwaarden daarvan. Dit kan helpen bij het bepalen van de meest geschikte en betaalbare oplossing.

De toekomst van warmtepompen

De toekomst van warmtepompen in Nederland is nog steeds onzeker. Aan de ene kant is er een groeiende vraag naar duurzame verwarming, terwijl aan de andere kant de discussie over verplichte installatie en subsidiebeleid loopt op.

Het is duidelijk dat warmtepompen een rol zullen blijven spelen in de energietransitie, maar het is ook duidelijk dat ze niet voor elke situatie de beste keuze zijn. Het kiezen van de juiste technologie op de juiste locatie is essentieel om zowel duurzaam als economisch rendabel te blijven.

Conclusie

De overgang naar duurzame verwarming is een essentieel onderdeel van de energietransitie. Toch zijn er situaties waarin het niet wettelijk verplicht of praktisch haalbaar is om een warmtepomp te installeren. In dergelijke gevallen zijn er meerdere alternatieven beschikbaar, zoals hybride warmtepompen, warmtenetten, zonnewarmte of pelletverwarmingsystemen. Het kiezen van de juiste technologie houdt rekening met factoren zoals de locatie, de woning, de subsidies en de wensen van de eigenaar.

De huidige marktsituatie laat zien dat de vraag naar warmtepompen in Nederland momenteel sterk varieert. Dit heeft te maken met beleidskeuzes, subsidies en marktontwikkelingen. Voor huiseigenaren die overwegen om geen warmtepomp te installeren of die geconfronteerd worden met verplichte installatie, is het belangrijk om de beschikbare alternatieven en uitzonderingen goed te begrijpen.